Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej

Успенський Єлецький монастир

Widok ogólny
Państwo	Ukraina
Miejscowość	Czernihów
Kościół	Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego
Eparchia	czernihowska
Klauzura	nie
Typ monasteru	żeński
Obiekty sakralne
Sobór	Sobór Zaśnięcia Matki Bożej
Styl	barok ukraiński
Data budowy	XI-XII w. (po raz pierwszy), XVII w.
Data zamknięcia	1921-1922
Data zburzenia	1239 r., 1611 r.
Data reaktywacji	1992 r.
Położenie na mapie Ukrainy Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej
Położenie na mapie obwodu czernihowskiego Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej
Położenie na mapie Czernihowa Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej
51°29′07,94″N 31°17′41,60″E/51,485539 31,294889
Multimedia w Wikimedia Commons

Jelecki Monaster Zaśnięcia Matki Bożej – prawosławny klasztor w Czernihowie, w jurysdykcji eparchii czernihowskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego. Historycznie klasztor męski, został zlikwidowany w latach 20. XX wieku i reaktywowany w 1992 r. jako monaster żeński. Położony jest na wysokim prawym brzegu Desny, między kompleksem budynków monasteru Trójcy Świętej i św. Eliasza oraz obszarem historycznego Dytynca (dawnego grodu)^[1].

Według Synodyku spisanego w XVII w. przez biskupa Zozyma (Prokopowicza) pierwsza wspólnota mnisza powstała na prawym brzegu Desny z inicjatywy księcia czernihowskiego Światosława^[2]. Przywołana przez Zozyma głosi, iż Światosław polecił utworzyć monaster na miejscu cudownego objawienia ikony Matki Bożej, co miało mieć miejsce w lutym 1060 r. Według zapisów w 1177 r. na czele wspólnoty stał ihumen Efrem^[1]. Wcześniej, w połowie XII w., powstał monasterski sobór Zaśnięcia Matki Bożej^[1]. Monaster został zniszczony w 1239 r. podczas najazdu mongolskiego na Ruś, kiedy napastnicy zdobyli i spalili również Czernihów^[2].

Być może na początku XVI w. na miejsce dawnego klasztoru ponownie sprowadzono mnichów. Stało się to po tym, gdy na mocy traktatu kończącego wojnę litewsko-moskiewską miasto Czernihów i ziemia czernihowska przeszły pod władzę Moskwy^[1]. W 1611 r., podczas Wielkiej Smuty, Czernihów został spalony przez wojska polskie pod dowództwem Samuela Hornostaja. Wówczas mnisi porzucili zniszczony klasztor i powrócili do Moskwy^[1].

Na mocy rozejmu w Dywilinie Czernihów znalazł się w granicach Korony Królestwa Polskiego. W 1623 r. Monaster Jelecki został odremontowany i przekazany mnichom unickim (bazylianom)^[1]. Jego przełożony Cyryl Trankwillion Stawrowiecki w 1646 r. wydał w klasztornej drukarni pierwszą w Czernihowie księgę – zbiór wierszowanych kazań Perła drogocenna (Perło mnogocennoje)^[3].

W toku powstania Chmielnickiego Rzeczpospolita straciła faktyczną kontrolę nad Czernihowem. W 1648 r. monaster przestał funkcjonować; prawosławni mnisi wrócili do niego w 1669 r. Wśród przełożonych klasztoru w II poł. XVII w. szczególny wkład w jego rozbudowę włożył Joannicjusz Galatowski, który doprowadził do odbudowy zniszczonego w toku poprzednich wojen soboru Zaśnięcia Matki Bożej, wzniesienia cerkwi refektarzowej Świętych Piotra i Pawła (fundacja W. Dunina-Borkowskiego), stworzenia monasterskiej biblioteki i budowy murowanego budynku mieszkalnego dla mnichów^[2]. W 1688 r. kolejny zwierzchnik wspólnoty, Teodozjusz Połonicki-Uglicki, wzniósł na terenie klasztoru dom przełożonego^[2] (zachowany w ruinie). W I poł. XVIII w. zbudowano także klasztorną dzwonnicę, a cały kompleks otoczono murem obronnym^[2]. Do XVIII w. monaster stał się wielkim właścicielem ziemskim, a ponadto, według stanu z 1786 r., posiadał 14 jezior, na których prowadzono połów ryb, 9 młynów, 7 piekarni, 8 szynków, cegielnię i prowadził własną produkcję wina. Należało do niego 2425 chłopów pańszczyźnianych. Na mocy ukazu Katarzyny II z 1786 r. klasztor stracił posiadany majątek. Odtąd utrzymywał się głównie z funduszy rozdzielanych przez państwo rosyjskie, będąc zaklasyfikowanym do monasterów I klasy, tj. najważniejszych i największych, w których mogło przebywać 33 mnichów^[2]. Od lat 90. XIX w. przy klasztorze istniała szkoła ikonopisania, zaś na początku w. XX powstała szkoła cerkiewno-parafialna^[2].

Monaster został zlikwidowany po rewolucji październikowej, w 1921 r.^[1] Według innego źródła jeszcze w 1920 r. czernihowska CzeKa nakazała wspólnocie opuszczenie budynków, w których utworzono obóz koncentracyjny^[2]. Jednak w 1922 r. cerkwie klasztorne musiały jeszcze istnieć w pierwotnej postaci, jako że objęła je ogólnokrajowa akcja konfiskaty kosztowności cerkiewnych^[2]. Od 1924 r. do 1942 r. dawne budynki monasterskie były wykorzystywane jako magazyny wojskowe oraz pracownie kombinatu budowlanego. W 1942 r. wznowiono nabożeństwa w jednej z klasztornych świątyń, jednak po II wojnie światowej ponownie zaadaptowano całość na cele świeckie – w cerkwi Świętych Piotra i Pawła znajdował się najpierw teatr, a następnie sala koncertowa, urząd stanu cywilnego, klub sportowy i archiwum obwodowe oraz czytelnia. Pozostałe budynki klasztorne również pełniły funkcje świeckie, gospodarcze^[2]. Od r. 1950 do lat 80 XX wieku część historycznych obiektów odremontowano^[2].

Monaster został reaktywowany w 1992 r. jako żeński. Uznaje jurysdykcję Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego^[2].

7 marca 2022 r., podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej, wskutek rosyjskiego ostrzału artyleryjskiego ucierpiała monasterska cerkiew refektarzowa^[4].