Krawiec głowacz – Wikipedia, wolna encyklopedia
Lethrus apterus | |||
(Laxmann, 1770) | |||
Samiec | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Gromada | |||
Rząd | |||
Nadrodzina | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Podrodzaj | |||
Gatunek | Lethrus (Lethrus) apterus | ||
Synonimy | |||
|
Krawiec głowacz[1] (Lethrus apterus) – gatunek chrząszcza z rodziny gnojarzowatych i podrodziny Lethrinae.
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1770 roku przez Erika Laxmanna jako Scarabaeus apterus[2].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Chrząszcz o ciele długości od 15 do 24 mm, umiarkowanie połyskującym, przy czym na spodzie połysk ma odcień niebieskawy. Głowa jest z przodu szersza niż z tyłu, o prostym szwie czołowym oraz zaokrąglonym i grubo punktowanym nadustku, zaopatrzona w całkowicie odgraniczone od zewnątrz występem policzka (canthus) oczy. Czułki mają kielichowatej formy buławki o członach dziesiątym i jedenastym zredukowanych i znacznie mniejszych od dziewiątego. Silnie wykształcone i wysunięte ku przodowi żuwaczki mają u samców brzuszne strony ze skierowanymi w dół wyrostkami, których przednie krawędzie wyposażone są w zaokrąglone zęby. Przedplecze jest szerokie, u samca o przednich kątach silnie, a u samicy słabiej wystających ku przodowi. Krótkie, w zarysie prawie trójkątne, w częściach wierzchołkowych silnie w dół opadające pokrywy mają pozbawioną rzędów i delikatnie pomarszczoną powierzchnię oraz szerokie i nieosiągające szwu epipleury. Odnóża przedniej pary mają uda z pólkami żółtego, jedwabistego owłosienia na stronie wewnętrznej[3].
Zachowanie i pożywienie
[edytuj | edytuj kod]Żuk roślinożerny. Owady dorosłe są aktywne wiosną i latem[4]. Wiosną dobierają się w pary i oboje z rodziców wykazują troskę o potomstwo[5][6], przy czym podział ich obowiązków może się różnić u poszczególnych populacji[6]. Samica i samiec wspólnie wykopują gniazdo, złożone z głębokiego na około 140 cm korytarza głównego i kilku odchodzących od niego chodników bocznych, zakończonych komorami lęgowymi. Samiec wykorzystuje swe zmodyfikowane żuwaczki do oczyszczenia okolic wejścia i do obrony go przed intruzami[3][5][6]. Starsze opisy zachowania wskazują, że to samce zbierają liście i pąki kwiatowe, po czym przynoszą je samicom, które dopiero formują z nich kulki w komorach lęgowych[5]. Badania prowadzone na Węgrzech dowiodły jednak, że przynajmniej w tamtejszej populacji gromadzeniem materiału lęgowego również zajmują się samice[6]. Owady te aktywne są tylko przy słonecznej pogodzie, a pożywienia poszukują w odległości około metra od wejścia do norki, powracając doń po prostych liniach. Jest to możliwe dzięki wykorzystywaniu przez nie w orientacji przestrzennej polaryzacji światła słonecznego[7].
Chrząszcz ten bywa notowany jako szkodnik buraków i winorośli[4][3].
Występowanie, zagrożenie i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Owad palearktyczny, stepowy, zamieszkujący tereny równinne o ciepłym podłożu[4]. Jest gatunkiem bezskrzydłym o słabej sile dyspersyjnej[6]. W Europie stwierdzony został w południowo-wschodniej Polsce, wschodniej Austrii, na Słowacji, Węgrzech, Ukrainie, w Słowenii, Chorwacji, Serbii, Rumunii, Mołdawii, Bułgarii i południowej Rosji, przy czym liczny jest zwłaszcza na Podolu[2][3][4]. Dalej na wschód występuje w Turcji[6] i Azji Środkowej[3][4]. W Polsce gatunek ten znany jest tylko z Lubelszczyzny, w tym Roztocza Środkowego[8].
W 2002 umieszczony został na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce jako gatunek krytycznie zagrożony[9], a od 2004 jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10][11][12][13]. Na Węgrzech coraz rzadszy i również prawnie chroniony[14]. Na Czerwoną listę gatunków zagrożonych w Czechach wpisany został jako regionalnie wymarły[15].
Głównymi zagrożeniami dla tego żuka są przekształcanie jego siedlisk w pola uprawne, lasy gospodarcze i winnice oraz urbanizacja[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ gatunek: Lethrus (Lethrus) apterus (E. Laxmann, 1770) — krawiec głowacz. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-02-06].
- ↑ a b Lethrus (Lethrus) apterus (Laxmann, 1770). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-06].
- ↑ a b c d e Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 11, 44-50.
- ↑ a b c d e B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Katalog Fauny Polski. Tom XXIII, zeszyt 9. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. Warszawa: 1983.
- ↑ a b c T.H. Clutton-Brock: The Evolution of Parental Care. New Jersey: Princeton University Press, 1991, s. 20.
- ↑ a b c d e f András Kosztolányi, Nikoletta Nagy, Tibor Kovács, Zoltán Barta. Predominant female care in the beetle Lethrus apterus with supposedly biparental care. „Entomological Science”. 18, s. 292–294, 2015. DOI: 10.1111/ens.12123.
- ↑ Gábor Horváth, Dezsö Varju: Polarized Light in Animal Vision: Polarization Patterns in Nature. Springer, 2004, s. 173.
- ↑ Przemysław Zięba, Jakub Zięba, Rafał Cieślak. Przypadek odnalezienia szczątków chrząszcza Lethrus apterus (Laxmann, 1770) (Scarabaeoidea: Geotrupidae) na terenie Roztocza Środkowego. „Acta Entomologica Silesiana”. 24 (1-2), s. 1-2, 2016.
- ↑ Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior: Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Suplement. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2002.
- ↑ Dz.U. 2004 nr 220 poz. 2237 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. [dostęp 2014-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-01)].
- ↑ Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2015-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-09)].
- ↑ Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
- ↑ a b Tibor Kovács, Ottó Merkl, Rita Rácz. Distribution of Lethrus apterus (Laxmann, 1770) in Hungary (Coleoptera: Geotrupidae). „Folia Historio-Naturalia Musei Matraensis”. 38, s. 67–73, 2014.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorpík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. Praga: 2005.