Lubelszczyzna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Lubelszczyzna
	Herb
Państwa	Polska
Stolica	Lublin
Ważniejsze miejscowości	Puławy, Łuków, Siedlce, Kazimierz Dolny
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku

Lubelszczyzna – kraina historyczna, położona nad prawym brzegiem Wisły, w dorzeczu rzeki Wieprz. Region stanowi północno-wschodnią część Małopolski.

Nazwa

Określenie regionu używane jest w zależności od kontekstu: w odniesieniu do ziemi lubelskiej (średniowiecze), województwa lubelskiego z lat 1474–1795 lub do późniejszych województw lubelskich. Po 1999 r. instytucje samorządowe pod nazwą Lubelszczyzna określają obecne województwo lubelskie i stosują je zamiennie (synonim)^[1]^[2].

W literaturze historycznej nazwą Lubelszczyzna określa się historyczne województwo lubelskie istniejące w latach 1474–1795^[3], którego obszar różnił się od obszaru współczesnego województwa lubelskiego. Lubelszczyzna w tym ujęciu stanowi północno-wschodnią część Małopolski. Graniczy z ziemią sandomierską na zachodzie, Mazowszem na północnym zachodzie, Podlasiem (wraz z Podlasiem Południowym) na północnym wschodzie oraz Grodami Czerwieńskimi/Rusią Czerwoną na wschodzie.

Historia

W 1474 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk wydzielił z ówczesnego województwa sandomierskiego nowe – województwo lubelskie, w skład którego weszły tereny ziemi lubelskiej i ziemi łukowskiej.

Protestantyzm na Lubelszczyźnie pojawił się dopiero w drugiej połowie XVI w., jednak ten region Polski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków kalwinizmu i arianizmu aż do połowy XVII w., kiedy zwyciężyła kontrreformacja. Działała tu jedna z gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic.

Po III rozbiorze w 1795 Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1809 region został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Polskim w zaborze rosyjskim, w 1837 Lublin został stolicą guberni lubelskiej.

W 1801 Izabela Czartoryska założyła w Świątyni Sybilli w Puławach pierwsze polskie muzeum. W 1831 stoczono na Lubelszczyźnie kilka bitew powstania listopadowego.

W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie regionu przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy na Lubelszczyźnie.

Miasta

Miasta historycznej Lubelszczyzny (w granicach województwa lubelskiego I RP):

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Województwo	Status w I RP
1.	Lublin	334 681	147,45 km²	lubelskie	miasto królewskie, wojewódzkie, powiatowe
2.	Siedlce	77 645	31,86 km²	mazowieckie	miasto szlacheckie
3.	Puławy	46 664	50,49 km²	lubelskie	wieś szlachecka
4.	Świdnik	39 136	20,35 km²	lubelskie	wieś królewska
5.	Kraśnik	36 870	25,52 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
6.	Łuków	29 170	35,75 km²	lubelskie	miasto królewskie, powiatowe
7.	Biłgoraj	26 329	21,1 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
8.	Lubartów	21 828	13,91 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
9.	Łęczna	18 820	19 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
10.	Radzyń Podlaski	15 182	22,31 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
11.	Janów Lubelski	11 661	14,8 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
12.	Parczew	10 648	8,05 km²	lubelskie	miasto królewskie
13.	Poniatowa	8980	15,26 km²	lubelskie	–
14.	Opole Lubelskie	8388	15,12 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
15.	Bełżyce	6477	23,46 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
16.	Bychawa	4855	6,69 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
17.	Nałęczów	3753	13,82 km²	lubelskie	–
18.	Kock	3273	16,78 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
19.	Zaklików	2929	11,42 km²	podkarpackie	miasto szlacheckie
20.	Piaski	2573	8,43 km²	lubelskie	–
21.	Annopol	2488	7,75 km²	lubelskie	wieś szlachecka
22.	Kazimierz Dolny	2530	30,44 km²	lubelskie	miasto królewskie
23.	Ostrów Lubelski	2110	29,77 km²	lubelskie	miasto królewskie
24.	Urzędów	1694	12,91 km²	lubelskie	miasto królewskie, powiatowe
25.	Frampol	1432	4,67 km²	lubelskie	–
26.	Modliborzyce	1459	7,90 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
27.	Józefów nad Wisłą	920	3,65 km²	lubelskie	miasto szlacheckie

Galeria

Wybrane kościoły z okresu przedrozbiorowego:
Bazylika św. Stanisława w Lublinie
Kościół Wniebowzięcia NMP w Kraśniku
Kościół św. Marii Magdaleny w Łęcznej
Kościół Trójcy Świętej w Radzyniu Podlaskim
Kościół św. Anny w Kazimierzu Dolnym
Archikatedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Lublinie
Kościół Wniebowzięcia NMP w Kocku

Zobacz też

Przypisy

↑ Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
↑ Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
↑ Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.

[1] Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].

[2] Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].

[3] Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.

[1]

[2]

[3]