Krościenko Wyżne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Krościenko Wyżne

wieś
Dwór w Krościenku Wyżnym
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	krośnieński
Gmina	Krościenko Wyżne
Wysokość	263 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	5 428[2][3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-422[4]
Tablice rejestracyjne	RKR
SIMC	0355080[5]
Położenie na mapie Polski Krościenko Wyżne
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Krościenko Wyżne
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego Krościenko Wyżne
Położenie na mapie gminy Krościenko Wyżne Krościenko Wyżne
49°40′28″N 21°49′49″E/49,674444 21,830278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Krościenko Wyżne – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Krościenko Wyżne^[6][5], w dolinie Wisłoka. Siedziba gminy Krościenko Wyżne. We wsi znajduje się Góra Marynkowska zwana Patrią, na której palono wici, gdy Polska była w niebezpieczeństwie.

Krościenko Wyżne zostało lokowane na prawie magdeburskim około 1350 roku, przez króla Polski Kazimierza Wielkiego i zasiedlone przez kilku osadników niemieckich (zob. Głuchoniemcy), którzy założyli tu parafię pod wezwaniem św. Marcina. W 1377 r. istniał w Krościenku już kościół i parafia. Biskup przemyski Eryk z Winsen Mora tworząc w roku 1386 kapitułę katedralną w Przemyślu, powołał do niej również plebana Jakuba z Crosken (Krościenko).

Była to wieś królewska. Krościenko wymienione jest w dokumentach biskupich z 1383 r. W 1603 r. został poświęcony drewniany kościół, który został zbudowany w II połowie XIV w. (około 1350).

Wieś królewska położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego^[7], w drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa sanockiego^[8].

W czerwcu 1624 r. Tatarzy zniszczyli Krościenko i wtedy zaginęło też wiele dokumentów. Do 1911 roku nad brzegiem Wisłoka istniał drewniany, średniowieczny kościółek, który, niestety, po wybudowaniu nowego został rozebrany^[9]. Obecny, neogotycki kościół został konsekrowany przez bpa. przemyskiego św. Józefa Sebastiana Pelczara w 1912 roku. Polichromię kościoła zaprojektował i wykonał w 1936 (przed wyjazdem do Ameryki) Jan Henryk Rosen. Witraże zaprojektował Stefan Witold Matejko.

Właścicielami dóbr w Krościenku były znane rody Bobolów (np. od 7.02.1613 do 1635 r. Jan Bobola, syn Jana i Katarzyny – cześnik sandomierski) i Mniszchów, a potem Jakub Bobola (zm. w 1636 r.).

Dzierżawili ją – jako wieś królewską – od 1765 r. – Jabłonowscy. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 r., Krościenko Wyżne włączono w granice Austrii. Od 1 maja 1789 r., po sprzedaży Krościenka przez zaborczy rząd Austriaków, miejscowość przeszła na własność księżnej Katarzyny Ossolińskiej z (zm. 1796), żony Rocha Michała Jabłonowskiego (zm. 1780) – kasztelana wiślickiego, a potem jego syna Józefa Jabłonowskiego.

Dwór był miejscem uczty weselnej Aleksandra Fredry z Zofią Skarbkową – córką Józefa Jabłonowskiego - urządzone staraniem siostry komediopisarza, a ówczesnej pani tutejszych posiadłości, Cecylii Jabłonowskiej z Fredrów.

We dworze u Leona Jabłonowskiego, syna Józefa, przebywali: Wincenty Pol, Seweryn Goszczyński, Ludwik Jabłonowski – syn Józefa Jabłonowskiego, pamiętnikarz, poeta, powstaniec i siostra żony Aleksandra Fredry, Cecylia Jabłonowska – zwana matką tutejszego ludu, (zmarła we Lwowie, ale prochy jej przewieziono do Krościenka i pochowano w krypcie pod starym kościołem).

Władali miejscowością też Skrzyńscy, gdy właścicielka Emilia Jabłonowska (córka Leona Jabłonowskiego) wyszła za mąż za szambelana austriackiego – Franciszka Ksawerego Skrzyńskiego z Koszowy, a po nich Orpiszewscy.

Podczas rzezi galicyjskiej w 1846 r. chłopi, namówieni przez zaborców, napadli i splądrowali dwór powstańca Mikołaja Nowosielskiego.

We dworze wraz z rodziną mieszkał w młodości Maciej Stęczyński, znany później rysownik, litograf i podróżnik.

Dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wieś weszła w skład województwa lwowskiego oraz powiatu krośnieńskiego.

W czasie II wojny światowej mieścił się tu Inspektorat AK OP-15. Na Cmentarzu w Krośnie w kwaterze wojennej jest kilka grobów dowódców oddziałów AK poległych pod koniec wojny w Krościenku Wyżnym.

Po zakończeniu II wojny światowej Krościenko należało do województwa rzeszowskiego, powiatu krośnieńskiego, gminy Korczyna. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Krościenko Wyżne, od 1973 r. gminy Korczyna. W 1994 (30 grudnia)^[10] nastąpił podział gminy Korczyna, w wyniku czego powstała nowa gmina z siedzibą w Krościenku Wyżnym skupiająca dwie miejscowości: Krościenko Wyżne i Pustyny.

Od 1975 r. do województwa krośnieńskiego.

Z parafii Krościenko Wyżne w roku 1985 wydzielono nową parafię – Iskrzynię, a w 1998 – Pustyny.

• Kościół neogotycki wybudowany w l. 1908-14 według projektu architekta Teodora Talowskiego, z polichromią z 1936 Jana Henryka Rosena i witrażami Stefana Matejki z wyposażeniem wykonanym w części przez A. Lenika w 1914 r.
• Ruiny dworu z 1651 r. wraz z zabudową gospodarczą, parkiem ze stawami oraz kilkoma dębami rosnącymi ok. 300-400 lat.
• Dąb Aleksander
• Pomnik obchodów grunwaldzkich w 1910 r.
• Wzniesienie zw. Marynkowską Górą (330 m), na której kopiec zw. Patrią, gdzie według podania palono ogniska, mające zwoływać ludzi do obrony przed najeźdźcą.

• Aleksander Fredro – komediopisarz
• Ludwik Jabłonowski (1810 -1887) – pamiętnikarz, poeta i powstaniec listopadowy i Wiosny Ludów.
• Michał Józefczyk – proboszcz Parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Tarnobrzegu – Serbinowie, społecznik, inicjator budowy wielu kościołów
• Jan Szelc – poeta, nauczyciel
• Gerard Szmyd – duchowny katolicki, prezes lwowskiego oddziału Związku Harcerstwa Polskiego, obrońca Lwowa z 1918 r. przed Ukraińcami, w latach 1930–1938 proboszcz parafii św. Marii Magdaleny we Lwowie

• Krościenko

• Krościenko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 702 .