Leptis Magna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Stanowisko archeologiczne Leptis Magna^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Libia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	I, II, III
Numer ref.	183
Region[b]	Kraje arabskie
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1982 na 6. sesji
Obiekt zagrożony	2016-
Położenie na mapie Libii Leptis Magna
32°38′18″N 14°17′26″E/32,638333 14,290556
Multimedia w Wikimedia Commons
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Leptis Magna (łac.) – jedne z najlepiej zachowanych ruin starożytnego miasta rzymskiego, usytuowane na libijskim wybrzeżu Morza Śródziemnego (Trypolitania), w sąsiedztwie Al Chums.

Pierwotnie jedna z licznych kolonii fenickich. Wywodził się stamtąd cesarski ród Sewerów.

W 1982 r. stanowisko archeologiczne Leptis Magna zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Z powodu politycznej izolacji Libii powierzchnia miasta zbadana została w około 40%.

Miasto, założone przez Fenicjan ok. 1000 lat p.n.e.^[1], wraz z dwiema pozostałymi koloniami (Oeą i Sabratą, tworzącymi Tripolis, czyli „trójmiasto”), zostało poddane zwierzchnictwu Kartaginy. Herodot nazywał Leptis Magna wschodnim bastionem Kartaginy. Z tutejszego ruchliwego portu wyruszały karawany w głąb Afryki, skąd przywożono złoto, kość słoniową i czarnych niewolników^[1]. Po drugiej wojnie punickiej, w której Rzym pokonał Kartaginę, Leptis pozostała w granicach Kartaginy, ale stała się terenem spornym między dawną metropolią a sprzymierzonymi z Rzymem królami numidyjskimi.

W 46 p.n.e., po zwycięstwie Cezara nad pompejańczykami w Afryce, miasto włączono do nowo założonej prowincji Africa Nova, której pierwszym namiestnikiem został historyk Salustiusz. Cesarz August początkowo restytuował na terytorium Africa Nova królestwo Numidii i przekazał je Jubie II w nagrodę za pomoc w wojnie z Antoniuszem, by wkrótce potem znów włączyć je do Rzymu i połączyć z prowincją Africa Vetus w jedną prowincję Africa. Do tego niespokojnego regionu została wysłana Legio III Augusta.

Pod koniec I wieku miasto uzyskało status municypium, a na początku II wieku zostało kolonią pod nazwą Colonia Ulpia Traiana Augusta Fidelis Leptis Magna, co mieszkańcom zapewniło status obywateli rzymskich^[2].

Z Leptis pochodził cesarz Septymiusz Sewer i po objęciu przez niego władzy (193 n.e.) miasto przeżywało rozkwit, zajmowało największą w swej historii powierzchnię i znane było jako Leptis Magna („Wielka Leptis”). Od końca III wieku następował jego stopniowy upadek, m.in. wskutek pustynnienia okolicznych terenów i przechodzenia ludności osiadłej na koczowniczy tryb życia (świadectwem mniejszy obwód murów z okresu bizantyńskiego niż z okresu Sewerów).

Leptis Magna długo pozostawało zapomniane. Prace wykopaliskowe pierwsi rozpoczęli Włosi w 1920 r., odsłaniając spod 5-metrowej warstwy piasku pierwsze uliczki miasta. Z czasem powierzchnia wykopalisk objęła ok. 2 km²^[1]. Za najstarszy obiekt odkryty na terenie Leptis uznany jest fragment ceramiki korynckiej z ok. 500 p.n.e., na który natrafiono w jednym z grobów z okresu punickiego, pod poziomem teatru rzymskiego.

Najstarsze zachowane zabytki pochodzą z czasów Augusta, m.in. plac targowy (8 r. p.n.e.), stosunkowo dobrze zachowany teatr (zbudowany przez Annobala Tapapiusa Rufusa w 1 r. n.e.^[1]), świątynia Romy i Augusta (14-19 n.e.) oraz nieco późniejsza, poświęcona Liberowi. Inne obiekty to: łuk Tyberiusza (35-36), łuk Trajana (109-110), termy Hadriana (126-127), odremontowane i przebudowane przez Kommodusa, z zachowanymi resztkami instalacji hypokaustum.

Najwspanialsze budowle pochodzą z okresu Sewerów (193-235): łuk Septymiusza Sewera (193-211), wzniesiony prawdopodobnie przed spodziewaną wizytą cesarza w 203 n.e., ulica z obustronnymi portykami (podobna do spotykanych w Syrii), łącząca termy Hadriana z forum Sewerów, z bazyliką Sewerów; port w ostatecznym kształcie, tzw. brama zachodnia oraz fragmenty murów obronnych o największym obwodzie (z lat 250-350).

Z okresu bizantyjskiego pochodzi niewielki kościółek, prawdopodobnie z czasów panowania Justyniana I, oraz resztki murów obronnych z bramą nazwaną bizantyjską. W pobliżu Leptis, na wschód od ruin, znajdują się stosunkowo dobrze zachowane tzw. termy myśliwskie z końca II w. n.e., a także pozostałości cyrku, amfiteatru, cystern oraz zapory, która zwracała bieg Wadi Lebda na zachód, do Wadi Rsef, dla zapobieżenia wylewom w okolicy term Hadriana i forum Sewerów oraz zamulaniu basenu portowego.

• D.E.L. Haynes: An archeological and historical guide to the pre-Islamic antiquities of Tripolitania. Roma 1981
• Najsłynniejsze miejsca i budowle świata. Warszawa: Hachette Livre Polska, 2005, s. 270-271. ISBN 83-7184-480-8.