Ukraina Lewobrzeżna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ukraina Lewobrzeżna (Lewobrzeże) (ukr. Лівобережна Україна), Zadnieprzekraina historyczna, część Ukrainy Naddnieprzańskiej leżąca na lewym (wschodnim) brzegu Dniepru.

Przybliżone położenie Ukrainy Lewobrzeżnej na mapie współczesnej Ukrainy

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Do Lewobrzeża należały terytoria współczesnych obwodów: czernihowskiego, połtawskiego, leżące na lewym brzegu Dniepru części obwodu kijowskiego i czerkaskiego, Kijów wraz okolicznymi miejscowościami (leżący na prawym brzegu Dniepru), zachodnia część obwodu sumskiego, a także północna część obwodu dniepropietrowskiego.

Na zachodzie (przez Dniepr) graniczy z Ukrainą Prawobrzeżną, na południu z Zaporożem, na wschodzie z Ukrainą Słobodzką i ziemiami moskiewskimi, a na północy z dawnymi ziemiami Wielkiego Księstwa LitewskiegoRusią Białą i Rusią Czarną. Wraz z Ukrainą Prawobrzeżną i Zaporożem współtworzy historyczny region Ukrainy. Północna część regionu pokrywa się częściowo z Siewierszczyzną.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Mapa Ukrainy Lewobrzeżnej z czasów panowania polskiego

Pod koniec IX wieku Kijów został na prawie 400 lat stolicą Rusi Kijowskiej – normańskiej Gardariki (Państwa Grodów). W XII w. Ruś Kijowska podzieliła się na konkurujące ze sobą dzielnice. W 1223 wojska rusko-połowieckie poniosły klęskę w bitwie nad Kałką w walce z Mongołami. Kilkanaście lat później, w latach 1237–1240 Batu-chan dokonał inwazji na Ruś. 6 grudnia 1240 zdobył i zburzył Kijów. Podbił wówczas większość ziem będących pod jurysdykcją władców ruskich.

Od końca XIV wieku do unii lubelskiej w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego. Po 1569 wschodnia część województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego. W 1635 księstwo czernihowskie przekształcono w województwo czernihowskie. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów na Ukrainie Lewobrzeżnej znajdowały się rozległe posiadłości rodu Wiśniowieckich, w tym księcia Jeremiego, którego syn Michał został w 1669 królem Polski. Główne miasto regionu, Kijów, było polskim miastem królewskim. Za panowania Wazów magdeburskie prawa miejskie otrzymały m.in. Czernihów, Połtawa, Łubnie, Nieżyn, Boryspol, Hadziacz, Złotonosza, Głuchów i Królewiec.

Region odpadł od Korony faktycznie podczas powstania Chmielnickiego w 1648 roku, a formalnie w 1686, kiedy w to w traktacie Grzymułtowskiego ustalono wzdłuż Dniepru nową granicę między Rzecząpospolitą a Carstwem Rosyjskim, potwierdzając prowizoryczne postanowienia rozejmu w Andruszowie (1667). Od 1648 na Lewobrzeżu istniał Hetmanat, od ugody perejasławskiej w 1654 roku jako autonomiczna kozacka władza terytorialna w ramach Carstwa Rosyjskiego. Rządził hetman, formalnie wybierany na generalnej radzie wojskowej. Administracyjnie Lewobrzeże dzieliło się na pułki (10 – czernihowski, hadziacki, kijowski, łubieński, mirhorodzki, niżyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski) i sotnie, na czele których stali pułkownicy i sotnicy. Formalnie te posady były również obieralne, jednak w rzeczywistości obsadzali je członkowie starszyzny kozackiej. W 1658 na mocy unii hadziackiej Ukraina Lewobrzeżna wchodziła w skład Księstwa Ruskiego. Postanowienia unii nie weszły ostatecznie w życie. Rozejmem andruszowskim (1667) tymczasowo a traktatem Grzymułtowskiego (1686) ostatecznie Rzeczpospolita zrzekła się Ukrainy Lewobrzeżnej i Kijowa wraz z okręgiem na rzecz Carstwa Rosyjskiego.

Autonomia Hetmanatu została tymczasowo zawieszona przez carat w latach 1722–1734, a ostatecznie zlikwidowana w 1764. Funkcje hetmanatu przejęło wówczas ostatecznie Kolegium Małorosyjskie. Nominalnie autonomia trwała jeszcze do 1781, kiedy to Lewobrzeże zostało rozdzielone na trzy namiestnictwa z siedzibami w Czernihowie, Nowogrodzie Siewierskim i Kijowie. W 1783 pułki kozackie zostały przekształcone w regularne pułki armii rosyjskiej.

W 1796 z Lewobrzeża ukazem Pawła I utworzono gubernię małorosyjską, podzieloną przez Aleksandra I w 1802 na gubernię czernihowską i połtawską.

Ustalony wówczas podział terytorialny przetrwał do rewolucji lutowej (1917) i obalenia caratu.

Miasta

[edytuj | edytuj kod]
Kijów
Czernihów
Połtawa

Największe miasta na Ukrainie Lewobrzeżnej współcześnie:

miasto populacja
(2016)[1]
jednostka administracyjna województwo Polski
(przed 1667)
1. Kijów[a] 2 906 569 Miasto wydzielone Województwo kijowskie
2. Czernihów 294 095 Obwód czernihowski Województwo czernihowskie
3. Połtawa 294 020 Obwód połtawski Województwo kijowskie
4. Krzemieńczuk 223 805 Obwód połtawski Województwo kijowskie
5. Browary 100 702 Obwód kijowski Województwo kijowskie
6. Konotop 87 881 Obwód sumski Województwo czernihowskie
7. Szostka 77 134 Obwód sumski Województwo czernihowskie
8. Nieżyn 71 814 Obwód czernihowski Województwo kijowskie
9. Boryspol 60 885 Obwód kijowski Województwo kijowskie
10. Pryłuki 57 137 Obwód czernihowski Województwo kijowskie
11. Horiszni Pławni 52 167 Obwód połtawski Województwo kijowskie
12. Ochtyrka[b] 48 645 Obwód sumski Województwo kijowskie
13. Łubnie 46 717 Obwód połtawski Województwo kijowskie
14. Romny 40 681 Obwód sumski Województwo kijowskie
15. Mirhorod 40 413 Obwód połtawski Województwo kijowskie
16. Głuchów 33 794 Obwód sumski Województwo czernihowskie
17. Złotonosza 28 345 Obwód czerkaski Województwo kijowskie
18. Perejasław 27 569 Obwód kijowski Województwo kijowskie
19. Sławutycz 25 006 Obwód kijowski Województwo czernihowskie
20. Hadziacz 23 989 Obwód połtawski Województwo kijowskie
21. Królewiec 23 313 Obwód sumski Województwo czernihowskie
22. Jagodzin 20 051 Obwód kijowski Województwo kijowskie
23. Bachmacz 18 441 Obwód czernihowski Województwo czernihowskie
24. Berezań 16 550 Obwód kijowski Województwo kijowskie
25. Pyriatyn 15 781 Obwód połtawski Województwo kijowskie

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Większość miasta, w tym jego historyczna część, jest położona na prawym brzegu Dniepru. Trzy dzielnice lewobrzeżne (rejony: darnycki, desniański i dniprowski), powstałe w przeważającej części w XX wieku, zamieszkuje ok. 1 mln mieszkańców.
  2. W granicach lewobrzeżnej części województwa kijowskiego Korony Królestwa Polskiego do 1647 roku, następnie część Ukrainy Słobodzkiej Carstwa Rosyjskiego.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia, literatura, linki

[edytuj | edytuj kod]