French
DeutschMakak berberyjski – Wikipedia, wolna encyklopedia
| Macaca sylvanus[1] | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
 | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek | makak berberyjski | ||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18] | |||||
 | |||||
| Zasięg występowania | |||||
 | |||||
Makak berberyjski[19], magot[20], makak magot[21] (Macaca sylvanus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwę Simia sylvanus[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Afryka i Cejlon (łac. Habitat in Africa, Zeylona)[2], poprawione w 1913 roku przez Daniela Girauda Elliota na Afrykę[22], ograniczone w 1939 roku przez Glovera Morrilla Allena do wybrzeża „Berberii”, w Afryce Północnej[23][24][25]. Linneusz swój opis oparł na wcześniejszym wydaniu Systema Naturae oraz na pracach innych autorów[2].
M. sylvanus jest uważany za najwcześniejszą odnogę drzewa filogenetycznego rodzaju Macaca i jest wyjątkowy, ponieważ jest jedynym makakiem żyjącym w Afryce i jedynym makakiem ze szczątkowym lub całkowicie pozbawionym ogona[26]. Badania genetyczne wykazały, że populacje z Maroka i Algierii różnią się od siebie i mogły się rozdzielić około 1,6 miliona lat temu[26].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[26].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku[27].
- sylvanus: w mitologii rzymskiej Sylvanus lub Silvanus był bogiem lasu, utożsamianym z Panem[28].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Makak berberyjski występuje na obszarach górskich w Maroku (Rif, Atlas Wysoki i Średni) oraz Algierii (Kabylia Wielka i Mała); historycznie występował również w zachodniej Tunezji[26]. Niewielka, półdzika kolonia funkcjonuje na Gibraltarze. Jest to jedyna populacja małp występująca w Europie[20] (patrz: magoty gibraltarskie). Niewykluczone, że została tam introdukowana[20][18].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Makak berberyjski jest małpą średniej wielkości o silnej budowie ciała. Długość ciała (bez ogona) 55,7–63,4 cm, długość szczątkowego ogona 0,4–2,2 cm; masa ciała 9,9–14,5 kg[29][30]. Sierść w części grzbietowej wybarwiona jest na kolor żółtawobrunatny, zaś w części brzusznej jest jaśniejsza[20]. Futro jest grube i gęste[31].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Makak berberyjski zamieszkuje skaliste okolice, wzgórza i lasy do wysokości 2000 m n.p.m. Wiedzie dzienny tryb życia. Żyje w stadach liczących do 20 osobników. Jest zwierzęciem silnym, walecznym. W starciu z psem może go pokonać i zabić. Umie pływać. Makak berberyjski osiąga dojrzałość płciową w wieku około 4 lat. Po trwającej około pół roku ciąży samica rodzi 1–2 młodych. W niewoli osiąga wiek ponad 30 lat[20]. Żywi się roślinami trawiastymi, jagodami, nasionami, ziołami, owadami i skorpionami. Tworzą duże grupy z wieloma samcami, średni 43 do 70 osobników na km². Przewodnikiem stada jest zawsze dojrzały samiec, który w czasie żerowania stada zajmuje punkt obserwacyjny na wzniesieniu i czuwa nad bezpieczeństwem grupy.
Status
[edytuj | edytuj kod]Makak berberyjski jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem (EN – ang. endangered)[18], w Maroku znajduje się pod ochroną; liczebność szacowana jest od 9 do 17 tysięcy osobników w Maroku i około 5 tys. w Algierii. Całkowita populacja na świecie wynosi od 12 do 21 tysięcy[32]. Obecnie magot nie stanowi już obiektu polowań, jednak liczebność tego gatunku nie wzrasta.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Macaca sylvanus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 25. (łac.).
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 35. (łac.).
- ↑ von Schreber 1774–1797 ↓, s. iv.
- ↑ J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 11. (łac.).
- ↑ a b J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 60. (niem.).
- ↑ von Schreber 1774–1797 ↓, s. iv.b.
- ↑ a b G.A. Goldfuss: Vergleichende Naturbeschreibung der Säugethiere. Erlangen: altherschen Kunst- und Buchhandlung, 1809, s. 53. (niem.).
- ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 68. (łac.).
- ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum National d’Histoire Naturelle”. 19, s. 100, 1812. (fr.).
- ↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 2. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsk, 1813, s. 539. (łac.).
- ↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 5. (niem.).
- ↑ Säugethiere. W: E. Rüppell: Neue Wirbelthiere zu der Fauna von Abyssinien gehörig. S. Schmerber: Frankfurt am Main, 1835–1840, s. 8. (niem.).
- ↑ Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W.H. Lizars, 1842, s. 103. (ang.).
- ↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 145. (niem.).
- ↑ A.N. Pomel. Sur un macaque fossile des phosphorites quatemaires de l’Algerie, Macacus trarensis. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des Sciences”. 115, s. 160, 1892. (fr.).
- ↑ A.N. Pomel: Paléontologie Monographies. Singe et Homme. Alger: P. Fontana, 1896, s. 5, seria: Carte Géologique de l’Algérie. (fr.).
- ↑ a b c J. Wallis i inni, Macaca sylvanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-18] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 181, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ D.G. Elliot: A review of the primates. Cz. 2: Anthropoidea: Aotus to Lasiopyga. New York: American Museum of Natural History, 1913, s. 1–382, seria: Monograph series (American Museum of Natural History), cz. 1. (ang.).
- ↑ G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 156, 1939. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca sylvanus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca sylvanus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-16]. (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 654.
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 629. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 143. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ magot, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-06-25].
- ↑ C. Michael Hogan (2008) Barbary Macaque: Macaca sylvanus, GlobalTwitcher.com. [dostęp 2009-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-08-31)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774–1797, s. ryc. i–lxxx. (niem.).
- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Encyklopedia Dzikich Zwierząt – Góry
- Ssaki W. Serafiński, E. Wielgus-Serafińska; wydawnictwo PWN.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia i filmy przedstawiające magota. arkive.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-13)].
- Magoty na Gibraltarze (ang.)