Obóz NKWD w Rembertowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Obóz NKWD w Rembertowie
Ilustracja
Pomnik Więźniów Obozu NKWD w Rembertowie
Typ

obóz specjalny

Odpowiedzialny

 ZSRR (NKWD)

Rozpoczęcie działalności

1944

Zakończenie działalności

1945

Terytorium

Polska

Miejsce

Rembertów, Warszawa

Pierwotne przeznaczenie

Zakłady Amunicyjne „Pocisk”

Narodowość więźniów

głównie Polacy, także Niemcy, Rosjanie i inni

Wyzwolony przez

Armia Krajowa

 

4 lipca 1945

brak współrzędnych

Obóz NKWD w Rembertowie – obóz specjalny NKWD Nr 10, założony w grudniu 1944[1], po wkroczeniu Armii Czerwonej do Rembertowa (12 września 1944), na terenie rembertowskiej fabryki Zakładów Amunicyjnych „Pocisk” przy ul. Marsa 110[2], pełniący rolę punktu zbornego przed deportacją w głąb ZSRR[3].

Obóz został zlikwidowany w lipcu 1945 roku[2].

Warunki w obozie

[edytuj | edytuj kod]

NKWD zaadaptowało do swoich potrzeb znajdujący się w tym miejscu obóz niemiecki[4].

Teren obozu otoczony był dwiema liniami drutów kolczastych, z wieżami wartowniczymi. W budynku zwanym „pałacem” mieściła się komenda obozu[5].

W 1945 dzienne wyżywienie więźnia wynosiło 100 gramów gliniastego chleba, dwa razy dziennie wodnista zupa ze śladami kukurydzy i bez ograniczenia ciepła woda[6]. Polscy więźniowie mogli jednak otrzymywać paczki żywnościowe[7]. W gorszej sytuacji znajdowali się więźniowie innych narodowości, wśród których śmiertelność była wyższa niż wśród Polaków (umierało 2–5 osób dziennie)[7].

Brakowało podstawowych środków higieny, wskutek czego w obozie występowała m.in. wszawica, świerzb i czerwonka[8].

Z uwagi na krótki okres pobytu więźniowie nie wychodzi poza obręb obozu i byli wykorzystywani wyłącznie do niezbędnych prac na jego terenie[8].

Więźniowie

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też kategorię: Więźniowie obozu NKWD w Rembertowie.

Więźniami byli głównie żołnierze Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, NSZ i innych formacji niepodległościowych, granatowi policjanci, a także Niemcy, volksdeutsche, własowcy i inne osoby. Przed umieszczeniem w obozie wielu więźniów przechodziło (nieraz bardzo ciężkie) przesłuchania przez oficerów NKWD w więzieniach UB w Warszawie i innych miastach. Do obozu kierowani byli na podstawie wyroków. W marcu 1945 r. w obozie znajdowało się około 2500 więźniów. Byli oni rozmieszczani w głównej hali fabryki i kilku mniejszych barakach[9]. W obozie więzieni byli m.in.:

Załoga obozu

[edytuj | edytuj kod]

W momencie rozbicia obozu zastępcą komendanta był mjr Kriuczkin. Komendantem garnizonu do spraw ochrony obozu por. Samochin, a zastępcą komendanta batalionu 332 specjalnych wojsk konwojowych NKWD – kpt. Drankin.

Rozbicie obozu

[edytuj | edytuj kod]

Decyzję o rozbiciu obozu podjął kpt. Walenty Suda ps. „Młot” – dowódca Obwodu Mińskiego Mazowieckiego AK („Mewa – Kamień”). Obóz został zdobyty i rozbity w nocy z 20 na 21 maja 1945 r. przez oddział dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego „Wichurę”[12]. W obozie więzieni byli wówczas koledzy żołnierzy tego oddziału, m.in. ppor. Stanisław Maciejewski. Łącznie z obozu udało się wyswobodzić ok. 500 osób, 200 z nich NKWD złapało ponownie na podstawie listów gończych. Pozostałych więźniów w liczbie 1100 wywieziono 4 lipca 1945 do więzienia w Rawiczu. Część więźniów zdołała uciec. Około 130 więźniów transportowanych przez Poznań do Rawicza została odbita w Bąkowcu przez oddział „Orlika” Majora Mariana Bernaciaka.

Stan obecny

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie dawnego obozu przy ul. Marsa 110 znajduje się obecnie 2 Regionalna Baza Logistyczna[13]. Na jej terenie znajduje się jeden grób z krzyżem metalowym nieznanej osoby. Dokumentacji dotyczącej lat 40. brak. Jednostka posiada niewielką izbę pamięci wraz z odtworzonym planem obozu w latach 1944–1945.

Po zewnętrznej stronie ogrodzenia przy ul. Marsa róg ul. Płatnerskiej w maju 1995 odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary obozu[14].

Walki żołnierza polskiego w Rembertowie zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic po II wojnie światowej: „REMBERTÓW 20 – 21 V 1945”.

W 2015 r. na terenie bazy w ramach prac prowadzonych przez b. Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa odkryto szczątki ludzkie[15].

Obóz w sztuce

[edytuj | edytuj kod]

Historia obozu rembertowskiego posłużyła jako inspiracja do utworu Jacka Kaczmarskiego Świadkowie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. W wykazie obozów specjalnych NKWD istniejących według stanu na 10.11.1944 r. obóz specjalny nr 10 w Rembertowie jeszcze nie występuje. zob. Kalbarczyk poniżej. Datę grudnia 1944 podał pracownik Wojskowego Biura Historycznego Michał Jerzy Chromiński w sierpniowym numerze kwartalnika „Wyklęci” z 2019 r.
  2. a b Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 268. ISBN 978-83-7629-380-6.
  3. Przykładowo transport z 19.04.1945 r. dotarł do miejscowości Sośwa na Uralu, gdzie mieścił się zarząd Siewuralłagu. Tu wyładowano pierwszych 1000 więźniów i 57 zwłok zmarłych. Więźniów, którym udało się przeżyć, skierowano do jednego z podobozów (łagpunktów) obozu 231 – w Koszaju, zob.Sławomir Kalbarczyk, poniżej.
  4. Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 129. ISBN 83-85013-96-2.
  5. praca zbiorowa z przedmową Stanisława Broniewskiego „Orszy”: Sowieckiemu zniewoleniu NIE. Harcerska druga konspiracja 1944-1956.
  6. Tadeusz Żenczykowski, Dramatyczny rok 1945.
  7. a b Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 131. ISBN 83-85013-96-2.
  8. a b Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 132. ISBN 83-85013-96-2.
  9. Wiesław Romanowski, Obóz w Rembertowie, Życie Warszawy.
  10. Dane o liczbie wysyłanych więźniów znajdują się w jego raporcie.
  11. Informacja z „pokoju pamięci” znajdującego się na terenie obozu 2008 r.
  12. Bogdan Kuć, Kpt. Walenty Suda „Dąb”, „Młot”, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, z. 13, 2005, s. 233.
  13. 2. Regionalna Baza Logistyczna im. gen. Augusta Emila Fieldorfa ps. NIL: Kontakt. [dostęp 2023-04-09].
  14. naszemiasto.pl/kontakty_adresy.
  15. Rembertów: Odkryto zbiorowe pochówki na terenie jednostki wojskowej [online], Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN [dostęp 2022-11-11] (pol.).

Źródła zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]