Order Orła Czerwonego – Wikipedia, wolna encyklopedia

Order Orła Czerwonego
Der Rote Adler-Orden
Awers
Awers Gwiazdy Wielkiego Krzyża
Awers
Awers Gwiazdy II klasy
Baretka
Baretka Orderu cywilnego
Baretka
Baretka Orderu z Mieczami na Wojennej Wstędze
Ustanowiono

17 listopada 1705

Dewiza

SINCERE ET CONSTANTER
(łac. szczerze i stale)

Powyżej

Order Zasługi Korony Pruskiej

Równorzędne

Order Królewski Korony

Poniżej

Order Hohenzollernów

Order Orła Czerwonego (niem. Roter Adler-Orden)[1] – cywilne i wojskowe odznaczenie niemieckie, ustanowione przez margrabiego Jerzego Wilhelma von Bayreuth w 1705, a w 1792 przejęte przez Królestwo Prus, początkowo jako drugi w kolejności starszeństwa spośród pruskich orderów.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Order został ustanowiony 17 listopada 1705 przez Jerzego Wilhelma Hohenzollerna (1678–1726), księcia następcę tronu, późniejszego margrabiego Bayreuth. Początkowo nosił nazwę Ordre de la Sincerité (pol. Order Szczerości). W 1712 r. uzyskał status orderu domowego tej gałęzi pruskich Hohenzollernów.

Ostatni margrabia Bayreuth i Ansbach, Karol Aleksander (zm. 1806) nadał mu nowy statut i nazwę: Wysoki Książęcy Brandenburski Order Orła Czerwonego. Gdy swe księstwo przekazał 2 grudnia 1792 królowi Prus, order również przeszedł w ręce pruskie. Król Fryderyk Wilhelm II nadał mu status drugiego najwyższego orderu rycerskiego w Królestwie Prus, po Orderze Orła Czarnego.

Order do 1810 posiadał tylko jedną klasę, noszoną na szyi. W 1810 roku został podzielony na trzy klasy, zaś w roku 1830 2. klasa została rozdzielona na dwa stopnie, z gwiazdą lub bez; dodano również czwartą klasę orderu. W 1861 roku z okazji koronacji Wilhelma I na króla Prus ustanowiono klasę Wielkiego Krzyża oraz łańcuch, jako jego wyższy stopień[2].

Podział na klasy z 1874:

  • Krzyż Wielki (Großkreuz),
  • I Klasa (I. Klasse),
  • II Klasa (II. Klasse),
  • III Klasa (III. Klasse),
  • IV Klasa (IV. Klasse),

które mogły być nadawane w różnych kombinacjach, np. z:

  • Liśćmi Dębu (mit Eichenlaub) – pomiędzy odznaką a wstęgą lub wstążką, nie dodawane do kl. III i IV,
  • Mieczami (mit Schwertern) – podłożone pod odznaką, wszystkie klasy,
  • Mieczami na Pierścieniu (mit Schwertern am Ringe) – pomiędzy odznaką a wstęgą lub wstążką, oprócz kl. IV,
  • Gwiazdą (mit dem Stern) – tylko przy kl. II,
  • Kokardą (mit der Schleife) – rozetka tylko przy kl. III[3].

W momencie zniesienia orderu w 1919 nadawano go w 47 odmianach (w tym 7 odmian Krzyża Wielkiego) z dodatkowym srebrnym Medalem Orła Czerwonego (Rote-Adler-Medaille)[1].

Insygnia

[edytuj | edytuj kod]

Oznaką większości klas orderu był krzyż kawalerski, emaliowany (z wyjątkiem 4. kl.) obustronnie na biało. W środkowym medalionie awersu znajdował się czerwony orzeł Brandenburgii z wieńcem laurowym w szponach, w rewersie monogram „FW” uwieńczony pruską koroną królewską. Wielki Krzyż orderu miał kształt krzyża maltańskiego i posiadał czerwone orły między ramionami oraz monogram „WR” (Wilhelmus Rex) w medalionie awersu, otoczony dewizą orderu „Sincere et constanter”, a w medalionie rewersu datę Den 18.Octb. 1861. Gwiazda Wielkiego Krzyża była złota, gwiazdy 1. i 2. klasy - srebrne (1. kl.: ośmiopromienna, 2. kl.: romb), i nosiły w środku koronowanego orła czerwonego z wieńcem laurowym w szponach.

Order Orła Czerwonego był orderem niemieckim, który posiadał najwięcej odmian: z koroną, z mieczami między ramionami krzyża lub przy zawieszeniu, z liśćmi dębowymi, z brylantami, z datami lat wysługi (50 lat lub 60 lat) itd.

W sumie znanych jest 118 wariantów wyglądu orderu[4].

Od 1861 dzielił drugie miejsce w hierarchii z nowym Orderem Korony.

Noszony był na białej wstędze z pomarańczowymi bocznymi paskami. Z orderem związane były dwa srebrne medale wojskowe z 1842 i 1871, noszone na jego wstążce. Odmiana wojenna orderu zawieszana była na tzw. wstążce wojennej (Kriegsband): czarnej z dwoma białymi paskami (takiej samej, jak m.in. Krzyż Żelazny).

Nie nadawany od 1918 jako odznaczenie państwowe[a], przetrwał jako order domowy cesarskiego rodu Hohenzollernów, którego wielkim mistrzem jest obecny pretendent do niemieckiego tronu Jerzy Fryderyk[5].

Odznaczeni

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Orła Czerwonego.
 Z tym tematem związana jest kategoria: Polacy odznaczeni Orderem Orła Czerwonego.

Polacy odznaczeni orderem (wybór)

  1. Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 444.
  2. Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Leipzig 1893, s. 358-373 (wyd. 2000: ISBN 3-8262-0705-X)
  3. Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1874, s. XVII-XVIII.
  4. Preußische Orden: Der Rote Adlerorden. luise-berlin.de. s. 109. [dostęp 2016-06-01]. (niem.).
  5. Dynastic orders. [w:] Register of orders of chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry (2002) [on-line]. en. [dostęp 2016-05-24].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]