Prawa człowieka w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Prawa człowieka w Polsce – szczegółowe prawa człowieka są chronione na podstawie rozdziału II Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (1997) i dodatkowo gwarantowane przez ratyfikowane traktaty międzynarodowe.

Mimo to, międzynarodowe organizacje zajmujące się ich ochroną zgłaszały ich naruszenia, dokonywane zwłaszcza przez szeroko pojęte służby specjalne[1], a naukowcy, np. prof. Wieruszewski i Katarzyna Sękowska-Kozłowska z Poznańskiego Centrum Praw Człowieka PAN, na problem zaległości w ratyfikacji traktatów i konwencji[2][3].

Stan prawny

[edytuj | edytuj kod]

Regulacje narodowe

[edytuj | edytuj kod]

Konstytucja

[edytuj | edytuj kod]

Polska konstytucja zapewnia poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich:

  • prawo do własności i dziedziczenia (art. 21)
  • prawo do wolności (art. 31)
  • równości wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji (art. 32)
  • równość wobec prawa ze względu na płeć (art. 33)
  • prawo do posiadania obywatelstwa polskiego – dla potomków obywateli polskich (art. 34)
  • wolność zachowania tożsamości i języka mniejszości narodowych (art. 35)
  • prawo obywateli do opieki poza granicami kraju (art. 36)
  • prawną ochronę życia (art. 38)
  • wolność od poddawania eksperymentom naukowym bez zgody (art. 39)
  • wolność od tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz karania i stosowania kar cielesnych (art. 40)
  • wolność i nietykalność osobista (art. 41)
  • prawo do obrony (art. 42)
  • prawo do rzetelnego procesu (art. 45)
  • prawo do prywatności (art. 47)
  • prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami (art. 48)
  • prawo do nienaruszalności mieszkania (art. 50)
  • prawo do ochrony danych osobowych (art. 51)
  • wolność poruszania się po kraju, wyjazdu i powrotu (art. 52)
  • wolność wyznania i poglądów (art. 53-54)
  • wolność do gromadzenia i zrzeszania się (art. 57-59)
  • prawo do równego dostępu do służby publicznej (art. 60)
  • prawo do informacji publicznej (art.61)
  • prawo wyborcze, rozumiane jako czynne prawo wyborcze dla obywateli (art. 62)
  • prawo petycji (art. 63)

Rzecznik praw obywatelskich

[edytuj | edytuj kod]
 Główny artykuł: Rzecznik Praw Obywatelskich.

Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich został w Polsce powołany w 1987, pomimo autorytarnego ustroju RP w tamtym czasie. Rzecznik stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zadaniem Rzecznika jest to, by badać, czy nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej wobec obywateli, na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw[4].

Regulacje międzynarodowe

[edytuj | edytuj kod]

Demokratyzacja życia politycznego i społecznego, będąca konsekwencją przełomu roku 1989, pozwoliła na pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych procedur kontrolnych.

Konwencje ratyfikowane albo oczekujące ratyfikacji
[edytuj | edytuj kod]

Polska jest obecnie stroną następujących umów i traktatów Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczących praw człowieka (według roku ratyfikacji)[5]:

oraz sygnatariuszem (podpisała, ale nie wdrożyła):

Mimo podpisania w 1989 Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur (1984), Rzeczpospolita Polska nie wprowadziła do swojego prawa karnego przestępstwa tortur w rozumieniu art. 1 Konwencji, nie wypełniając tym samym swoich zobowiązań międzynarodowych[8]. Komitet Praw Człowieka ONZ zalecił również ścisłe zdefiniowanie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, gdyż definicja z art. 115 kk była zbyt szeroka i mogła prowadzić do naruszeń praw człowieka[9].

Zaległości ratyfikacyjne
[edytuj | edytuj kod]

Do deklaracji niepodpisanych przez Polskę zaliczają się (według daty przyjęcia przez ONZ):

Jako powód nieprzyjmowania niektórych konwencji podawane są różne powody, poza obowiązkiem ochrony obywateli i wypłacania odszkodowań, np. przyjęcie konwencji o zakazie użycia amunicji kasetowej wiązałoby się ze stratami dla polskiego przemysłu zbrojeniowego[10] i (według Ministerstwa Spraw Zagranicznych) zmniejszeniem skuteczności bojowej[11].

Rada Europy

[edytuj | edytuj kod]
Europejski Trybunał Praw Człowieka
[edytuj | edytuj kod]

Polska jest członkiem ETPCz od 1993.

Według danych obejmujących lata 1959-2010, Trybunał rozpatrzył 874 sprawy przeciwko Polsce, z czego w 761 przypadkach stwierdził naruszenia Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Daje to Polsce czwarte miejsce po Turcji, Włoszech i Rosji (na 46 państw-stron Konwencji). Najczęściej stwierdzanym naruszeniem była przewlekłość postępowania sądowego – 397 przypadków[12].

Według danych na koniec 2015, Polska była na ósmym miejscu pod względem liczby spraw zawisłych przed Trybunałem. 2,6% wszystkich spraw dotyczyło Polski)[13].

Konwencje Rady Europy
[edytuj | edytuj kod]

Polska podpisała następujące konwencje (data ratyfikacji)[14]:

Następujące konwencje zostały podpisane, ale ich nie ratyfikowano (data podpisania przez Polskę):

Polska nie podpisała następujących konwencji (data przyjęcia przez Radę Europy)[14]:

Jako przyczyna nieprzyjmowania Konwencji bioetycznej wymieniana jest obawa polskiego rządu o wypłacanie odszkodowań [10].

Nadużycia i przypadki łamania

[edytuj | edytuj kod]

Nieludzkie traktowanie

[edytuj | edytuj kod]

Raport Human Rights Watch z 2012 roku wskazuje, że Polska ma jedną z najbardziej restrykcyjnych ustaw aborcyjnych. Pogwałca ona zakaz okrutnego i nieludzkiego traktowania osób oraz narusza prawo do prywatności i życia rodzinnego[16].

Dyskryminacja

[edytuj | edytuj kod]

Osoby LGBT

[edytuj | edytuj kod]

Raport HRW z 2012 krytykuje także występującą w Polsce dyskryminację ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową[16], natomiast raport HRW z 2017 zwraca uwagę na to, że osoby popełniające w Polsce zbrodnie nienawiści związane z orientacją seksualną unikają odpowiedzialności[17]. Raport ILGA Europe plasuje Polskę na pozycji 38 z 49 krajów wspomnianych w raporcie mierzącym równouprawnienie osób LGBT[18].

W obliczu inicjatywy mającej na celu chronienie praw człowieka w aspekcie osób homoseksualnych, rząd polski wykazał się wrogością[19].

Niepełnosprawność

[edytuj | edytuj kod]

Dyskryminacja ze względu na niepełnosprawność jest jednym z tematów poruszonych w raporcie HRW z 2012[16].

Ksenofobia

[edytuj | edytuj kod]

Za problematyczne uznano też w Polsce wzmagającą się mowę nienawiści i przemoc wobec migrantów[17].

Policja i Straż Graniczna

[edytuj | edytuj kod]

Nadużywanie siły

[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z raportami Europejskiego Komitetu Zapobiegania Torturom, przez cały okres trwania III Rzeczypospolitej dochodziło do nadużywania siły przez policję, nieludzkiego traktowania zatrzymanych i tortur. W raporcie z 2011 roku Komitet stwierdził, iż policjanci stosowali wobec zatrzymanych przemoc fizyczną, taką jak bicie w podeszwy stóp czy rażenie prądem genitaliów[20].

Raporty Departamentu Stanu USA wskazywały na nadużywanie przemocy podczas likwidacji protestów i blokad drogowych[21].

Dochodziło do bicia zatrzymanych, także za pomocą pałek, i celowego ucisku podczas zakładania kajdanek. Donoszono o fizycznym złym traktowaniu i groźbach w celu otrzymania zeznań, stosowanych przez Policję i Straż Graniczną, także wobec osób młodocianych poniżej 14 roku życia; osoby takie zmuszane były do podpisywania oświadczeń o popełnieniu przestępstwa. Stwierdzono poniżanie aresztowanych w niektórych komendach Policji, gdzie umieszczano więźniów nago w metalowych klatkach podczas przeszukania. Podczas kontroli Komitetu znajdowano w komendach przedmioty niewiadomego przeznaczenia, takie jak kije bejsbolowe, żelazne drągi, pałki i młotki[22].

Mimo licznych skarg na złe traktowanie przez funkcjonariuszy, jedynie niewielka ich część była uwzględniana. Stwierdzono braki proceduralne i brak pomocy prawnej uniemożliwiające zatrzymanym na skuteczne upominanie się o swoje prawa[20].

Raport HRW z 2017 zauważa, że polskie organizacje pozarządowe oskarżyły władzę o uniemożliwianie azylantom wejścia na terytorium Polski przez Białoruś, by szukać schronienia[17]. Ten sam raport wymienia sprawę tadżyckiej aktywistki: Shabnam Khudoydodova została zatrzymana w czerwcu 2015 w Brześciu (Białoruś) jako poszukiwana listem gończym z żądaniem ekstradycji i listem gończym Interpolu za napisanie serii postów na rzecz reform demokratycznych w Tadżykistanie. Polska straż graniczna uniemożliwiła jej przekroczenie granicy polskiej, gdzie planowała ona ubiegać się o azyl. Tadżyckie władze skazały ją za ekstremizm i wciąż domagają się jej ekstradycji[23].

Tajemnica medyczna

[edytuj | edytuj kod]

Nie respektowano prawa do zachowania tajemnicy medycznej przez zatrzymanych przez przeprowadzanie badań lekarskich w obecności policjantów[22].

Ustawa antyterrorystyczna

[edytuj | edytuj kod]

Raport HRW z 2017 r. wskazuje, że wprowadzona ustawa antyterrorystyczna zawiera w swojej treści możliwość śledzenia cudzoziemców przez okres do trzech miesięcy bez zgody sądu. Ta sama ustawa daje też prawo dowódcom do wydawania komand snajperom do zastrzelenia, by uniknąć ataku na ludzkie życie, zdrowie lub odzyskując porwanego, kiedy kraj jest w najwyższym stanie zagrożenia. O ile przepisy ONZ zezwalają policji na używanie śmiercionośnej siły w ostateczności by ratować ludzkie życie, o tyle polska ustawa wzbudza obawy, że dowódca może wydawać rozkaz zastrzelenia kogoś bez ustalenia, czy jest bezpośrednie zagrożenie życia[24].

Przeludnienie w więzieniach i aresztach śledczych

[edytuj | edytuj kod]

Według byłego naczelnika służby więziennej Pawła Moczydłowskiego polskie więziennictwo w okresie PRL charakteryzowało przeludnienie oraz powszechne represje, bicie więźniów, przemoc między więźniami oraz bezkarność służby więziennej, która była wyjęta spod kontroli społecznej[25].

Departament Stanu Stanów Zjednoczonych w 2008 i 2009 roku uznał warunki w polskich jednostkach penitencjarnych za niespełniające standardów międzynarodowych[26]. W latach od 1999 do 2007 w polskich więzieniach występowało przeludnienie, które największe rozmiary osiągnęło w latach 2005 (kiedy pozbawiono wolności 83 000 ludzi na 50 000 miejsc) i 2006 roku[27].

W roku 2010 największymi problemami polskiego więziennictwa były niedostateczna, nie spełniająca minimalnych standardów opieka zdrowotna, do której nie wszyscy aresztowani i skazani mieli dostęp, jak również przemoc między osadzonymi i strażników wobec osadzonych[28]. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wskazała na naruszenia praw więźniów przy udzielaniu im opieki medycznej, zwłaszcza prawa do zachowania tajemnicy lekarskiej[29].

Nadużywanie aresztu tymczasowego

[edytuj | edytuj kod]
 Główny artykuł: Tymczasowe aresztowanie.

Raport HRW wskazuje na to, że w Polsce stosowane są bardzo długie okresy tymczasowego aresztowania[30].

Istnieje przypadek osoby, której areszt tymczasowy został przedłużany co najmniej 29 razy, i w rezultacie osoba ta była pozbawiona wolności przez niemal 8 lat bez postawienia jakichkolwiek zarzutów. Praktyka aresztów tymczasowych jest kontynuowana, pomimo wyroku ETPCz i licznych upomnień nawiązujących do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka[31][32].

Tajne więzienia CIA

[edytuj | edytuj kod]

W marcu 2008 roku Prokuratura Stołeczna miasta Warszawa wszczęła postępowanie, przekazane następnie do Biura ds. Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej w celu zbadania, czy zaistniała zgoda polskich władz na utworzenie tajnych więzień CIA na terenie Polski, w których miało dochodzić do torturowania więźniów przez funkcjonariuszy CIA[33][34]. Ewentualna zgoda byłaby rezygnacją z suwerenności nad częścią terytorium kraju i pogwałceniem polskiego prawa i międzynarodowych konwencji zakazujących tortur i zezwalania na nie[35]. Według raportu Rady Europy[36][37] w bazie wojskowej w Starych Kiejkutach byli[38] nielegalnie wobec przyjętych przez Polskę przepisów międzynarodowych przewożeni i przesłuchiwani przez CIA więźniowie. Abd ar-Rahim an-Nasziri twierdził, iż był przetrzymywany i torturowany w tajnym więzieniu CIA na terenie Polski. Polska Agencja Żeglugi Powietrznej stwierdziła w grudniu 2009 roku, iż samoloty CIA lądowały w Polsce na lotnisku Szymany[1].

Według raportu HRW z 2017, brak jest jakiegokolwiek postępu w sprawie tajnych więzień CIA[39].

Handel ludźmi

[edytuj | edytuj kod]

Polska jest krajem tranzytowym i docelowym dla handlu ludźmi, piątym w Unii Europejskiej pod względem ilości osób pokrzywdzonych procederem[40].

Niewolnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Polska zajmuje 100 miejsce na 167 krajów w Global Slavery Index z szacowaną liczbą 128 000 ofiar niewolnictwa, statystycznie 3,4 osoby na 1000 mieszkańców. Polska jest klasyfikowana jako kraj będący głównie źródłem handlu ludźmi[41].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Raport roczny Amnesty International z 2011. [dostęp 2011-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-03)].
  2. Prof. Roman Wieruszewski: Polska unika ratyfikacji niektórych traktatów [online], LEX.pl, 2 lipca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2017-02-16].
  3. Deficyty polskiego standardu praw człowieka (2010)
  4. Prawa człowieka w Polsce
  5. Ministerstwo Spraw Zagranicznych: Konwencje ONZ z zakresu praw człowieka. [dostęp 2017-01-30].
  6. Prawa człowieka w Polsce, [w:] WIEM, Portal Wiedzy [online], Onet.pl [dostęp 2011-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-06].
  7. Polska podpisała Międzynarodową Konwencję w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem
  8. Szczegółowa informacja na temat implementacji artykułów od 1 do 16 Konwencji, włączając w to odniesienie się do poprzednich zaleceń Komitetu * CAT/C/POL/Q/5-6 Komitet Przeciwko Torturom Czterdziesta trzecia sesja 2-20 listopada 2009 r.
  9. Uwagi końcowe Komitetu Praw Człowieka CCPR/C/POL/CO/6 Komitet Praw Człowieka Sesja setna Genewa, 11–29 października 2010 r. Rozpatrywanie sprawozdań składanych przez Państwa Strony zgodnie z artykułem 40 Paktu
  10. a b Polski rząd unika ratyfikowania konwencji praw człowieka. Żeby państwo nie płaciło odszkodowań?
  11. Amunicja kasetowa
  12. Violation by Article and by Country 1959-2010 [online], European Court of Human Rights [dostęp 2011-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-16].
  13. echr.coe.int: Statystyki ETPC. [dostęp 2016-10-18]. (ang.).
  14. a b Polska mapa międzynarodowych konwencji praw człowieka, Rzecznik Praw Obywatelskich, 2013.
  15. Konwencje RE ratyfikowane lub podpisane przez Polskę
  16. a b c World Report 2012: Strengthen Support for ‘Arab Spring’ — Human Rights Watch [online], www.hrw.org [dostęp 2017-11-26] (ang.).
  17. a b c Autor zbiorczy: World Report 2017. Stany Zjednoczone: Human Rights Watch, 12 stycznia 2017, s. 277. ISBN 978-1-60980-734-4.
  18. Rainbow Europe 2018: Country ranking
  19. Polski rząd sprzeciwia się ochronie LGBTQI. queer.pl, 2018-12-10. [dostęp 2019-01-30]. (pol.).
  20. a b Report to the Polish Government on the visit to Poland carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 26 November to 8 December 2009
  21. U.S. Department of State [www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt Poland Country Report on Human Rights Practices for 1998] Released by the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor, February 26, 1999
  22. a b Report to the Polish Government on the visit to Poland carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 4 to 15 October 2004
  23. Autor zbiorczy: World Report 2017. Stany Zjednoczone: Human Rights Watch, 12 stycznia 2017, s. 579. ISBN 978-1-60980-734-4.
  24. Autor zbiorczy: World Report 2017. Stany Zjednoczone: Human Rights Watch, 12 stycznia 2017, s. 29. ISBN 978-1-60980-734-4.
  25. Anna Wacławik-Orpik, Paweł Moczydłowski: Moczydłowski. Głodny wilk. Gazeta Wyborcza, 2013.
  26. 2009 Human Rights Report: Poland Bureau Of Democracy, Human Rights, And Labor 2009 Country Reports on Human Rights Practices March 11, 2010.
  27. Poland Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor 2005 March 8, 2006
  28. 2010 Human Rights Report: Poland Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor 2010 Country Reports on Human Rights Practices April 8, 2011
  29. MS: lekarz więźnia zbada przy strażniku.
  30. Autor zbiorczy: World Report 2017. Stany Zjednoczone: Human Rights Watch, 12 stycznia 2017, s. 32. ISBN 978-1-60980-734-4.
  31. Pre-Trial Detention Can Last 8 Years in Poland. liberties.eu. [dostęp 2017-03-23]. (ang.).
  32. Helsińska Fundacja Praw Człowieka: Czy tymczasowe aresztowanie może trwać prawie 8 lat? Opinia HFPC. hfhr.pl. [dostęp 2019-02-14]. (pol.).
  33. Wojciech Czuchnowski, Giertych inspiruje śledztwo w sprawie więzień CIA [online], Wyborcza.pl, 27 sierpnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2012-05-26].
  34. Odtajnić śledztwo w sprawie tajnych więzień CIA w Polsce [online], Amnesty International Polska, 30 lipca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2012-03-17].
  35. Czy w Polsce były tajne więzienia CIA?. [dostęp 2011-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-01)].
  36. Oficjalny raport końcowy ze śledztwa Dicka Marty'ego dla Rady Europy, assembly.coe.int (HTML), [1] (PDF)
  37. Dokument przyjęty przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy
  38. Investigator Says US Exported Torture Via Europe. DW-World, 24 stycznia 2006
  39. Autor zbiorczy: World Report 2017. Stany Zjednoczone: Human Rights Watch, 12 stycznia 2017, s. 29, 32, 34, 262, 276-277. ISBN 978-1-60980-734-4.
  40. Handel ludźmi w Polsce. Raport 2015. 2016. [dostęp 2016-09-20].
  41. Global Slavery Index 2018. Walk Free Foundation, 2019. [dostęp 2019-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-20)]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]