Richard Sorge – Wikipedia, wolna encyklopedia

Richard Sorge

Рихард Зорге

Ramsay

Data i miejsce urodzenia	4 października 1895 Sabunczi k. Baku, Rosja
Data i miejsce śmierci	7 listopada 1944 Toshima, Japonia
Przyczyna śmierci	egzekucja przez powieszenie
Zawód, zajęcie	politolog, dziennikarz
Narodowość	niemiecka
Tytuł naukowy	doktor
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Richard Sorge ps. Ramsay (ur. 4 października 1895 w Sabunczi, zm. 7 listopada 1944 w Toshimie) – niemiecki dziennikarz, doktor nauk politycznych, członek KPD i WKP(b) oraz agent prowadzący działalność szpiegowską na rzecz Związku Radzieckiego.

Urodził się w Sabunczi pod Baku w Cesarstwie Rosyjskim. Był jednym z dziewięciorga dzieci Wilhelma Sorge – inżyniera górniczego pracującego przy budowie szybów naftowych^[1] – i jego żony Niny z domu Kobielew, narodowości rosyjskiej. Rodzina wróciła do Niemiec, gdy Sorge miał cztery lata^[1]. Stryjeczny dziadek Richarda Sorge, Friedrich Sorge, był sekretarzem Karola Marksa^[2]. Podczas I wojny światowej jako ochotnik w 1914 wstąpił do armii niemieckiej. W 1916, podczas działań bojowych na froncie zachodnim zranił go szrapnel, łamiąc obie nogi i powodując że został kaleką do końca życia. Po awansowaniu do stopnia kaprala i odznaczeniu Krzyżem Żelaznym został zwolniony z wojska z powodu złego stanu zdrowia^[2]. W trakcie leczenia studiował dzieła Marksa i Engelsa. Od 1916 był członkiem Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Resztę czasu wojny poświęcił na studia ekonomii i nauk politycznych w Berlinie, Kilonii i Hamburgu. W Kilonii został w Instytucie Gospodarki Światowej asystentem socjologa prof. Kurta Gerlacha.

W 1919, wraz z częścią członków USPD wstąpił do Komunistycznej Partii Niemiec^[2]. Ten krok był konsekwencją jego pobytu na froncie, gdzie jak wielu innych żołnierzy doszedł do przekonania, że wojna nie ma sensu^[3]. W 1920 w Hamburgu uzyskał doktorat z nauk politycznych, przedstawiając pracę Die Reichstarife des Zentralverbandes deutscher Konsumvereine. Za aktywne przeciwstawianie się puczowi Kappa w marcu 1920 został usunięty z asystentury, kilka miesięcy pracował jako górnik. Osiedlił się w Solingen, w 1921 poślubił Christianę Gerlach (byłą żonę Kurta Gerlacha), zatrudnił w redakcji „Bergische Arbeiterstimme” i ponownie został asystentem prof. Gerlacha, aż do jego śmierci w 1922. W tym samym roku przeniósł się do Frankfurtu, gdzie kontynuował pracę jako dziennikarz. Na nielegalnym zjeździe KPD we Frankfurcie (7–10 kwietnia 1924) nawiązał kontakt z wysokimi funkcjonariuszami Kominternu i został zwerbowany jako agent wywiadu. W 1924 wyjechał do Moskwy, przyjął obywatelstwo radzieckie i pracował w kontrolowanym przez OGPU Wydziale Łączności Międzynarodowej (OMS) Kominternu^[3]. Wówczas był wysłany kilkakrotnie z misjami szpiegowskimi do państw skandynawskich i Wielkiej Brytanii. Ponieważ z powierzonych zadań wywiązał się bez zarzutu, w listopadzie 1928 generał Jan Bierzin, szef wywiadu wojskowego Sztabu Generalnego zwerbował go do wywiadu wojskowego – GRU^[4][3], którego agentem pozostał do końca życia.

W 1930 został wysłany do Szanghaju, gdzie pod przykrywką korespondenta „Frankfurter Zeitung” prowadził działalność szpiegowską dla GRU^[4]. W tym czasie zwerbował Ruth Kuczyński ps.Sonia^[4]. Pomimo że Kuczyński była mężatką, została jego kochanką^[5]. Tam poznał japońskiego dziennikarza Hotsumiego Ozaki, pracującego dla gazety „Asahi Shimbun”, z którym później podjął współpracę szpiegowską. W styczniu 1932 opisywał chińsko-japońskie walki uliczne w Szanghaju. W grudniu tego roku został odwołany do Moskwy. Sorge został odznaczony i ożenił się (po uzyskaniu rozwodu) z Jekatieriną Maksimową, z którą współpracował w Chinach i z którą powrócił do Moskwy. W 1933 został wysłany do Berlina, aby odnowić kontakty z redakcją „Frankfurter Zeitung”. Umożliwiło to wysłanie go jako niemieckiego korespondenta do Japonii. 6 września 1933 przybył w tym charakterze do Jokohamy. Działając pod kryptonimem Ramsay^[2], zbudował siatkę szpiegowską w Japonii pracującą na rzecz ZSRR. Jego agenci mieli kontakty z głównymi politykami, dzięki czemu uzyskiwał informacje o japońskiej polityce zagranicznej. Ponownie nawiązał kontakt z Hotsumim Ozaki, który był doradcą Fumimaro Konoe, premiera Japonii. Wykorzystywał to, m.in. kopiując tajne dokumenty dla Sorgego.

Oficjalnie Sorge wstąpił do NSDAP i pracował dla lokalnej ambasady i ambasadora Eugena Otta jako agent Abwehry. Umożliwiało mu to potwierdzanie uzyskiwanych informacji w drugim źródle. Jego kochanką została też żona ambasadora Otta, od której również pozyskiwał informacje^[6]. Był uważany za gorliwego nazistę (na wydanym przez Sorgego przyjęciu pożegnalnym przed wyjazdem do Japonii był obecny Joseph Goebbels), jednak z powodu stresu popadł w alkoholizm^{[potrzebny przypis]}. Sorge przekazał do centrali w Moskwie informacje o pakcie antykominternowskim i o pakcie trzech. Podał również dokładną datę rozpoczęcia ataku Niemiec na ZSRR, którą uzyskał dwa dni wcześniej od niemieckiego attaché wojskowego w Tokio. Moskwa podziękowała za raport, ale informacje w nim zawarte zostały zignorowane, a Józef Stalin nie podjął jakichkolwiek działań^[2]. Jesienią 1941 przekazał informację, że Japonia po klęsce nad Chałchin-Goł nie ma zamiaru atakowania ZSRR od wschodu, od strony Syberii^[2].

Japońska służba wywiadowcza (Tokkō) podejrzewała, iż w ambasadzie niemieckiej działa szpieg, dlatego m.in. Sorge był przez pewien czas pod obserwacją. Pierwszy został jednak aresztowany Hotsumi Ozaki, agent pracujący na rzecz Sorgego^[2]. Aresztowanie nastąpiło 14 października 1941, natomiast sam Richard Sorge został ujęty 18 października 1941. Po ponad trzechletnim pobycie w japońskim więzieniu został on powieszony 7 listopada 1944^[7]. Tokio trzykrotnie proponowało Moskwie wymianę Richarda Sorge na swoich agentów, trzykrotnie nastąpiła odmowa, z zaprzeczeniem jakichkolwiek jego związków z wywiadem sowieckim^{[potrzebny przypis]}. W 1964 pośmiertnie przyznano mu tytuł Bohatera Związku Radzieckiego.

• Krzyż Żelazny II klasy
• Order Lenina
• Bohater Związku Radzieckiego (pośmiertnie)

• W 1961 we Francji, w koprodukcji z Niemcami, Włochami i Japonią, nakręcono film Qui êtes-vous, Monsieur Sorge? (Kim pan jest, doktorze Sorge?), który był bardzo popularny w Związku Radzieckim.
• W drugiej połowie lat 70. w magazynie komiksowym Relax ukazały się fragmenty komiksu Wywiadowca XX wieku (rys. Jerzy Wróblewski, scen. Barbara Sokalówna i Jerzy Uśpieński), wydanego potem w formie albumowej przez KAW.
• W 2003 został nakręcony japoński film Spy Sorge (182 min)^[8].

• Terry Crowdy: Historia szpiegostwa i agentury. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-11-11697-9.
• V.E. Tarrant: Czerwona Orkiestra. Radziecka sieć szpiegowska w hitlerowskiej Europie. Warszawa: Wydawnictwo Magnum, 1996. ISBN 83-85852-19-0.
• Richard Trahair: Czarna księga szpiegów. Warszawa: 2011. ISBN 978-83-61232-12-4.
• Bogusław Wołoszański: Ten okrutny wiek. Warszawa: 1995. ISBN 83-904972-0-4.
• Miloš Mikeln, Stalin; Tytuł oryginału słoweńskiego: Staljin, življenjska pot samodrżca; Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1990, ISBN 83-11-07757-6.
• Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, tłum. Rafał Brzeski, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1997, ISBN 83-11-08667-2.
• Richard Sorge na portalu hrono.ru
• Владимир Малеванный Незакрытое дело „Рамзая” „Независимая газета” (27.10.2000)
• Qui êtes-vous, Monsieur Sorge? w bazie IMDb (ang.)
• Japoński film Spy Sorge o życiu Richarda Sorge. spy-sorge.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-07)]. jp
• Spy Sorge w bazie IMDb (ang.)
• Hans Hellmut Kirst, Ostatnią kartą gra śmierć, tytuł oryginału: Die letzte Karte spielt der Tod, tłum. Stanisław Marciniak; Agencja Praw Autorskich i Wydawnictwo Interart, wydanie I, Warszawa 1993, ISBN 83-7060-204-5.