Roszpunka warzywna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Roszpunka warzywna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	szczeciowce
Rodzina	kozłkowate
Rodzaj	roszpunka
Gatunek	roszpunka warzywna
	Nazwa systematyczna
	Valerianella locusta Laterr. em. Betcke; Fl. bordel. ed. 2, 93. 1821
Synonimy
	Valerianella locusta Laterr.; Valerianella olitoria (L.) Pollich;
	Valerianella locusta Laterr.; Valerianella olitoria (L.) Pollich;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Roszpunka warzywna, roszponka warzywna (Valerianella locusta (L.) Latter. em. Betcke), roszpunka jadalna – gatunek rośliny należący do rodziny kozłkowatych^[3]^[4]. Jej ojczyzną jest Europa, Azja Mniejsza i Afryka Północna^[5]. W Polsce jest rośliną uprawną, ale zdziczałe formy występują również na siedliskach naturalnych (archeofit). Rośnie na obszarze prawie całego kraju (z wyjątkiem części północno-wschodniej)^[6].

Morfologia

Łodyga: Prosto wzniesiona o wysokości 5–20 cm, w górnej części rozgałęziająca się. Tylko krawędzie ma nieco owłosione, poza tym jest naga.
Liście: Liście odziomkowe o łopatkowatym kształcie tworzą rozetę. Górne liście łodygowe są lancetowato zaostrzone. Nasada liści z 1–2 tępymi ząbkami albo całobrzega.
Kwiaty: Mają barwę niebieską i są zebrane w główki na wierzchołkach rozgałęzionych pędów łodygi. Kielich składa się z 1–3 działek, czasami brak kielicha. Korona z zewnątrz naga, do połowy zrosła w rurkę, w górnej części składa się z 5 rozchylonych płatków. Przysadki o podługowatym kształcie, tępe i nieobłonione.
Owoce: Nieregularnie okrągłe i spłaszczone z boku o długości 1,5–2,8 mm i z niewyraźnymi bruzdami na bokach. Bez śladu resztek kielicha. W środku posiadają silnie zgrubiałą komorę nasienną i dwie komory płonne.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Siedlisko: przydroża, zbocza, rowy i pola uprawne (jako chwast lub roślina uprawna). Roślina ruderalna. Kwitnie od lipca do sierpnia. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Centauretalia cyani^[7]

Zastosowanie

Roślina uprawna. Planową jej uprawę rozpoczęto dopiero w XX wieku.
Sztuka kulinarna – ma neutralny, lekko orzechowy smak. Jest bardzo wartościowym warzywem, ponieważ w czasie zimy dostarcza związków mineralnych żelaza, a także witamin A i C. Zawiera ponadto olejki eteryczne. Z jej liści przyrządza się sałatki.

Uprawa

Nie ma żadnych specyficznych wymagań co do warunków klimatycznych i glebowych. Korzystna jest jednak dla niej łagodna zima, gdyż wówczas zbiór można przeprowadzić także o tej porze roku. Ma krótki okres wegetacji. Wysiewa się ją od początku sierpnia aż do końca września. Zbiera od listopada do kwietnia.

Zagrożenia

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[8] w grupie gatunków narażonych na wymarcie (kategoria zagrożenia: V). Na liście z 2016 nie została oznaczona żadną kategorią zagrożenia^[9].

Nazewnictwo

Dawne ludowe nazwy tego warzywa to: kozłek sałatka, rapontyka, rapunkuł, rapunkuł jarzynny, raszpanka, roszponka warzywna, roszpunka, roszpunka jadalna, roszpunka jarzynna, roszpunka pospolita, sałatka.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).

[checklist2002-3] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-07-20].

[6] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]