Sasanka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: szczyt o tej samej nazwie.
Sasanka
Ilustracja
Morfologia 1) sasanka zwyczajna 2) sasanka łąkowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

jaskropodobne

Rząd

jaskrowce

Rodzina

jaskrowate

Rodzaj

sasanka

Nazwa systematyczna
Pulsatilla Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
Typ nomenklatoryczny

Pulsatilla vulgaris P. Miller[3]

Synonimy
  • Anetilla Galushko
  • Miyakea Miyabe & Tatew.
  • Preonanthus Ehrh.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Sasanka łąkowa
Sasanka otwarta

Sasanka (Pulsatilla Mill.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Należy do niego ok. 40 gatunków[4]. Rozprzestrzenione są one szeroko w strefie umiarkowanej półkuli północnej. W Polsce występuje 6 gatunków sasanki (wszystkie podlegają ochronie gatunkowej[5]). Zasiedlają nasłonecznione i suche murawy zakwitając zwykle wczesną wiosną, krótko po stopnieniu śniegów. Kwiaty zapylane są przez owady, zwłaszcza pszczoły, a owoce rozprzestrzeniane są przez wiatr. Ze względu na efektowne, duże kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne. Są blisko spokrewnione z zawilcami i w wielu ujęciach systematycznych rodzaje te bywają łączone[6].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]
Sasanka wiosenna

Zasięg rodzaju obejmuje znaczną część Europy – bez Islandii, Portugalii i wysp na Morzu Śródziemnym[4] (rośnie tu w sumie 8 gatunków[7]) i Azji – na południu tego kontynentu sięgając po Turcję, Iran, Pakistan i południowe Chiny[4]. Najbardziej zróżnicowany jest w Azji Środkowej i Wschodniej[8] – w Chinach obecnych jest 11 gatunków[9]. W Ameryce Północnej zasięg rodzaju obejmuje północno-zachodnią część kontynentu sięgając na południe do Kalifornii, Nowego Meksyku i Illinois[4]. Na tym kontynencie rodzaj reprezentowany jest tylko przez dwa gatunki[6].

Gatunki flory Polski[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Byliny z prosto wzniesionym kłączem[9], silnie rozgałęziającym się w górnej części[8], stąd często rosnące kępiasto, nieprzekraczające 20 cm wysokości w czasie kwitnienia[6], ale o pędach wydłużających się w czasie owocowania[8]. Rośliny często pokryte długimi, miękkimi włoskami[9].
Liście
Odziomkowe, długoogonkowe. Blaszka liściowa dłoniasto lub nieparzysto pierzasto podzielona, zwykle 2–4-krotnie z wąskimi odcinkami liści, z użyłkowaniem dłoniastym[6][9][7], liście silnie jedwabisto owłosione przynajmniej za młodu[7].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo na szczytach łodyżek kwiatowych, na których znajduje się okółek trzech siedzących, silnie podzielonych liści[7][8], określanych też mianem podsadek[6][9]. Okwiat niezróżnicowany, składający się z 5 lub 6 listków, identyfikowanych z działkami kielicha (płatków korony brak)[9][6]. Listki te (działki) są jedwabiście owłosione od zewnątrz[7], zwykle purpurowe lub fioletowe, czasem białe, żółte, jasnoniebieskie, czerwone do czarniawych[6]. Pręciki są liczne, przy czym często najbardziej zewnętrzny okółek zredukowany jest do prątniczków[9], pełniących funkcję miodników[7][8]. Pylniki są żółte lub purpurowe, podługowate do nitkowatych. Słupki liczne, z pojedynczymi zalążkami w zalążniach. Szyjki słupków długie, szczeciniasto owłosione[9].
Owoce
Liczne[6] niełupki z silnie wydłużającą się, owłosioną szyjką słupka[8]. Skupienie owoców stanowi owoc zbiorowy (zwane czasem jest też owocostanem) i ma kształt kulisty z powodu wydłużonych i rozpostartych we wszystkie strony wydłużonych szyjek słupków[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

W pierwszych pracach systematycznych Linneusza (Species Plantarum 1753) gatunki zaliczane później do tego rodzaju włączone zostały do rodzaju zawilec Anemone. Później jednak dominował w systematyce pogląd o odrębności rodzaju Pulsatilla ustalony też wcześnie, bo już w 1754 roku przez Philipa Millera[3]. Kwestia odrębności rodzaju Pulsatilla wróciła w końcu XX wieku wraz z analizami filogenetycznymi bazującymi na cechach molekularnych i morfologicznych. W ich rezultacie bowiem zaproponowano włączenie kilku linii rozwojowych sztucznie rozdzielanych, a tworzących jeden klad określany mianem rodzaju zawilec Anemone sensu lato[11][12].

Kluczowe znaczenie dla wyodrębnienia rodzaju Pulsatilla miało odkrycie, że Anemone sensu lato nie tworzy grupy monofiletycznej, lecz stanowi parafiletyczny grad ewolucyjny prowadzący do pary rodzajów powojnik Clematis i Anemoclema[13] (wcześniej uznawano, że cała grupa Anemone sensu lato jest monofiletyczna, ponieważ w badaniach w latach 90. użyto rodzaju Clematis w roli grupy zewnętrznej[11][14]). Ze względu na rozpoznawalność i znaczenie rodzaju Clematis, jego włączenie do rodzaju Anemone uznano za zbyt wywrotowe dla klasyfikacji i w efekcie dla jego zachowania wrócono do koncepcji podziału całej grupy Anemone na drobne, monofiletyczne rodzaje, w tym też ponownie wyodrębniając rodzaj sasanka Pulsatilla[14]. Rodzaj jako akceptowany figuruje w aktualizowanych bazach taksonomicznych takich jako Plants of the World Online[4], World Flora Online[15], Catalogue of Life[16].

Rodzaj klasyfikowany jest do plemienia Anemoneae z podrodziny Ranunculoideae i rodziny jaskrowatych Ranunculaceae[17].

Wykaz gatunków[4][18]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
  3. ↑ a b Pulsatilla. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-12-31].
  4. ↑ a b c d e f g h Pulsatilla Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-31].
  5. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  6. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 44. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ a b c d e f Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 1. London: Cambridge University Press, 1964, s. 219-221.
  8. ↑ a b c d e f I. Kucowa, Pulsatilla Miller, Sasanka, [w:] Adam Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV, t. IV, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 39-40, ISBN 83-01-05853-6.
  9. ↑ a b c d e f g h i Wang Wencai; Bruce Bartholomew: Pulsatilla Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-31].
  10. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ a b Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720. 
  12. ↑ Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).
  13. ↑ Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: 10.1111/boj.12477. 
  14. ↑ a b Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, James W. Byng, The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3.
  15. ↑ Pulsatilla Mill.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
  16. ↑ Pulsatilla Mill.. [w:] Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
  17. ↑ Genus Pulsatilla Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-31].
  18. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 150-151. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sasanka&oldid=70466988”