Tomasz Winnicki (1828–1883) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tomasz Winnicki

Chmurski

Data i miejsce urodzenia	1828 Majdan Łopacki
Data i miejsce śmierci	25/26 kwietnia 1883 Berehy
Narodowość	polska
Multimedia w Wikimedia Commons

Tomasz Winnicki ps. „Chmurski” (ur. 1828 w Majdanie Łopackim, zm. 25/26 kwietnia 1883 w Berehach) – polski działacz niepodległościowy, pułkownik powstania styczniowego, ziemianin, przemysłowiec.

Urodził się w 1828 w Majdanie Łopackim na Lubelszczyźnie jako syn księdza greckokatolickiego^[1][2][3][4]. Od 1860 pracował jako urzędnik pocztowy w Warszawie^[1][5][3][4].

Od 1860 był zaangażowany w działalność tajnej organizacji niepodległościowej, brał udział w manifestacjach^[1][3][4]. Został zatrzymany przez władze carskie pod zarzutem udziału w redakcji konspiracyjnego czasopisma „Strażnica”, po czym na przełomie 1861/1862 był więziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, po czym z decyzji namiestnika Królestwa Polskiego Aleksandra Lüdersa 15 maja 1862 został zesłany na obszar guberni tambowskiej^[1][3][4]. Na mocy amnestii w tym samym roku powrócił stamtąd na ziemie polskie^[1][4]. Został działaczem stronnictwa czerwonych^[4]. Objął funkcję zastępcy członka Komitetu Centralnego Narodowego, odpowiadając za resort łączności w konspiracji^[4][3]. Z polecenia KCN w tajnej organizacji otrzymał zadanie zorganizowania policji narodowej miasta Warszawy, której objął stanowisko naczelnika (dyrektora)^[1][3][5]. De facto był ministrem policji na obszarze całego kraju, jako że konspiracyjne oddziały policyjne organizowano na wzór struktur stworzonych przez niego w stolicy^[5]. Do 17 stycznia 1863 kierował resortem policji narodowej^[4]. Zorganizował też struktury tzw. poczty obywatelskiej, działającej na rzecz łączności konspiracyjnej^[3]. Posługiwał się pseudonimem „Chmurski”^[3][6].

Po wybuchu powstania styczniowego w styczniu 1863, pragnąc przejść do służby wojskowej, złożył dymisję ze stanowiska cywilnego, nie przejętej przez Rząd Narodowy^[5]. Przez kilka tygodni wnioskował o zgodę, ostatecznie uzyskał zezwolenie na udział w walkach powstańczych (jego stanowisko dyrektora policji zostało jednak nieobsadzone, funkcję pełnił faktycznie Jan Kasprowicz vel Janek Biały w randze zastępcy dyrektora, któremu później niesłusznie przypisywano tworzenie i kierowanie policją, zaś później w okresie trwania Rządu Romualda Traugutta stanowisko dyrektora piastował Adolf Pieńkowski)^[5]. Został mianowany naczelnikiem powiatu rawskiego^[7], gdzie był organizatorem oddziału powstańczego, którego został mianowany dowódcą, jednak tę funkcję przekazał Antoniemu Jeziorańskiemu, u boku którego następnie jako szef sztabu i dowódca kawalerii zgrupowania odbył kampanię^[5][1][7][4]. Był faktycznym kierownikiem tego zgrupowania działającego na Lubelszczyźnie, odpowiadając za jego formowanie, wyposażenie i aprowizację (gen. Jeziorański był dowódcą w polu)^[5][4]. Był dowódcą jednego z oddziałów w trakcie ataku na Rawę 26/27 stycznia 1863^[7]. Potem walczył pod Studziankami i Żarnowcem^[7]. Po ogłoszeniu dyktatury gen. Mariana Langiewicza 10 marca 1863 został awansowany przez tegoż na stopień pułkownika^{[8][5][1][2][4]} i jednocześnie mianowany na stanowisko głównego (generalnego) intendenta zgrupowania wojsk powstańczych^[9][7]. Po tym jak scalono siły powstańcze z oddziałami gen. Langiewicza odpowiadał za zarząd intendentury, a także tymczasowo był szefem sztabu scalonych sił^[4]. Jako szef sztabu był duszą wszystkich działań oddziału^[10]. Uczestniczył w bitwie pod Małogoszczem (24 lutego 1863), potem w bitwie pod Pieskową Skałą (4 marca 1863)^[7], w bitwie pod Grochowiskami (18 marca 1863)^[5][1]. Kilkakrotnie odnosił rany^[5][1]. Po klęsce gen. Langiewicza przeszedł na obszar zaboru austriackiego^[1][7]. W czerwcu 1863 otrzymał od płk. Jana Stelli-Sawickiego ps. „Struś” obowiązki naczelnego organizatora wojsk na obszarze Galicji i został mianowany jego następcą^[11]. Ponownie wkroczywszy na obszar Królestwa walczył w bitwy pod Kobylanką (1-6 maja 1963), gdzie został ranny w głowę (wskutek odłamka granatu) i nie był zdolny do dalszej służby^[5][1][7]. Po rekonwalescencji jeszcze raz przedostał się na teren walk w szeregach oddziału Ślawskiego^[7]. Przebywał w szpitalu, później trafił do dworu na ziemi jarosławskiej, gdzie przez kilka miesięcy leczył rany^[5][1]. Później otrzymał od Naczelnika zapomogę w wysokości 150 zł. z tytułu utraty swojego majątku w trakcie pracy niepodległościowej^[12].

Po upadku powstania nie zdecydował się na emigrację i pozostał w Galicji^[5][4][7]. Początkowo przebywał w okolicach Jarosławia, potem przeniósł się na ziemię sanocką^[5]. Pracował jako agent Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń^[1][4][7]. Był właścicielem dóbr ziemskich i parał się gospodarowaniem^[5][1]. Ponadto działał jako przemysłowiec zajmując się poszukiwaniem nafty i kopalnictwem^[1][4]. Udzielał się także w życiu publicznym, występując przeciw ugrupowaniu Stańczyków^[5].

Ożenił się z kobietą pielęgnującą go w czasie leczenia z ran odniesionych w powstaniu^[5]. Miał troje dzieci^[5]. Zamieszkiwał w Berehach^[5][7]. W swoich domostwach przyjmował na schronienie działaczy niepodległościowych^[7]. W wyniku powstańczych ran cierpiał na zdrowiu^[5]. Zmarł 25^[2][7] lub 26 kwietnia 1883^[5][4]. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Jasieniu (przy obecnym Sanktuarium Matki Bożej Rudeckiej Królowej Bieszczadzkiej w Ustrzykach Dolnych)^{[5][2][4][6][7]}. Jego pomnik nagrobny został ufundowany przez społeczeństwo^[7].

• Jan Stella-Sawicki: Galicya w powstaniu styczniowem. Lwów: 1913, s. 1-199.
• Maciej Augustyn. Mieszkańcy Bieszczadów w powstaniu styczniowym. „Bieszczad”. Nr 6, s. 134-173, 1999.