Walhalla (mauzoleum) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy architektury. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
Walhalla
Ilustracja
Widok od południa (z brzegu Dunaju)
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Bawaria

Miejscowość

Donaustauf

Adres

Walhallastraße 48 93093 Donaustaufm

Styl architektoniczny

klasycyzm

Architekt

Leo von Klenze

Inwestor

król Ludwik I Wittelsbach

Rozpoczęcie budowy

1830

Ukończenie budowy

1842

Właściciel

Rząd Bawarii

Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Walhalla”
Położenie na mapie Bawarii
Mapa konturowa Bawarii, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Walhalla”
Ziemia49°01′53,35″N 12°13′26,72″E/49,031486 12,224089
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Walhalla – niemieckie mauzoleum w Donaustauf, pod Ratyzboną w Bawarii. Gmach wzniesiono na wzgórzu Bräuberg nad rzeką Dunaj w latach 1830-1842. Jest jednym z najbardziej znanych miejsc pamięci w Niemczech.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Idea stworzenia symbolu pamięci narodu niemieckiego pojawiła się na początku XIX wieku po triumfie Napoleona i upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, gdy krajobraz polityczny w krajach niemieckojęzycznych uległ rozdrobnieniu i pojawiło się uczucie głębokiego upokorzenia. Idea zakładała, że miała powstać świątynia chwały bohaterskich i duchowych czynów Niemców rozumianych jako wspólnota kulturowa oparta przede wszystkim na języku (np. w Walhalli eksponowane są popiersia rosyjskiej carycy Katarzyny II, urodzonego na Dolnym Śląsku Iwana Dybicza – rosyjskiego dowódcy odpowiedzialnego m.in. za tłumienie powstania listopadowego czy króla Anglii i Szkocji – Wilhelma III Orańskiego). Zanim w 1830 roku rozpoczęto budowę gmachu mauzoleum, od końca pierwszej dekady XIX wieku powstawały już pierwsze jego eksponaty (pierwsi zaangażowani rzeźbiarze: Schadow, Tieck, Landolin Ohmacht). Lokalizacje pod gmach wybierano ponad dwadzieścia lat, co wiązało się nie tyle brakiem środków na budowę, co z dynamicznie zmieniającą się sytuacją polityczną w samej Bawarii[1]. Ostatecznie zdecydowano się na malownicze wzgórze Bräuberg (420 m n.p.m.). Nazwa mauzoleum na wzgórzu w Donaustauf pochodzi od Walhalli z mitologii nordyckiej (Wallhall od staronordyjskiego – sala bohaterów), gdzie było to miejsce dedykowane poległym w chwale wojownikom (tzw. Einherjerów), których z pola bitwy zabierały walkirie, a na progu Walhalli witał ich Bragi. Walhalla to w kilku mitologiach europejskich kraina wiecznego szczęścia. W swym kształcie architektonicznym Walhallia z Bawarii nawiązuje do marmurowej greckiej świątyni, szczególnie do Partenonu. Podczas gdy Walhalla w mitologii nordyckiej służyła jako dom dla chwalebnie poległych w bitwie, bawarską Walhallę przeznaczono nie tylko dla wojowników, ale także dla naukowców, pisarzy i duchownych, zarówno mężczyzn, jak i kobiety, choć jak wskazują krytycy ci pierwsi nadal dominują. Dziesiątki lat przed powstaniem nowoczesnego państwa niemieckiego w 1871 roku i stopniowym kształtowaniem się wyraźniej tożsamości niemieckiej, „niemiecki” był początkowo rozumiany jako „germański” i obejmował wszystkie starożytne kultury tworzone przez pelmiona germańskie (m.in. Goci, Wandalowie, Longobardowie, Anglosasi). Walhalla znajduje się w niespełna czterotysięcznym miasteczku Donaustauf na wzniesieniu nad Dunajem, 10 km na wschód od Ratyzbony, w niemieckiej Bawarii. Stanowi własność rządową tego kraju związkowego. We wnętrzu znajdują się popiersia postaci historycznych oraz tablice pamiątkowe. W kilku przypadkach upamiętnieni są autorzy anonimowi dzieł które miały wpływ na kulturę współczesnej Europy. Walhalla została wzniesiona w latach 1830-1842 przez króla Bawarii Ludwika I na podstawie projektu architekta Leo von Klenzego. Pierwszą listę nazwisk osób upamiętnionych w Walhalli kompletował doradca polityczny króla – historyk Johannes von Müller. Dziś swoją propozycje może zgłosić każdy Niemiec co najmniej 20 lat po śmierci upamiętnianej postaci. Koszt popiersia ponosi wnioskodawca a wnioski raz na pięć lat rozpatrywane są przez radę naukową wyznaczoną rząd Bawarii[2][3][4][5].

Upamiętnieni popiersiem

[edytuj | edytuj kod]
Górny rząd (od lewej): Henryk I Ptasznik, Otton I Wielki, Konrad II Salicki. Dolny rząd (od lewej): Gotthold Ephraim Lessing, Fryderyk II Wielki.
Górny rząd (od lewej): Fryderyk I Barbarossa, Henryk Lew, Fryderyk II Hohenstauf, Rudolf I Habsburg. Dolny rząd (od lewej): Christoph Willibald Gluck, Gideon Ernst von Laudon, Wolfgang Amadeus Mozart, Ferdynand, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel, Justus Möser.
Górny rząd (od lewej): Erwin von Steinbach, Johannes Gutenberg, Jan van Eyck, Fryderyk Wittelsbach. Dolny rząd (od lewej): Gottfried August Bürger, Katarzyna II Wielka, Friedrich Gottlieb Klopstock, Wilhelm Heinse, Johann Gottfried Herder.
Górny rząd (od lewej): Johann Müller Regiomontanus, Mikołaj z Flüe.
Górny rząd (od lewej): Eberhard V Wirtemberski, Hans Memling, Johann von Dalberg, Hans von Hallwyl. Dolny rząd (od lewej): Immanuel Kant, Friedrich v. Schiller, Joseph Haydn, Johannes von Müller, Christoph Martin Wieland.
Rząd nad aniołem (od lewej): Berthold von Henneberg, Maksymilian I Habsburg, Johannes von Reuchlin.
Górny rząd (od lewej): Franz von Sickingen, Ulrich von Hutten, Albrecht Dürer, Georg von Frundsberg. Dolny rząd (od lewej): Gerhard von Scharnhorst, Fürst Barclay de Tolly, Gebhard Leberecht von Blücher, Karl Philipp Schwarzenberg, William Herschel.
Górny rząd (od lewej): Peter Vischer starszy, Johannes Aventinus.
Górny rząd (od lewej): Wolter von Plettenberg, Erazm z Rotterdamu, Paracelsus, Mikołaj Kopernik. Dolny rząd (od lewej): Iwan Dybicz Zabałkański, Heinrich Friedrich Karl vom Stein, August Neidhardt von Gneisenau, Johann Wolfgang von Goethe, Martin Luther.
Górny rząd (od lewej): Hans Holbein (młodszy), Karol V Habsburg, Krzysztof Wirtemberski, Aegidius Tschudi. Dolny rząd (od lewej): Karol Ludwik Habsburg, Joseph Radetzky, Friedrich Wilhelm Joseph Schelling, Ludwig van Beethoven, Wilhelm I Hohenzollern.
Górny rząd: Wilhelm I Orański.
Pomnik króla Ludwika I Bawarskiego
Górny rząd: August Wettyn.
Górny rząd (od lewej): Julius Echter von Mespelbrunn, Maurycy Orański, Johannes Kepler, Albrecht von Wallenstein. Dolny rząd (od lewej): Otto von Bismarck, Helmuth Karl Bernhard von Moltke, Richard Wagner, Jan Sebastian Bach, Justus von Liebig.
Górny rząd (od lewej): Bernard (książę Saksonii-Weimaru), Peter Paul Rubens, Antoon van Dyck, Hugo de Groot. Dolny rząd (od lewej): Friedrich Ludwig Jahn, Franz Schubert, Joseph Görres, Anton Bruckner, Max Reger.
Górny rząd (od lewej): Maximilian von und zu Trauttmansdorff, Maksymilian I Bawarski.
Górny rząd (od lewej): Amalie Elisabeth von Hanau-Münzenberg, Maarten Tromp, Paris von Lodron, Frans Snyders. Dolny rząd (od lewej): Adalbert Stifter, Joseph Freiherr von Eichendorff, Wilhelm Conrad Röntgen, Max von Pettenkofer, Jakob Fugger.
Rząd nad aniołem (od lewej): Karol X Gustaw, Johann Philipp von Schönborn, Ernest I Pobożny.
Górny rząd (od lewej): Michiel de Ruyter, Otto von Guericke, Fryderyk Wilhelm I (Wielki Elektor), Karol V Leopold. Dolny rząd (od lewej): Jean Paul, Richard Strauss, Carl Maria von Weber, Gregor Mendel, Albert Einstein.
Górny rząd (od lewej): Wilhelm III Orański, Ludwik Wilhelm Badeński.
Górny rząd (od lewej): Gottfried Wilhelm Leibniz, Herman Boerhaave, Maurycy Saski, Georg Friedrich Händel. Dolny rząd (od lewej): Karolina Gerhardinger, Konrad Adenauer, Johannes Brahms, Carl Friedrich Gauss, Edyta Stein.
Górny rząd (od lewej): Nicolaus Ludewig Graf von Zinzendorf, Burkhard Christoph Münnich, Johann Joachim Winckelmann, Wilhelm (hrabia Schaumburg-Lippe). Dolny rząd (od lewej): Heinrich Heine, Käthe Kollwitz, Max Planck.
Górny rząd (od lewej): Albrecht von Haller, Anton Raphael Mengs, Maria Teresa Habsburg. Dolny rząd: Sophie Scholl.
Pozycja ekspozycji Postać upamiętniona – (autor popiersia, rok powstania rzeźby)
Popiersia w górnym rzędzie na lewo od wejścia
001 Henryk I Ptasznik – (autor rzeźby: Johann Gottfried Schadow, 1809. Dalej tylko nazwisko)
002 Otton I Wielki – (Schadow, 1809)
003 Konrad II Salicki – (Schadow, 1809)
006 Fryderyk I Barbarossa – (Franz Xaver Schwanthaler, 1838)
007 Henryk Lew – (Schadow, 1811)
008 Fryderyk II Hohenstauf – (Christian Friedrich Tieck, 1814)
009 Rudolf I Habsburg – (Tieck, 1832)
015 Erwin von Steinbach – (Landolin Ohmacht, 1811)
016 Johannes Gutenberg – (Wilhelm Matthiä, 1835)
017 Jan van Eyck – (Tieck, 1817–1842)
018 Fryderyk Wittelsbach – (Arnold Hermann Lossow, 1842)
024 Johann Müller Regiomontanus – (Lossow, 1842)
025 Mikołaj z Flüe – (Tieck, 1812)
026 Eberhard V Wirtemberski – (Wagner, 1830)
027 Hans Memling – (Franz Woltreck, 1841)
028 Johann von Dalberg – (Lossow, 1867)
029 Hans von Hallwyl – (ur. 1433 lub 1434) oficer szwajcarski. Dowódca zwycięskich konfederatów w bitwie pod Morat w 1476 roku – (Joseph Maria Christen, 1812)[6].
035 Berthold von Henneberg – (Ernst Mayer, 1824)
036 Maksymilian I Habsburg – (P. Kaufmann, 1811)
037 Johannes von Reuchlin – (Heinrich Max Imhof, 1835)
038 Franz von Sickingen – (Ernst von Bandel, 1827)
039 Ulrich von Hutten – (Joseph Kirchmayer, 1811)
040 Albrecht Dürer – (Christian Daniel Rauch, 1837)
041 Georg von Frundsberg, (Max von Widnmann, 1841)
047 Peter Vischer starszy, (Ferdinand Müller, 1839)
048 Johannes Aventinus (ur. 1477) pionier filologii klasycznej w Niemczech, uznany za ojca historiografii Bawarii, (Anton Horchler, 1841)[7].
049 Wolter von Plettenberg – (Schwanthaler, 1832)
050 Erazm z Rotterdamu – (Tieck, 1813)
051 Paracelsus – (Emil Wolff, 1827)
052 Mikołaj Kopernik – (Schadow, 1807)
058 Hans Holbein (młodszy) – (Lossow, 1840)
059 Karol V Habsburg – (Schwanthaler, 1842)
060 Krzysztof Wirtemberski – (Herman Wilhelm Bissen, 1831)
061 Aegidius Tschudi (ur. 1505) szwajcarski historyk[8] – (Tieck, 1817)
067 Wilhelm I Orański – (Tieck, 1815)
Popiersia w górnym rzędzie na prawo od posągu Ludwika I
069 August Wettyn – (Ernst Rietschel, 1840)
070 Julius Echter von Mespelbrunn – (Scholl, 1840)
071 Maurycy Orański – (Tieck, 1815)
072 Johannes Kepler – (Schöpf, 1842)
073 Albrecht von Wallenstein – (Tieck, 1812)
079 Bernard (książę Saksonii-Weimaru) – (Tieck, 1812/13)
080 Peter Paul Rubens – (Lamine, 1809)
081 Antoon van Dyck – (Rauch, 1812)
082 Hugo de Groot – (Tieck, 1814)
088 Maximilian von und zu Trauttmansdorff (ur. 1584), polityk austriacki w czasie wojny trzydziestoletniej[9] – (Johann Nepomuk Schaller, 1824)
089 Maksymilian I Bawarski – (Imhof, 1832)
090 Amalie Elisabeth von Hanau-Münzenberg (ur. 1602), zarządczyni Hesji[10] – (Tieck, 1817)
091 Maarten Tromp – (Mathieu Kessels, 1825)
092 Paris von Lodron – (Konrad Eberhard, 1814)
093 Frans Snyders – (Rauch, 1814)
099 Karol X Gustaw – (Tieck, 1816)
100 Johann Philipp von Schönborn (ur. 1605), elektor i arcybiskup Moguncji, książę-biskup Würzburga i biskup Wormacji. Jeden z najważniejszych arcybiskupów archidiecezji mogunckiej[11] – (Tieck, 1818)
101 Ernest I Pobożny – (Tieck, 1815)
102 Michiel de Ruyter – (Tieck, 1817)
103 Otto von Guericke – (Rathgeber, 1811)
104 Fryderyk Wilhelm I (Wielki Elektor) – (Wichmann, 1828)
105 Karol V Leopold – (Tieck, 1817)
111 Wilhelm III Orański – (Haller, 1816)
112 Ludwik Wilhelm Badeński – (Widnmann, 1842)
113 Gottfried Wilhelm Leibniz – (Schadow, 1808)
114 Herman Boerhaave – (Leeb, 1823)
115 Maurycy Saski – (Tieck, 1813)
116 Georg Friedrich Händel – (R. Schadow, 1815)
122 Nicolaus Ludewig Graf von Zinzendorf – (Tieck, 1818)
123 Burkhard Christoph Münnich – (Lossow, 1841)
124 Johann Joachim Winckelmann – (R. Schadow, 1814)
125 Wilhelm (hrabia Schaumburg-Lippe) – (Schadow, 1809)
129 Albrecht von Haller – (Schadow, 1808)
130 Anton Raphael Mengs – (Rauch, 1808)
131 Maria Teresa Habsburg – (Eberhard, 1811/2)
Dolny rząd
Pozycja ekspozycji Postać upamiętniona – (autor popiersia, rok powstania rzeźby)
Popiersia w dolnym rzędzie na lewo od wejścia
004 Gotthold Ephraim Lessing – (Tieck, 1813)
005 Fryderyk II Wielki – (Schadow, 1807)
010 Christoph Willibald Gluck – (Dannecker, 1812)
011 Gideon Ernst von Laudon – (Kiesling, 1813)
012 Wolfgang Amadeus Mozart – (Schwanthaler, 1846)
013 Ferdynand, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel – (Schadow, 1808)
014 Justus Möser – (Schmidt von der Launitz, 1821)
019 Gottfried August Bürger – (Tieck, 1817)
020 Katarzyna II Wielka – (Wredow, 1831)
021 Friedrich Gottlieb Klopstock – (Schadow, 1808)
022 Wilhelm Heinse (ur. 1746), jeden z najważniejszych pisarzy okresu Sturm und Drang[12] – (Haller / Mayer, 1826)
023 Johann Gottfried Herder – (Tieck, 1815)
030 Immanuel Kant – (Schadow, 1808)
031 Friedrich v. Schiller – (Dannecker, 1794)
032 Joseph Haydn – (Robatz, 1810)
033 Johannes von Müller (ur. 1752), szwajcarski historyk, publicysta i polityk. Ideolog niemieckiego klasycyzmu. Dzięki „Historii Konfederacji Szwajcarskiej” zyskał miano szwajcarskiego Tacyta. Na tym dziele opierał się Schiller pisząc „Wilhlema Tella” Wiele odniesień do Müllera jest również w twórczości Johanna Gottfrieda Herdera i Goethego[13]. – (Schadow, 1808)
034 Christoph Martin Wieland – (Schadow, 1807)
042 Gerhard von Scharnhorst – (Rauch, 1830)
043 Fürst Barclay de Tolly – (Widnmann, 1841)
044 Gebhard Leberecht von Blücher –(Rauch, 1817)
045 Karl Philipp Schwarzenberg – (Schaller, 1821)
046 William Herschel – (Eberhard, 1816)
053 Iwan Dybicz Zabałkański – (Rauch, 1830)
054 Heinrich Friedrich Karl vom Stein – (Leeb, 1825)
055 August Neidhardt von Gneisenau – (Tieck, 1842)
056 Johann Wolfgang von Goethe – (Tieck, 1808)
057 Martin Luther – (Rietschel, 1831)
062 Karol Ludwik Habsburg – (Zauner, 1809)
063 Joseph Radetzky – (Halbig, 1858)
064 Friedrich Wilhelm Joseph Schelling –(Tieck, 1809)
065 Ludwig van Beethoven – (Dietrich, 1822)
066 Wilhelm I Hohenzollern – (Knoll, 1898)
Posągi:
068 Ludwik I Wittelsbach – (Ferdinand Freiherr von Miller, 1890)
Popiersia w prawym dolnym rogu posągu Ludwika I.
074 Otto von Bismarck – (Kurz,1908)
075 Helmuth Karl Bernhard von Moltke – (Hahn, 1910)
076 Richard Wagner – (Bleeker, 1913)
077 Jan Sebastian Bach – (Behn, 1916)
078 Justus v. Liebig – (Georgii, 1925)
083 Friedrich Ludwig Jahn – (G. Müller, 1928)
084 Franz Schubert – (Weckbecker, 1928)
085 Joseph Görres (ur. 1776), niemiecki nauczyciel, publicysta katolicki, filozof przyrody znany przede wszystkim dzięki czterem tomom mistycyzmu chrześcijańskiego – (Georg Mattes, 1931)[14]
086 Anton Bruckner – (Rothenburger, 1937)
087 Max Reger – (G. Müller, 1948)
094 Adalbert Stifter – (Hajek, 1954)
095 Joseph Freiherr von Eichendorff – (Knecht, 1957)
096 W. C. Röntgen – (Rothenburger, 1959)
097 Max von Pettenkofer – (Fiedler, 1962)
098 Jakob Fugger – (Ladner, 1967)
106 Jean Paul – (Sonnleitner, 1973)
107 Richard Strauss – (Mikorey, 1973)
108 Carl Maria von Weber – (Schorer, 1978)
109 Gregor Mendel – (Hafner, 1983)
110 Albert Einstein – (Uhlig, 1990)
117 Karolina Gerhardinger – (Uhlig, 1998)
118 Konrad Adenauer – (Weiland, 1999)
119 Johannes Brahms – (Knobloch, 2000)
120 Carl Friedrich Gauss – (Arfmann, 2007)
121 Edyta Stein – (Brunner, 2009)
126 Heinrich Heine – (Gerresheim, 2010)
127 Käthe Kollwitz – (Spiekermann, 2019)
128 Max Planck
132 Sophie Scholl – (Eckert, 2003)

Upamiętnieni tablicą

[edytuj | edytuj kod]

64 tablice upamiętniające osoby i wydarzenia, na które nie przekazano żadnych szablonów wykonania popiersia. Tablice zainstalowano w momencie otwarcia Walhalli przy samym suficie, w dwóch rzędach jeden nad drugim. Zostały ułożone chronologicznie zgodnie z ruchem wskazówek zegara, według roku śmierci[5].

Pozycja eksppzycji Upamiętniona postać Opis postaci
Górny rząd, zaczynając od środka nad wejściem
01 Arminius
02 Marbod
03 Veleda Germańskia wieszczka z plemienia Brukterer w czasach Wespazjana. Ma znaczenie historyczne ze względu na udział w batawskim powstaniu Juliusza Cywilisa, w którym przepowiedziała zwycięstwo zbuntowanym Germanom[15][16]
04 Juliusz Cywilis
05 Hermanaryk
06 Wulfila
07 Fritigern
08 Alaryk
09 Ataulf
10 Teoderyk I (król Wizygotów)
11 Horsa
12 Geiserich
13 Hengest
14 Odoaker
15 Chlodwig I
16 Teodoryk Wielki
17 Totila
18 Alboin
19 Teodolinda
20 Emmeram z Ratyzbony
21 Pepin z Heristalu
22 Beda Czcigodny
23 Willibrord
24 Karol Młot
25 Bonifacy-Winfrid
26 Pepin Krótki
27 Widukind
28 Paweł Diakon
29 Alkuin
30 Egbert (król Anglii)
31 Karol Wielki
32 Einhard
Dolny rząd, zaczynając od środka nad wejściem
33 Rabanus Maurus
34 Arnulf z Karyntii
35 Alfred Wielki
36 Otto Dostojny
37 Arnulf (książę Bawarii)
38 Matylda von Ringelheim
39 Hrotsvitha
40 Bernward z Hildesheim
41 Herybert z Kolonii
42 Henryk III Salicki
43 Lampert von Hersfeld Kronikarz, autor „Kroniki od stworzenia świata do marca 1077 roku”. Pierwszy opat klasztoru Hasungen (dziś w granicach Zierenberg w Hesji)[17]
44 Otton z Bambergu
45 Otton z Fryzyngi
46 Hildegard von Bingen
47 Otton I Bawarski
48 Engelbert I z Kolonii
49 Pieśń o Nibelungach (autor i samo dzieło)
50 Walther von der Vogelweide
51 Elżbieta z Turyngii
52 Leopold VI Sławny
53 Hermann von Salza
54 Wolfram von Eschenbach
55 Meister Gerhard Pierwszy budowniczy katedry w Kolonii. Zaprojektował kondygnacje gotyckiego chóru katedralnego. Zmarł w 1271 roku[18]
56 Arnold zum Turm Uważany jest za założyciela Nadreńskiego Związku Miast[19]
57 Albertus Magnus
58 Rütlischwur Przysięga Rütli jest elementem narracji historycznej z końca XV wieku, która odegrała ważną rolę we wczesnym okresie nowożytnym jako legenda założycielska Starej Konfederacji i była rozwijana jako narodowy mit Szwajcarii od XIX wieku. Zgodnie z tradycją wyzwoleńczą Rütli, łąka nad Jeziorem Czterech Kantonów, była tajnym miejscem spotkań spiskowców z krajów Uri, Schwyz i Unterwalden. Po zabójstwie bezduszengo komornika Gesslera przez Wilhelma Tella spiskowcy ci przeprowadzili zbrojne powstanie przeciwko tyrańskim komornikom Habsburgów. Od 1860 roku łąka jest również sanktuarium narodowym w Szwajcarii[20]
59 Fryderyk III Piękny
60 Bruno von Warendorp Radny i burmistrz Lubeki. Jeden z założycieli Hanzy. Zmarł w 1369 roku[21]
61 Arnold Winkelried
62 Wilhelm von Köln Zmarły ok. 1358. Malarz sakralny. Uważany jest za szefa starszej szkoły malarstwa dolnoreńskiego lub kolońskiego. Jego imię zostało po raz pierwszy odnalezione w Kronice Limburgii z 1380 roku. Jest twórcą serii ołtarzy z końca XIV wieku, których głównymi cechami są żarliwa pobożność i czuła łaska, zwłaszcza w charakterystyce postaci kobiecych, i których formy nawiązują do panującego wówczas stylu gotyckiego. Tego rodzaju obrazy można znaleźć w muzeum oraz w różnych kościołach, m.in. w Kolonii, Monachium, Norymberdze, Frankfurcie nad Menem i Berlinie. W Nadrenii w pobliżu rzeki Ahr przypisywany jest mu duży tryptyk w kościele parafialnym św. Marcina w Kirchsahr w dolinie Sahrbachtal[22]
63 Adrian von Bubenberg
64 Peter Henlein Był mistrzem ślusarskim w Norynberdze, który później pracował jako zegarmistrz. Przypisuje się mu wynalezienie zegarka, który można nosić na ciele. Zmarł ok. 1485 roku[23][24]

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Krytycy zwracają uwagę na wyczekiwanie Bawarii na rezultaty bitew i rozstrzygnięcia terytorialne z nich wynikające. Wskazuje się również na fakt, że ojciec Ludiwka I początkowo popierał Napoleona. Langewiesche, D. (2000). Nation, Nationalismus, Nationalstaat in Deutschland und Europa. (Beck'sche Reihe, 1399).
  2. ↑ Bavarian Palace Administration | Palace | Walhalla [online], www.schloesser.bayern.de [dostęp 2022-02-18].
  3. ↑ Walhalla [online], www.stmwk.bayern.de [dostęp 2022-02-20] (niem.).
  4. ↑ Christian Feldmann, 175 Jahre Walhalla – Pathos, Peinlichkeiten, Possen | Sonntagsblatt – 360 Grad evangelisch [online], Sonntagsblatt [dostęp 2022-02-20] (niem.).
  5. ↑ a b Deutsche Welle, Ruhmestempel für Dichter, Denker und Lenker | DW | 18.08.2010 [online], DW.COM [dostęp 2022-02-20] (niem.).
  6. ↑ Hallwyl, Hans von [online], hls-dhs-dss.ch [dostęp 2022-02-21] (fr.).
  7. ↑ Aventinus, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  8. ↑ Gilg Tschudi, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  9. ↑ Internet-Portal 'Westfälische Geschichte' [online], www.lwl.org, 25 marca 2014 [dostęp 2022-02-21] (niem.).
  10. ↑ Internet-Portal 'Westfälische Geschichte' [online], www.lwl.org, 25 marca 2014 [dostęp 2022-02-23] (niem.).
  11. ↑ Biographie von Johann Philipp von Schönborn - regionalgeschichte.net [online], www.regionalgeschichte.net [dostęp 2022-02-23].
  12. ↑ Wilhelm Heinse, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  13. ↑ Johannes von Müller, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  14. ↑ Joseph von Görres, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  15. ↑ Daria Janiszewska-Sieńko, Wieszczka w świecie starożyrnych Germanów. Studium Porównawcze, „Studia Podlaskie”, 2019.
  16. ↑ P.L. Kessler, Kingdoms of the Germanic Tribes - Bructeri [online], www.historyfiles.co.uk [dostęp 2022-02-23] (ang.).
  17. ↑ Geschichts­quellen des deutschen Mittelalters [online].
  18. ↑ Meister Gerhard · Dombauhütte Köln [online], www.koelner-dombauhuette.de [dostęp 2022-02-20].
  19. ↑ Rheinischer Städtebund – Information | Kultursalon Koblenz [online] [dostęp 2022-02-20] (niem.).
  20. ↑ Rütli, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-02-20].
  21. ↑ Bruno von Warendorp [online], www.hanse.org [dostęp 2022-02-20] (ang.).
  22. ↑ Die deutsche Malerei von Meister Wilhelm von Köln bis Adam Elsheimer Nchbildungen von fünfzig Hauptwerken, OCLC 1073909695.
  23. ↑ Peter Henlein, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).
  24. ↑ Peter Henlein and “The Immortal Heart” – Deutsches Uhrenmuseum [online], www.deutsches-uhrenmuseum.de [dostęp 2022-02-20].
  25. ↑ Portal (od północy) ze sceną z bitwy w Lesie Teutoburskim. Pierwszy od lewej: Arminius z (Herman)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Walhalla_(mauzoleum)&oldid=75234520”