Wiesiołek dwuletni – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wiesiołek dwuletni

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mirtowce
Rodzina	wiesiołkowate
Rodzaj	wiesiołek
Gatunek	wiesiołek dwuletni
Nazwa systematyczna
Oenothera biennis L. Sp. Pl. 1: 346. 1753[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Wiesiołek dwuletni^[4], nocna świeca^[5] (Oenothera biennis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny wiesiołkowatych.

W nazewnictwie i taksonomii gatunków wiesiołków istnieje spore zamieszanie. Kilka taksonów wyróżnionych w Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski^[4] jako odrębne gatunki, to po zweryfikowaniu przez The Plant List są synonimy w. dwuletniego^[3]:

• wiesiołek czerwonołodygowy (Oenothera rubricaulis Kleb.),
• wiesiołek pachnący (Oenothera suaveolens Desf. ex Pers),
• wiesiołek późnokwitnący (Oenothera pycnocarpa Atk. & Bartl. in Bartl.).

Pochodzi z Ameryki Północnej^[6], według J. Mowszowicza do Europy został zawleczony na początku XVII w.^[7] Rozprzestrzenił się i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. Występuje w całej Europie, na północy sięgając po północne krańce Półwyspu Skandynawskiego^[8]. W Polsce dość częsty, zwłaszcza w dolinie Wisły^[9]. Status gatunku we florze Polski niepewny (być może kenofit?^[5]).

Uwagi

Gatunki wiesiołka są bardzo trudne do odróżnienia, tworzą też liczne mieszańce. Do prawidłowego oznaczenia gatunku należy znać m.in. siedlisko, w którym dana roślina rosła, barwę głównych nerwów na liściach, zabarwienie wierzchołka łodygi i pączków, stosunek długości płatków do szerokości, budowę włosków^[7].

Łodyga

Pojedyncza, wzniesiona, o wysokości 50–100 (150) cm, owłosiona. Przed kwitnieniem nie zgina się. Rodzaj jej owłosienia jest ważną cechą przy rozróżnianiu gatunków. Włoski są łukowate i spiczaste z wałeczkowatymi lub stożkowymi, wielokomórkowymi brodawkami w nasadzie.

Liście

Liście odziomkowe krótkoogonkowe, odwrotnie jajowate, tępo zakończone, przylegające do ziemi. Liście łodygowe krótkoogonkowe, podługowatolancetowate. Mają czerwone żyłki (nie dotyczy to okazów rosnących w miejscach zacienionych oraz jesiennych).

Kwiaty

Żółte, zebrane w silnie ogruczolony kwiatostan. Kielich 4-krotny o działkach dłuższych od płatków korony. Korona złożona z 4 dużych płatków o długości 20–30 mm, wyraźnie szerszych niż dłuższych. Pączki kwiatowe zielone, o działkach dołem stykających się.

Owoc

Wąska, podłużnie jajowata torebka otwierająca się 4 klapami.

Rozwój

Roślina dwuletnia, hemikryptofit^[5]. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Przedprątne kwiaty przez dzień są zamknięte, otwierają się dopiero wieczorem i są zapylane przez ćmy. Słupki dojrzewają dopiero po 24 h od dojrzenia pręcików. Jest to jeden z mechanizmów zabezpieczających przed niekorzystnym dla rośliny samozapyleniem^[7]. Kwiaty nocą wydzielają intensywny, przyjemny zapach^[10].

Siedlisko

Zajmuje siedliska ruderalne, takie jak przydroża, piaszczyste nieużytki, nasypy kolejowe, tereny przemysłowe, ale także brzegi rzek. Roślina światłolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia^[11].

Cechy fitochemiczne

Ziele zawiera kauczuk, kwasy organiczne, garbniki i flawonoidy^[7]. W nasionach jest około 20% oleju zawierającego nienasycone kwasy tłuszczowe (kwas γ-linolenowy, kwas linolowy, kwas oleinowy), skrobię, fitosterole, sole mineralne, witaminy^[12].

Genetyka i zmienność

Liczba chromosomów 2n = 14. Tworzy mieszańce z w. piaskowym (Oenothera × rigirubata Renner) i w. śląskim (Oenothera × albisubcurva Renner)^[5].

Interkcje międzygatunkowe

Na liściach pasożytuje grzybopodobny lęgniowiec Peronospora arthurii oraz grzyby: Erysiphe howeana wywołujący mączniaka prawdziwego i skoczkowce Synchytrium fulgens i Synchytrium mercurialis^[13]. Na pędach żerują mszyce Aphis frangulae i Aphis oenotherae, a wewnątrz rośliny nicień Ditylenchus dipsaci^[13].

Roślina lecznicza

• Działanie: W lecznictwie obecnie wykorzystuje się wyłącznie preparaty z nasion wiesiołka Semen Oenotherae biennis. Olej z nasion wiesiołka obniża ciśnienie krwi, zmniejsza poziom cholesterolu, obniża poziom cukru we krwi, działa wzmacniająco, odtruwająco, reguluje przemianę materii, zmniejsza ryzyko zakrzepów naczyniowych, działa pomocniczo w początkowych etapach stwardnienia rozsianego.
• Zastosowanie: Olej z nasion wiesiołka stosuje się wewnętrznie przy nadciśnieniu, do obniżania poziomu cholesterolu przy miażdżycy i poziomu cukru przy cukrzycy, w chorobach układu sercowo-naczyniowego, zatruciach, w zespole napięcia przed miesiączkowego i różnych schorzeniach alergicznych (astma, atopowe zapalenie skóry), przy zaburzeniach przemiany materii, w przeroście prostaty, przy osłabieniu, chorobach reumatycznych, chorobach układu nerwowego^[12].

Roślina jadalna

Po ugotowaniu jadalne są młode liście, pędy, zielone strąki oraz korzenie. W smaku są pieprzne. Wiesiołki zawierają dużo kwasu γ-linolenowego i śluzu. Smaczne są korzenie pokrojone na plasterki i przyprawione octem z oliwą. Kwiaty można dodawać do sałatek. Wiesiołki dość często były spożywane przez Indian. Apacze żuli surowe owoce wiesiołków, Zuni i Gosiute nasiona, Czirokezi smażone i podgotowane liście^[14].

Roślina kosmetyczna

Olej z nasion jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym do produkcji kremów nawilżających, przeciwzmarszczkowych i przeznaczonych dla cery alergicznej. Jest jednym ze składników pomadek do ust, odżywek do włosów i balsamów do ciała^[12].

Roślina ozdobna

Jest uprawiany jako roślina ozdobna na rabatach^[10].

Roślina łatwa w uprawie, rośnie szybko. Najlepiej rośnie na przepuszczalnym, piaszczystym podłożu. Jest całkowicie mrozoodporny, dość dobrze znosi też suszę. Wymaga stanowiska słonecznego. Rozmnaża się go poprzez nasiona, poprzez podział lub przez sadzonki pędowe (sporządza się je późną wiosną)^[10]. Nasiona wysiewa się jesienią lub wczesną wiosną bezpośrednio do gruntu, na głębokość 1 cm, w rzędach co 40 cm^[12].