Ekonomik Özgürlük Endeksi - Vikipedi

Ekonomik Özgürlük Endeksi, 1995 yılında The Heritage Foundation (Türkçe: Heritage Vakfı) ve The Wall Street Journal tarafından dünya uluslarındaki ekonomik özgürlük derecesini ölçmek için oluşturulan yıllık bir endeks ve sıralamadır. Dizini oluşturanlar, Ulusların Zenginliği'ndeki Adam Smith'in "bireylerin kendi ekonomik çıkarlarının peşinden gitme özgürlüğünü koruyan temel kurumlar, daha geniş toplum için daha fazla refahla sonuçlanır" fikrinden ilham alan bir yaklaşım benimsediklerini iddia ederler.^{[1][2][sayfa belirt]}

Heritage Vakfı web sitesinde, "Ekonomik özgürlük, her insanın kendi emeğini ve mülkünü kontrol etme konusundaki temel hakkıdır. Ekonomik olarak özgür bir toplumda, bireyler istedikleri şekilde çalışmakta, üretmekte, tüketmekte ve yatırım yapmakta özgürdür. Ekonomik olarak özgür toplumlarda, hükümetler emeğin, sermayenin ve malların serbestçe hareket etmesine izin verir ve özgürlüğün kendisini korumak ve sürdürmek için gerekli olanın ötesinde baskı veya kısıtlamadan kaçınır."^[3] diye yazar. Vakıf, yıllık raporlar yayınlayarak, bu tür özgürlüklerin var olduğu ve olmadığı yerleri vurgulamaya çalışır.

Heritage Vakfı, endeksteki en üst %20'nin kişi başına düşen gelirinin ikinci beşte birlik kesimdekilerin iki katı ve en alttaki %20'nin beş katı olduğunu raporlar.^[4] 2008 Endeksi'nin ilk bölümünü yazan Carl Schramm, Orta Çağ İtalya şehirlerinin ve 19. yüzyılın ortalarındaki Ortabatı Amerika şehirlerinin hepsinin ekonomik akışkanlığa ve ekonomik özgürlüğün yarattığı kurumsal uyum yeteneğine sahip oldukları ölçüde geliştiğini belirtir.^[5]

Özgürlükçü düşünce kuruluşu Cato Institute'nden Will Wilkinson'a göre, araştırmalar daha yüksek ekonomik özgürlüğün, daha yüksek kişisel beyan edilen mutlulukla güçlü bir şekilde ilişkili olduğunu gösterir.^[6] Ekonomist Tomi Ovaska ve Ryo Takashima'ya göre, ekonomik özgürlük araştırması, "insanların, yaşadıkları toplumun kendilerine ne ölçüde fırsatlar ve yeni projeler üstlenme özgürlüğü sağladığına şüphe götürmez bir şekilde önem verdiklerini, güçlü bir şekilde kişinin kişisel tercihlerine göre seçimler yaptığını öne sürer."^[7]

Cato Enstitüsüne göre, daha çok ekonomik özgürlük, katılımı ve işbirliğini teşvik eder.^[8] Ayrıca daha çok ekonomik özgürlüğün savaşları önlemede son derece önemli olduğu iddia edilir. Enstitünün hesaplarına göre, şiddet içeren çatışmaların azaltılmasında özgürlük demokrasiden ("Demokrasi Puanı" ile ölçüldüğü üzere) yaklaşık 54 kat daha etkilidir.^[9]

Endeksin 1995 yılında oluşturulmasından bu yana, dünya ekonomik özgürlük puanı 2,6 puan artarak 2008 yılına kadar yükseldi.^[10] 2011 yılında puan, 2008 puanı olan 60,2'den 59,7'ye düşmüştür ve bu, 1995'ten bu yana 2,2 puanlık bir artışı temsil etmektedir Ekonomik Özgürlük puanı 117 ülke için iyileşti, endekse dahil olan ülkelerin çoğu gelişmekte olan ve gelişmekte olan pazar ekonomileriydi. Avrupa ve Kuzey Amerika dışında, tüm bölgelerde artan özgürlük seviyeleri kaydedildi ve en büyük gelişme Sahra Altı Afrika'da görüldü. 2011 endeksi tarafından belirlenen ilk beş "özgür" ekonomi, her biri ekonomik özgürlük derecelendirme ölçeğinde 80'in üzerinde puan alan Hong Kong, Singapur, Avustralya, Yeni Zelanda ve İsviçre idi.^[11] Endeks 1995'te oluşturulduğundan beri, Hong Kong en iyi performans gösteren ekonomi oldu.^[11][12]

2011'de ABD, Danimarka, Kanada ve birinci sıradaki Hong Kong gibi ülkelerin ardından 9. sıraya geriledi.^[11] Heritage Vakfı, ABD'deki düşüşün nedeni olarak hükûmet harcamalarındaki artışa işaret etti ve 2011 endeksinden alınan verilere göre, Kamu harcamalarının en yüksek olduğu ülkelerin büyüme oranları, kamu harcamalarının kontrol altında tutulduğu ülkelere göre ortalama 4,5 puan daha az oldu.^[13] Endeks sonuçlarının "Yönetici Özetleri"nde, Heritage Vakfı, "küresel ekonomik çalkantıya yanıt olarak yüksek düzeydeki hükümet harcamalarının daha yüksek ekonomik büyümeyle sonuçlanmadığını" belirtti.^[11]

2012 endeksinden elde edilen sonuçlar, küresel ekonomik özgürlükte genel bir düşüş gösterdi. Heritage Vakfı'na göre sıralamasındaki ortalama puan, son on yılın en düşük ikinci puanıydı.^[14] Özellikle sıralamada 10. sıraya gerileyen ABD, 7. olduğu 2008 yılından bu yana üç sıra geriledi.^[15] Vakıf tarafından yayınlanan bir raporda, düşüşün nedeninin hükûmet harcamaları olduğu ve "ekonomik krizi durdurmakta başarısız olmakla kalmayıp, aynı zamanda - birçok ülkede - onu uzatıyor gibi göründüğü" belirtildi.^[16] Rapora göre, özel sektörün faaliyeti, kamu borcunu artıran ve daha fazla bürokrasiye yol açan daha büyük hükûmet harcamaları tarafından tehdit edilmektedir.^[14]

Aynı sıralamayı paylaşan ülkeler beraberlik puanı aldı.

Freedom House'a göre, "Freedom House tarafından ölçülen siyasi özgürlük düzeyi ile Wall Street Journal/Heritage Foundation anketi tarafından ölçülen ekonomik özgürlük arasında yüksek ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır."^[17] Bir ABD hükûmeti dış yardım programı olan Millennium Challenge Account, hangi ülkelerin performansa dayalı sözleşmelerini alacağını belirlemek için Ticaret özgürlüğü göstergesini kullandı.^[18]

Jeffrey Sachs gibi eleştirmenler, Index'in ekonomik açıklığın zorunlu olarak daha iyi büyümeye yol açtığı varsayımına itiraz ettiler. Sachs, The End of Poverty (Türkçe: Yoksulluğun Sonu) adlı kitabında, 1995 ile 2003 yılları arasında kişi başına düşen GSYİH büyümesine göre endekste ülkelerin derecelendirmelerini grafikleştirdi ve bir ülkenin notu ile ekonomik büyüme oranı arasında hiçbir ilişki olmadığını iddia etti. Sachs, örnek olarak İsviçre ve Uruguay gibi iyi notlara sahip ülkelerin durgun ekonomik performanslara sahip olduğuna, Çin gibi daha düşük notlara sahip diğerlerinin ise çok güçlü ekonomik büyümeye sahip olduğuna işaret etti.^[19]

Birleşik Arap Emirlikleri, 2008'de ülkelerinin ekonomik özgürlük notunu sorguladı ve orta notunu Uluslararası Şeffaflık Örgütü ve Moody's gibi diğer göstergelerden aldıkları yüksek notla karşılaştırdı. Ayrıca metodolojisi son iki yılda iki kez değiştiği için raporun "güvenilmez" olduğunu savundu.^[20]

Ludwig von Mises Enstitüsü'nden Stefan Karlsson, özgürlüğü belirlemek için kullanılan birçok kategorinin belirsizliği nedeniyle endeksin kullanışlılığına itiraz etti.^[21] John Miller, "Washington'un önde gelen sağcı düşünce kuruluşu Wall Street Journal ve Heritage Foundation'ın elindedir halbuki, bir ekonomik özgürlük endeksi yalnızca kurumsal ve girişimci özgürlüğünü sorumluluktan ölçer. İncelendiğinde, endeksin ya daha geniş bir şekilde yorumlanan özgürlüğün ya da refahın zayıf bir barometresi olduğu ortaya çıkıyor." diye Dollars & Sense yazısında "Endeks"i şiddetle eleştirir.^[22] Left Business Observer'a göre Endeksteki büyüme, GSYİH büyümesindeki değişimin %10'unu oluşturur.^[23]

Key: ██ Özgür (80–100) ██ Çoğunlukla Özgür (70–79.9) ██ Orta derecede Özgür (60–69.9) ██ Çoğunlukla Özgür değil (50–59.9) ██ Bastırılmış (0–49.9)

Ekonomik Özgürlük Endeksi^[24]

Ülke	Sıralama	Puan	Değişim
Singapur	1	83.9	0.5
İsviçre	2	83.8	0.4
İrlanda	3	82.0
Tayvan	4	80.7	0.6
Yeni Zelanda	5	78.9	1.7
Estonya	6	78.6	1.4
Lüksemburg	7	78.4	2.2
Hollanda	8	78.0	1.5
Danimarka	9	77.6	0.4
İsveç	10	77.5	0.4
Finlandiya	11	77.1	1.2
Norveç	12	76.9
Avustralya	13	74.8	2.9
Almanya	14	73.7	2.4
Güney Kore	14	73.7	0.9
Kanada	14	73.7	2.9
Letonya	17	72.8	2.0
Kıbrıs Cumhuriyeti	18	72.3	0.6
İzlanda	19	72.2	4.8
Litvanya	19	72.2	3.6
Çekya	21	71.9	2.5
Şili	22	71.1	3.3
Avusturya	22	71.1	2.7
Birleşik Arap Emirlikleri	24	70.9	0.7
ABD	25	70.6	1.5
Mauritius	25	70.6	0.3
Uruguay	27	70.2	0.2
Birleşik Krallık	28	69.9	2.8
Barbados	29	69.8	1.5
Portekiz	30	69.5	1.3
Japonya	31	69.3	0.6
Bulgaristan	31	69.3	1.7
Slovakya	33	69.0	0.7
İsrail	34	68.9	0.9
Gürcistan	35	68.7	3.1
Katar	36	68.6	0.9
Slovenya	37	68.5	2.0
Samoa	38	68.3
Jamaika	39	68.1	0.7
Polonya	40	67.7	1.0
Malta	41	67.5	4.0
Malezya	42	67.3	0.8
Belçika	43	67.1	2.5
Peru	44	66.5
Kosta Rika	44	66.5	1.1
Hırvatistan	46	66.4	1.2
Romanya	47	67.1	2.4
Macaristan	48	66.9	0.3
Yeşil Burun Adaları	49	66.7	2.9
Arnavutluk	50	66.6	1.4
İspanya	51	66.5	1.2
Fransa	52	65.9	0.2
Kuzey Makedonya	53	65.7	2.9
Saint Vincent ve Grenadinler	54	65.7	0.6
Bahamalar	55	65.4	1.2
Panama	56	65.4	0.8
İtalya	57	65.4	0.5
Ermenistan	58	65.3	6.6
Sırbistan	59	65.2	2.0
Kolombiya	60	65.1	3.0
Botsvana	61	64.8	2.8
Brunei	62	64.8	1.8
Endonezya	63	64.4	2.5
Kazakistan	64	64.4	6.7
Saint Lucia	65	64.3	3.2
Moğolistan	66	63.9	1.5
Meksika	67	63.7	1.8
Bosna-Hersek	68	63.4	0.5
Guatemala	69	63.2	0.8
Tayland	70	63.2	6.5
Dominik Cumhuriyeti	71	63.0	0.9
Vanuatu	72	62.9	2.4
Paraguay	73	62.9	0.3
Bahreyn	74	62.0	7.9
Azerbaycan	75	61.6	8.5
Fildişi Sahili	76	61.6	0.1
Yunanistan	77	61.5	0.6
Moldova	78	61.3	1.2
Seyşeller	79	61.1	5.2
Filipinler	80	61.1	3.0
Benin	81	61.0	1.4
Mikronezya Federal Devletleri	82	61.0	10.6
Tonga	83	60.8	3.3
Vietnam	84	60.6	1.1
São Tomé ve Príncipe	85	60.3	4.4
Kosova	86	60.1	6.4
Ürdün	87	60.1	4.5
Senegal	88	60.0	2.0
Gana	89	59.8	0.6
El Salvador	90	59.6	1.4
Guyana	91	59.5	2.1
Honduras	92	59.5	0.3
Tanzanya	93	59.5	1.8
Bhutan	94	59.3	1.0
Namibya	95	59.2	3.4
Kiribati	96	59.2	14.8
Fas	97	59.2	4.1
Madagaskar	98	58.9	1.2
Trinidad ve Tobago	99	58.8	0.2
Burkina Faso	100	58.3	1.8
Kuveyt	101	58.3	5.8
Gambiya	102	58.0	0.8
Karadağ	103	57.8	5.6
Togo	104	57.2	0.3
Ruanda	105	57.1	11.2
Kamboçya	106	57.1	0.2
Türkiye	107	56.9	7.1
Umman	108	56.6	8.0
Belize	109	56.6	0.9
Solomon Adaları	110	56.5	0.0
Fiji	111	56.4	5.8
Güney Afrika	112	56.2	3.5
Rusya	113	56.1	5.4
Mali	114	55.9	0.3
Gabon	115	55.8	2.3
Kırgızistan	116	55.8	7.9
Özbekistan	117	55.7	2.6
Suudi Arabistan	118	55.5	10.5
Moritanya	119	55.3	0.8
Cibuti	120	55.3	0.9
Nijer	121	54.9	2.4
Nikaragua	122	54.8	1.5
Papua Yeni Gine	123	54.6	4.3
Nijerya	124	54.4	4.3
Dominika	125	54.4	1.4
Ekvador	126	54.3	1.9
Uganda	127	54.2	4.4
Tunus	128	54.2	2.4
Gine	129	54.2	2.3
Ukrayna	130	54.1	2.1
Hindistan	131	53.9	2.6
Sri Lanka	132	53.3	2.4
Brezilya	133	53.3	0.1
Malavi	134	53.0	0.0
Belarus	135	53.0	8.0
Kamerun	136	52.9	0.5
Bangladeş	137	52.7	3.8
Kenya	138	52.6	2.3
Angola	139	52.6	1.6
Sierra Leone	140	52.0	0.3
Esvatini	141	51.4	3.7
Mozambik	142	51.3	0.3
Komorlar	143	50.4	5.3
Arjantin	144	50.1	2.6
Haiti	145	50.0	0.8
Çad	146	49.8	0.6
Tacikistan	147	49.7	5.5
Nepal	148	49.7	1.0
Etiyopya	149	49.6	2.1
Laos	150	49.2	4.7
Mısır	151	49.1	6.6
Pakistan	152	48.8	2.9
Zambiya	153	48.7	1.7
Kongo Cumhuriyeti	154	48.5	2.2
Surinam	155	48.1	1.7
Lesotho	156	48.1	5.4
Çin	157	48.0	10.4
Liberya	158	47.9	1.3
Kongo DC	159	47.6	1.4
Maldivler	160	47.3	7.9
Lübnan	161	47.3	4.1
Ekvator Ginesi	162	47.2	2.0
Doğu Timor	163	46.3	1.6
Türkmenistan	164	46.2	1.2
Gine-Bissau	165	46.0	8.9
Cezayir	166	45.8	3.9
Myanmar	167	45.7	5.6
Orta Afrika Cumhuriyeti	168	45.7	3.1
Bolivya	169	43.0	0.3
İran	170	42.4	4.8
Eritre	171	39.7	2.6
Burundi	172	39.4	10.5
Zimbabve	173	33.1	6.4
Sudan	174	32.0	7.1
Küba	175	29.5	1.4
Venezuela	176	24.8	0.1
Kuzey Kore	177	4.2	1.7

Sıralanmamıştır

•  Afganistan
•  Andorra
•  Antigua ve Barbuda
•  Grenada
•  Hong Kong (2021'den beri Çin'de sayılıyor)
•  Irak
•  Libya
•  Lihtenştayn
•  Makao (2021'den beri Çin'de sayılıyor)
•  Marshall Adaları
•  Monako
•  Nauru
•  Palau
•  Saint Kitts ve Nevis
•  San Marino
•  Somali
•  Güney Sudan
•  Suriye
•  Tuvalu
•  Ukrayna (2022'den beri Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesi nedeniyle)
•  Vatikan
•  Yemen

Anahtar: ██ Özgür (80–100) ██ Çoğunlukla Özgür (70.0–79.9) ██ Çoğunlukla Özgür (60.0–69.9) ██ Çoğunlukla Özgür değil (50.0–59.9) ██ Bastırılmış (0–49.9)

	2020[25]			2019[26]			2018[27]			2017[28]			2016[29]			2015[30]			2014[31]			2013[32]
Ülke	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2019'dan puan	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2018'den puan	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2017'den puan	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2016'dan puan	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2015'den puan	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2014'den puan	Sıralama	Puan	Yıllık değişim 2013'den puan	Sıralama	Puan
Singapur	1	89.4	0.0	2	89.4	0.6	2	88.8	0.2	2	88.6	0.8	2	87.8	-1.6	2	89.4	0.0	2	89.4	1.4	2	88.0
Yeni Zelanda	3	84.1	-0.3	3	84.4	0.2	3	84.2	0.5	3	83.7	2.1	3	81.6	-0.5	3	82.1	0.9	5	81.2	-0.2	4	81.4
İsviçre	5	82.0	0.1	4	81.9	0.2	4	81.7	0.2	4	81.5	0.5	4	81.0	0.5	5	80.5	-1.1	4	81.6	0.6	5	81.0
Avustralya	4	82.6	1.7	5	80.9	0.0	5	80.9	-0.1	5	81.0	0.7	5	80.3	-1.1	4	81.4	-0.6	3	82.0	-0.6	3	82.6
Estonya	10	77.7	1.1	15	76.6	-2.2	7	78.8	-0.3	6	79.1	1.9	9	77.2	0.4	8	76.8	0.9	11	75.9	0.6	13	75.3
Kanada	9	78.2	0.5	8	77.7	0.0	9	77.7	-0.8	7	78.5	0.5	6	78	-1.1	6	79.1	-1.1	6	80.2	0.8	6	79.4
Birleşik Arap Emirlikleri	18	76.2	-1.4	9	77.6	0.0	10	77.6	0.7	8	76.9	4.3	25	72.6	0.2	25	72.4	1.0	28	71.4	0.3	28	71.1
İrlanda	6	80.9	0.4	6	80.5	0.1	6	80.4	3.7	9	76.7	-0.6	8	77.3	0.7	9	76.6	0.4	9	76.2	0.5	11	75.7
Şili	15	76.8	1.4	18	75.4	0.2	20	75.2	-1.3	10	76.5	-1.2	7	77.7	-0.8	7	78.5	-0.2	7	78.7	-0.3	7	79.0
Tayvan	11	77.1	-0.2	10	77.3	0.7	13	76.6	0.1	11	76.5	1.8	14	74.7	-0.4	14	75.1	1.2	17	73.9	1.2	20	72.7
Birleşik Krallık	7	79.3	0.4	7	78.9	0.9	8	78.0	1.6	12	76.4	0.0	10	76.4	0.6	13	75.8	0.9	14	74.9	0.1	14	74.8
Gürcistan	12	77.1	1.2	16	75.9	-0.3	16	76.2	0.2	13	76.0	3.4	23	72.6	0.4	22	73.0	0.4	22	72.6	0.4	21	72.2
Lüksemburg	19	75.8	-0.1	17	75.9	-0.5	14	76.4	0.5	14	75.9	2.0	19	73.9	0.7	21	73.2	-1.0	16	74.2	0.0	15	74.2
Hollanda	14	77.0	0.2	13	76.8	0.6	17	76.2	0.4	15	75.8	1.2	16	74.6	0.9	17	73.7	-0.5	15	74.2	0.7	17	73.5
Litvanya	16	76.7	2.5	21	74.2	-1.1	19	75.3	-0.5	16	75.8	0.6	13	75.2	0.5	15	74.7	1.7	21	73.0	0.9	22	72.1
ABD	17	76.6	-0.2	12	76.8	1.1	18	75.7	0.6	17	75.1	-0.3	11	75.4	-0.8	12	76.2	0.7	12	75.5	-0.5	10	76.0
Danimarka	8	78.3	1.6	14	76.7	0.1	12	76.6	1.5	18	75.1	-0.2	12	75.3	-1.0	11	76.3	0.2	10	76.1	0.0	9	76.1
İsveç	22	74.9	-0.3	19	75.2	-1.1	15	76.3	1.4	19	74.9	2.9	26	72.0	-0.7	23	72.7	-0.4	20	73.1	0.2	18	72.9
Letonya	32	71.9	1.5	35	70.4	-3.2	28	73.6	-1.2	20	74.8	4.4	36	70.4	0.7	37	69.7	1.0	42	68.7	2.2	55	66.5
Mauritius	21	74.9	1.9	25	73.0	-2.1	21	75.1	0.4	21	74.7	0.0	15	74.7	-1.7	10	76.4	-0.1	8	76.5	-0.4	8	76.9
İzlanda	13	77.1	0.0	11	77.1	0.1	11	77.0	2.6	22	74.4	1.1	20	73.3	1.3	26	72.0	-0.4	23	72.4	0.3	23	72.1
Güney Kore	25	74.0	1.7	29	72.3	-1.5	27	73.8	-0.5	23	74.3	2.6	27	71.7	0.2	29	71.5	0.3	31	71.2	0.9	34	70.3
Finlandiya	20	75.7	0.8	20	74.9	0.8	26	74.1	0.1	24	74.0	1.4	24	72.6	-0.8	19	73.4	0.0	19	73.4	-0.6	16	74.0
Norveç	28	73.4	0.4	26	73.0	-1.3	23	74.3	0.3	25	74.0	3.2	32	70.8	-1.0	27	71.8	0.9	32	70.9	0.4	31	70.5
Almanya	27	73.5	0.0	24	73.5	-0.7	25	74.2	0.4	26	73.8	-0.6	17	74.4	0.6	16	73.8	0.4	18	73.4	0.6	19	72.8
Malezya	24	74.7	0.7	22	74.0	-0.5	22	74.5	0.7	27	73.8	2.3	29	71.5	0.7	31	70.8	1.2	37	69.6	3.5	56	66.1
Çekya	23	74.8	1.1	23	73.7	-0.5	24	74.2	0.9	28	73.3	0.1	21	73.2	0.7	24	72.5	0.3	26	72.2	1.3	29	70.9
Katar	31	72.3	-0.3	28	72.6	0.0	29	72.6	-0.5	29	73.1	2.4	34	70.7	-0.1	32	70.8	-0.4	30	71.2	-0.1	27	71.3
Avusturya	29	73.3	1.3	31	72.0	0.2	32	71.8	-0.5	30	72.3	0.6	28	71.7	0.5	30	71.2	-1.2	24	72.4	0.6	25	71.8
Kuzey Makedonya	41	69.5	-1.6	33	71.1	-0.2	33	71.3	0.6	31	70.7	3.2	47	67.5	0.4	53	67.1	-1.5	43	68.6	0.4	43	68.2
Ermenistan	34	70.6	2.9	47	67.7	-1.0	44	68.7	-1.6	33	70.3	3.3	54	67.0	-0.1	52	67.1	-1.8	41	68.9	-0.5	38	69.4
Botsvana	40	69.6	0.1	36	69.5	-0.4	35	69.9	-0.2	34	71.1	-1.0	30	71.1	1.3	36	69.8	-2.2	27	72	1.4	30	70.6
Brunei	61	66.6	1.5	63	65.1	0.9	70	64.2	-5.6	35	69.8	2.5	51	67.3	-1.6	39	68.9	-0.1	40	69.0	-	-	-
İsrail	26	74.0	1.2	27	72.8	0.6	31	72.2	2.5	36	69.7	-1.0