Felsefe taşı - Vikipedi

15. yüzyıldan kalma bir sihirli kitaptan felsefe taşında yer alan bir Anka kuşu.

Felsefe taşı, Simya ilmine göre dokunduğu her nesneyi altına dönüştüreceğine inanılan taştır.[1] Kimya bilimine göre herhangi bir maddeyi altına dönüştürmek mümkün değildir. Zira altın bir bileşik değil bir elementtir. Bu taşı elde edebilmek için birçok formül ve deneme yapılmıştır. Bu çalışmalar altın elde etmekte başarısız olmuşlardır ama bu çalışmalar modern kimyanın temellerinin atılmasına vesile olmuştur.

Simyacıların iki büyük hedefinin anahtarı olarak görülmüştür: Maddeyi altına çevirmek ve ölümsüzlüğü bulmak. Bu taşın her dokunduğu maddeyi altına çevirmesinin yanında bu taştan elde edilecek iksirin ölümsüzlüğü sağladığı düşünülür ama bu taş icat edilememiştir.[2][3]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Antik Dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Felsefe taşından yazılı olarak bahsedildiği bilinen en eski eser Panopolisli Zosimos'un Cheirokmeta adlı eseridir(y. M.S. 300).[4] Simya alanında yazanlar ise daha köklü bir geçmişe sahiptir. Elias Ashmole ve Gloria Mundi'nin (1620) isimsiz yazarı, simya tarihinin taşın bilgisini doğrudan Tanrı'dan alan Adem'e kadar uzandığını iddia etmektedir. Bu bilginin İncil'deki patrikler aracılığıyla aktarıldığı ve onlara uzun ömür verdiği söylenir. Taşın efsanesi İncil'deki Süleyman Tapınağı'nın tarihi ve Mezmurlar 118'de anlatılan reddedilmiş köşe taşıyla da karşılaştırılmıştır.[5]

Taşın yaratılışını özetleyen teorik köklerin izini Yunan felsefesine kadar sürmek mümkündür. Simyacılar daha sonra klasik elementleri, anima mundi kavramını ve Platon'un Timaeus'u gibi metinlerde sunulan Yaratılış hikayelerini kendi yöntemleri için birer analoji olarak kullanmışlardır.[6] Platon'a göre dört element, kaosla ilişkilendirilen ortak bir kaynaktan ya da prima materia'dan (ilk madde) elde edilir. Prima materia aynı zamanda simyacıların felsefe taşının yaratılması için başlangıç maddesine verdikleri isimdir. Bu felsefi ilk maddenin önemi simya tarihi boyunca devam etmiştir. On yedinci yüzyılda Thomas Vaughan şöyle yazar: "Taşın ilk maddesi her şeyin ilk maddesiyle aynıdır."[7]

Orta Çağ

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bizans İmparatorluğu ve İslam imparatorluklarında, erken ortaçağ simyacıları Zosimos'un çalışmaları üzerine inşa etmişlerdir. Bizanslı ve Müslüman simyacılar metal transmutasyonu kavramından etkilenmiş ve bu süreci gerçekleştirmeye çalışmışlardır.[8] Sekizinci yüzyılda yaşamış Müslüman simyager Cabir bin Hayyan her bir klasik elementi dört temel nitelik açısından analiz etmiştir. Ateş hem sıcak hem de kuru, toprak soğuk ve kuru, su soğuk ve nemli, hava ise sıcak ve nemlidir. Her metalin, ikisi içte ikisi dışta olmak üzere bu dört ilkenin bir bileşimi olduğu teorisini ortaya atmıştır. Bu önermeden yola çıkarak, bir metalin diğerine dönüşümünün, temel niteliklerinin yeniden düzenlenmesiyle gerçekleştirilebileceği sonucuna varmıştır. Bu değişime, Yunanca'da xerion ve Arapça'da el-iksir (iksir kelimesi buradan türetilmiştir) olarak adlandırılan bir madde aracılık edecekti. Bu maddenin genellikle efsanevi bir taştan ("Felsefe Taşı") elde edilen kuru kırmızı bir toz (al-kibrit al-ahmar, kırmızı sülfür olarak da bilinir) olduğu düşünülürdü.[8]

11. yüzyılda Müslüman dünyasındaki kimyacılar arasında maddelerin dönüşümünün mümkün olup olmadığı konusunda bir tartışma yaşanmıştır. Önde gelen itirazlardan biri, maddelerin transmutasyonu teorisine itibar etmeyen Fars bilgin İbn Sina'ya aitti: "Kimya zanaatından olanlar iyi bilirler ki, maddelerin farklı türlerinde hiçbir değişiklik yapılamaz, ancak böyle bir değişiklik görüntüsü yaratabilirler."[9]

Efsaneye göre, 13. yüzyıl bilim adamı ve filozofu Albertus Magnus'un felsefe taşını keşfettiği söylenmektedir. Magnus yazılarında taşı keşfettiğini doğrulamaz, ancak "transmutasyon" yoluyla altının yaratılışına tanık olduğunu kaydetmiştir.[10]

Rönesanstan erken modern döneme kadar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Felsefe taşını simgeleyen maddenin dört elementinin karşılıklı etkileşimini gösteren bir simya sembolü (17. yüzyıl)

16. yüzyıl İsviçreli simyacı Paracelsus, diğer tüm elementlerin (toprak, ateş, su, hava) basitçe türev formları olduğunu düşündüğü keşfedilmemiş bir unsur olduğunu düşündüğü alkahest'in varlığına inanmaktaydı. Paracelsus bu unsurun aslında felsefe taşı olduğunu düşünüyordu.

İngiliz filozof Sir Thomas Browne, Religio Medici (1643) adlı manevi vasiyetnamesinde Felsefe Taşı arayışının dini yönünü tanımlarken şöyle demiştir:

Felsefe taşından aldığım bir parça (ki bu, altının mükemmel bir şekilde yüceltilmesinden daha fazla bir şeydir) bana büyük bir İlahiyat dersi verdi.

— (R.M.Bölüm 1:38)[11]

17'nci yüzyılda yayınlanan Mutus Liber adlı mistik bir metin, felsefe taşının yapımı için sembolik bir kullanım kılavuzu gibi görünmektedir.[12][13][14] "Sözsüz kitap" olarak adlandırılan bu kitap, 15 illüstrasyondan oluşan bir derlemeydi.

Popüler kültürdeki yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

J. K. Rowling'in yazarı olduğu Harry Potter serisinin ilk kitabı Harry Potter ve Felsefe Taşı'nda adı sıklıkla geçmektedir. Kitaba göre, Simyacı Nicolas Flamel taşı bulmuş ve 665 yaşındadır. Lord Voldemort bu taşın peşine düştüğünden ötürü eşi Perenelle Flamel ile ölümü seçer.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Google Akademik". scholar.google.com. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2023. 
  2. ^ "philosopher's stone". Britannica. Encyclopedia Britannica. 13 Mayıs 2024. 17 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2024. 
  3. ^ Highfield, Roger. "A history of magic: Secrets of the Philosopher's Stone". The British Library. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2020. 
  4. ^ Ede, Andrew; Cormack, Lesley (2012). A History of Science in Society: from philosophy to utility. University of Toronto Press. 
  5. ^ Patai, Raphael (14 Temmuz 2014). The Jewish Alchemists : A History and Source Book. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-6366-2. OCLC 1165547198. 
  6. ^ Linden, Stanton J. (2010). The alchemy reader : from Hermes Trismegistus to Isaac Newton. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79234-9. OCLC 694515596. 
  7. ^ Mark, Haeffner (2015). Dictionary of Alchemy From Maria Prophetessa to Isaac Newton. Aeon Books Limited. ISBN 978-1-904658-12-2. OCLC 957227151. 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2021. 
  8. ^ a b Strohmaier, Gotthard (2003). "Umara ibn Hamza, Constantine V, and the invention of the elixir". Hellas im Islam: Interdisziplinare Studien zur Ikonographie, Wissenschaft und Religionsgeschichte. Otto Harrassowitz Verlag. ss. 147–150. ISBN 9783447046374. 
  9. ^ Robert Briffault (1938). The Making of Humanity.
  10. ^ Franklyn, Julian; Budd, F. E. (2001). A Survey of the occult. London: Electric Book Co. ISBN 978-1-84327-087-4. OCLC 648371829. 
  11. ^ The Major Works ed C.A. Patrides Penguin 1977
  12. ^ Dujols, Pierre, alias Magophon, Hypotypose du Mutus Liber, Paris, Editions Nourry, 1914.
  13. ^ Canseliet, Eugène, L'Alchimie et son livre muet, Paris, Pauvert, 1967.
  14. ^ Hutin, Serge, Commentaires sur le Mutus Liber, Paris, Le lien, 1967
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Felsefe_taşı&oldid=33610135" sayfasından alınmıştır