İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi - Vikipedi

İslam'ın Altın Çağı'nda Bağdat'taki bir kütüphanede çalışan Müslüman bilim insanlarını tasvir eden bir çizim.

İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi, İslam'ın Altın Çağı'nda İslam coğrafyası içerisinde çalışmalarını yürüten bilim insanlarının listesidir. Formal bilimler, fiziksel bilimler, doğa bilimleri, sosyal bilimler, uygulamalı bilimler ve disiplinlerarası bilimler üzerine çalışan Müslüman bilim insanları, 8. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın sonlarına kadar uzanan dönemde çalışmalarını yürütmüşlerdir. İslam'ın Altın Çağı döneminde Müslüman bilim insanları içerisinde Arap, Fars, Türk, Kürt olduğu gibi, İslamiyet'i kabul edip Müslüman olan Çinli, Hintli, Yunanlı gibi çok değişik milletlere mensup bilim insanları da mevcuttur.

İslam'ın Altın Çağı'nda Müslüman dünyasının çok büyük bölümü bilimsel, ekonomik, kültürel, sanatsal, siyasi ve dinî yönlerden dünyanın diğer bölgelerindeki medeniyetlerden daha gelişmiş bir durumdaydı. Abbâsîler devrinde, Hârûn Reşîd tarafından Bağdat'ta Beytü'l–Hikme (Bilgelik Evi) adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan bu dönem, Moğolların 1258'de Bağdat'ı kuşatıp yağmalaması ve böylelikle Abbâsî Hâlifeliği'nin yıkılması sonucunda çöküşe geçse de varlığını sürdürmeye devam etmiş ve 14. yüzyıla kadar, bazı kaynaklara göre ise 15. yüzyıla, hatta 16. yüzyıla kadar sürmüştür.[1][2][3][4][5]

8. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
701 ile 800 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Halil ibn Ahmed el-Ferahidi 718–791 Filoloji[6]
Câbir bin Hayyân[not 1] 721–815 Tıp, Astronomi, Fizik, Kimya, Simya, Coğrafya[7][8]
Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk ?–830 Matematik
Abdulmelik el-Esmaî 740–828 Zooloji, Dil bilgisi
Yakub bin Tarık ?–796 Astronomi, Matematik
İbrahim el-Fezârî ?–777 Matematik, Astronomi
Muhammed el-Fezârî ?–806 Matematik, Astronomi
Ahmed Nihâvendî ? Astronomi
Fadl bin Nubaht ? Astronomi

9. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
801 ile 900 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Ali bin İsa el-Usturlâbî[not 2] ? Astronomi, Coğrafya
Câhiz 777–869 Tarih, Biyoloji, Edebiyat
İbn Sa'd 777–845 Tarih
Hârizmî[not 3] 780–850 Astronomi, Coğrafya, Matematik
Hacac bin Yusuf bin Matar 786–833 Matematik
Ebû Saîd Gürgânî ?–845 Geometri, Astronomi, Matematik
Ebû Ma'şer el-Belhî 787–886 Astronomi, Astroloji
Ziryâb 789–857 Şiir, Müzik, Coğrafya, Astronomi, Botanik
Zünnûn-ı Mısrî 796–859 Simya, Tıp
Sind bin Ali ?–864 Astronomi
Abbas bin Saîd Cevherî 800–860 Astronomi, Matematik, Geometri
Fâtıma el-Fihrî[not 4] 800–880 Akademi, Öğretim
Kindî[not 5] 801–873 Felsefe, Matematik, Fizik, Kimya, Farmakoloji, Tıp, Psikoloji, Kozmoloji, Müzik[9][10]
Ahmed bin Musa 803–873 Astronomi, Geometri, Matematik, Teknoloji
Fergânî 805–870 Astronomi
Huneyn bin İshak[not 6] 809–873 Tıp, Çeviri, Dil bilgisi, Teoloji
Mâhânî ?–880 Matematik, Astronomi
Abbas bin Firnâs[not 7] 810–887 Astronomi, Mühendislik, Tıp
Dîneverî[not 8] 815–895 Botanik, Astronomi, Tarih, Matematik, Coğrafya, Metalurji, Ziraat, Kürdoloji
Yakubî ?–897 Coğrafya, Tarih
Belâzürî 820–892 Tarih
İbn Hurdâzbih 820–912 Coğrafya
Ahmed bin Yusuf 835–912 Matematik
Sâbit bin Kurre 836–901 Matematik, Mekanik, Astronomi, Astroloji
Ali bin Rabben et-Taberî y. 838–870 Tıp, Psikoloji, Psikiyatri
Ahmed bin Sehl el-Belhî 850–934 Coğrafya, Matematik, Tıp, Psikoloji
Battânî[not 9] 858–929 Astronomi, Matematik

10. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
901 ile 1000 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Meryem el-İcliyye[not 10] ? Astronomi
Ebû Bekir er-Râzî[not 11][not 12] 865–925 Tıp, Kimya, Simya, Felsefe, Mantık, Teoloji, Dil bilgisi[7]
Fârâbî 872–950 Astronomi, Matematik, Müzik, Felsefe
İbn Fadlan 877–960 Coğrafya, Fıkıh
Ebû Muhammed el-Hemdani 893–945 Tarih, Astronomi, Coğrafya, Kimya, Filoloji
Mesûdî 896–956 Tarih, Coğrafya
İstahrî ?–957 Coğrafya, Edebiyat
Abdurrahman es-Sufî[not 13] 903–986 Astronomi, Matematik
İbn Havkal ?–978 Coğrafya, Tarih
Ali bin Abbas el-Mecusî 932–y. 988 Tıp, Fizik
İbn Miskeveyh[not 14] 932–1030 Tarih, Teoloji, Tıp, Biyoloji, Felsefe
Zehrâvî[not 15] 936–1013 Tıp, Cerrahi, Kimya
Ebû'l Vefâ el-Bûzcânî[not 16] 940–998 Astronomi, Matematik[11][12]
Hucendî 940–1000 Astronomi, Matematik[13]
Firdevsî 940–1020 Şiir, Edebiyat
Ebû Mansûr el-Herevî ? Tıp
Siczî 945–1020 Astronomi, Geometri, Matematik
İbn Yunus 950–1009 Astronomi, Matematik
İbn'ül–Fakîh ? Tarih, Coğrafya
Kerecî 953–1029 Matematik, Mühendislik, Geometri

11. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
1001 ile 1100 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Ebû Nasr Mansûr 960–1036 Matematik, Astronomi
İbnü'l–Heysem[not 17] 965–1040 Fizik, Optik, Tıp, Astronomi, Felsefe, Teoloji, Matematik[8]
Mâverdî 972–1058 Sosyoloji, Siyaset bilimi, Hukuk, Teoloji
Bîrûnî[not 18] 973–1048 Astronomi, Matematik, Fizik, Kimya, Tıp, Felsefe, Antropoloji, Sosyoloji, Jeodezi, Tarih, Teoloji
İbn Sînâ[not 19] 980–1037 Tıp, Felsefe, Kimya, Simya, Astronomi, Fizik, Mantık, Kelâm, Şiir
Ali bin İsa el-Kehhâl ?–1039 Tıp
Ebû Said Gerdizî ?–1061 Coğrafya, Tarih
Ebû Hasan Behmenyar 993–1066 Astronomi, Matematik, Felsefe
İbn Hazm 994–1064 Felsefe, Tarih, Teoloji, Hukuk
Ali bin Rıdvan 998–1068 Fizik, Tıp, Astronomi
Kâşgarlı Mahmud 1005–1102 Dil, Sözlükbilim, Tarih, Türkoloji
Nizâmülmülk 1018–1092 Siyaset bilimi, Hukuk, Felsefe, Edebiyat
Yusuf Has Hâcib 1019–1077 Siyaset bilimi, Şiir, Felsefe
Zerkâlî 1029–1100 Astronomi, Astroloji
Bekrî 1040–1094 Coğrafya, Tarih
Ömer Hayyam[not 20] 1048–1131 Matematik, Astronomi, Felsefe, Şiir, Tarih
Gazzâlî 1058–1111 Felsefe, Mantık, Fıkıh, Kelâm, Edebiyat, Teoloji, Hukuk, Tasavvuf
Muhammed Zerrindeşti ? Tıp

12. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
1101 ile 1200 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Dânî 1068–1134 Astronomi, Geometri, Fizik, Müzik
Ebü'l–Berekât Bağdâdî[not 21] 1076–1166 Tıp, Fizik, Felsefe
Hazinî[not 22] 1077–1155 Fizik, Astronomi, Matematik[14]
İbn Bâcce 1085–1138 Felsefe, Astronomi, Tıp, Fizik, Şiir
İbn Zühr 1094–1162 Tıp, Cerrahi, Şiir
Câbir bin Eflah 1100–1150 Astronomi, Matematik
İdrîsî[not 23] 1100–1165 Coğrafya, Kartografya
İbn Asakir 1105–1176 Tarih
İbn Tufeyl 1105–1185 Tıp, Felsefe, Teoloji, Astronomi
İbnü'l–Cevzî 1116–1201 Tarih, Tıp, Teoloji, Fıkıh
Fahreddin el-Mardînî 1118–1198 Tıp, Felsefe
İbn Rüşd[not 24] 1126–1198 Felsefe, Astronomi, Tıp, Matematik, Psikoloji, Teoloji
Şerefeddin et-Tûsî 1135–1213 Astronomi, Matematik
Cezerî[not 25] 1136–1206 Sibernetik, Mühendislik, Makine, Robotik[12][14]
İbn-i Cübeyr 1145–1217 Coğrafya, Şiir
Ferîdüddin Attâr 1145–1221 Tıp, Farmakoloji, Şiir, Tasavvuf
İbn Şeddad 1145–1234 Tarih, Hukuk
Fahreddin er-Râzî 1149–1209 Fizik, Felsefe, Kelâm, Mantık, Metafizik, Tarih, Hukuk, Astronomi, Teoloji, Edebiyat
Abdüllâtif el-Bağdâdî 1162–1231 Tıp, Felsefe
Nureddin Batrucî ?–1204 Astronomi

13. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
1201 ile 1300 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Necibüddin Semerkandî ?–1222 Tıp
Muhyiddin İbnü'l–Arabî[not 26] 1165–1240 Felsefe, Tasavvuf, Şiir
Muhammed Ufî 1171–1242 Tarih, Filoloji
İbnü'l–Hâcib y. 1175–1249 Dilbilim, Hukuk
İbnü'l–Baytâr 1197–1248 Tıp, Farmakoloji, Botanik
Müeyyeddîn Urdî 1200–1266 Astronomi, Matematik
Nasîrüddin Tûsî[not 27] 1201–1274 Astronomi, Coğrafya, Fizik, Matematik
İbn Ebî Useybia 1203–1270 Tıp, Tarih
Zekeriya el-Kazvinî 1203–1283 Astronomi, Coğrafya, Fizik, Jeoloji, Matematik
İbn-i Lubudi 1210–1267 Tıp, Astronomi, Matematik, Felsefe
İbn Nefîs[not 28] 1210–1288 Tıp, Fizyoloji, Anatomi, Sosyoloji, Biyoloji, Hukuk, Felsefe
Esireddin el-Ebherî ?–y. 1262 Matematik, Astronomi, Felsefe
Şemseddin Şehrezûrî ?–y. 1290 Tıp, Tarih
Muhyiddin el-Mağribî 1220–1283 Astronomi, Astroloji, Matematik
Kutbüddîn Şîrâzî 1236–1311 Tıp, Matematik, Astronomi, Fizik, Coğrafya, Felsefe
Reşîdüddîn Hemedânî 1247–1318 Tarih, Tıp
Şemseddin Semerkandî 1250–1310 Astronomi, Matematik
Dimeşkî 1256–1327 Coğrafya, Tarih
Fahreddin Ahlatî 1260–? Astronomi

14. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
1301 ile 1400 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
İbn Teymiyye 1263–1328 Sosyoloji, Fıkıh, Hukuk
Kemâleddin el-Fârisî 1267–1319 Matematik, Fizik, Optik
Ebü'l–Fidâ 1273–1331 Felsefe, Tarih, Coğrafya
Zehebî 1274–1348 Tarih, Teoloji, Fıkıh
Hamdullah el-Müstevfî 1281–1340 Coğrafya, Tarih, Şiir
Ahmed Eflâkî y. 1290–1360 Astronomi
İbn Kesir 1301–1373 Tarih
İbn Battûta[not 29] 1304–1369 Coğrafya
İbnu'ş–Şâtir 1304–1375 Astronomi
Şemseddin Halîlî 1320–1380 Matematik, Astronomi
İbn Haldun[not 30] 1332–1406 Felsefe, Tarih, Sosyoloji, Ekonomi, Siyaset bilimi, Demografi
Ahmedî 1334–1413 Tıp, Şiir
Aydınlı Hacı Paşa 1339–1413 Tıp, Teoloji
Kadızâde-i Rûmî 1364–1436 Astronomi, Matematik

15. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]
1401 ile 1500 arası
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Makrîzî 1364–1442 Tarih
Cemşîd el-Kâşî 1380–1429 Astronomi, Tıp, Matematik
Molla Abdülvacid ?–1434 Astronomi
Sabuncuoğlu Şerefeddin 1385–1468 Tıp, Cerrahi
Şükrullâh 1388–1468 Tarih
Akşemseddin 1389–1459 Tıp, Tasavvuf
Uluğ Bey[not 31] 1394–1449 Astronomi, Matematik[8]
Ali Kuşçu[not 32] 1403–1474 Astronomi, Matematik, Dilbilim, Fizik, Felsefe
İbn Tağrıberdî 1410–1470 Tarih, Şiir, Müzik
II. Mehmed[not 33] 1432–1481 Fizik, Mühendislik
İbn Gazi el-Miknasi 1437–1513 Matematik, Hukuk
İdris-i Bitlisî 1457–1520 Siyaset bilimi, Tarih, Edebiyat
Bircendî ?–y. 1527 Astronomi, Matematik, Fizik

Sonraki yüzyıllara ait bazı önemli isimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilim insanı Yaşamı Alan(lar)ı
Pîrî Reis 1470–1553 Coğrafya, Kartografya
Matrakçı Nasuh 1480–1564 Minyatür, Coğrafya, Kartografya, Matematik, Felsefe, Tarih,
Mimar Sinan y. 1490–1588 Mimarlık, Mühendislik, Matematik
Dâvûd-i Antâkî ?–1597 Tıp, Farmakoloji
Takiyüddin 1526–1585 Matematik, Astronomi, Mühendislik, Mekanik, Optik
Şeref Han 1543–1603 Siyaset bilimi, Tarih, Şiir, Edebiyat
Bahaüddin Amilî 1547–1621 Matematik, Mimarlık, Astronomi, Felsefe, Şiir
Hezârfen Ahmed Çelebi[not 34] y. 1609–1640 Mühendislik, Astronomi, Tıp, Müzik, Şiir
Lâgarî Hasan Çelebi[not 35] 17. yüzyıl Mühendislik, Roketçilik, Astronomi
Tezkireci Köse İbrahim Efendi 17. yüzyıl Matematik, Astronomi
Kâtip Çelebi 1609–1657 Coğrafya, Kartografya, Tarih, Edebiyat
Evliya Çelebi 1611–1683 Coğrafya, Edebiyat
Ahmed-i Hânî 1650–1707 Astronomi, Şiir, Tarih, Edebiyat, Fıkıh

Resim galerisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Câbir bin Hayyân, "çeliklerde paslanmanın önlenmesini sağlamak" için çalışmalar yürütmüştür. Ayrıca maddenin en küçük parçasını "cüz-ü la yetecezza" (atom) olarak tarif etmiş ve bunun parçalandığında Bağdat'ın altını üstüne getirebilecek bir enerjiyle yüklü olduğunu tespit etmiştir. Yani Câbir; nükleer enerjiden bahseden, atom bombasının üretilmesinden 1000 sene önce atomun parçalanabileceğini ve sonucunda büyük bir güç meydana geleceğini ilk söyleyen bilim insanıdır.
  2. ^ Ali bin İsa el-Usturlâbî, usturlap üzerine bir inceleme yazmış ve astrolojiye karşı çıkmıştır.
  3. ^ Hârizmî, sayıların kareköklerini hesaplama yöntemini açıklamış ve cebirsel denklemler konusundaki çalışmalara öncülük etmiştir. Bir dönem bulunduğu Hindistan'da, Hintlerin sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sistemini kullandıklarını saptayan Hârizmî; bu konuda yazmış olduğu kitabının Latinceye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve 0 (sıfır) rakamı 12. yüzyılda Batı dünyasına sunulmuştur.
  4. ^ Fâtıma el-Fıhrî, UNESCO ve Guinness Dünya Rekorları gibi bazı kurumlar tarafından "dünyanın en eski üniversitesi" veya "sürekli faaliyet gösteren en eski yükseköğrenim kurumu" olarak gösterilen ve günümüzde Fas'ta bulunan Karaviyyîn Üniversitesi'nin temellerini atmıştır. Bir cami olarak kurulmuş ve daha sonra İslam'ın Altın Çağı'nın önde gelen eğitim merkezlerinden biri hâline gelmiştir.
  5. ^ Müslüman bilim insanı Kindî, Albert Einstein'dan 1100 yıl önce izafiyet (görecelik) görüşünü ortaya atmıştır. Kindî'ye göre, "bütün varlıklar ve varlığın fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket, birbirlerinden bağımsız değildirler. Aksine bunların hepsi birbirine bağlı izafi olaylardır."
  6. ^ Bilinen en eski göz anatomisi çizimleri Huneyn bin İshak'a aittir.
  7. ^ Tarihî kaynaklar, Endülüslü Abbas bin Firnâs'ın uzun çalışmalar sonunda yeni bir keşifte bulunup bir cihaz yaptığını, üzerine kumaş geçirip büyük kuş kanatları gibi bir kanat yapıp taktığını ve bu aleti çalıştırarak havalanıp uçtuğunu kaydederler. Üstelik havada uzun süre kuşlar gibi süzüldüğünü, daha sonra da yavaşça yere indiğini söylerler. İbn Firnâs'ın bu başarısı, modern uçağın babası sayılan Wright Kardeşler'den 1023 yıl öncesine dayanmaktadır.
  8. ^ Dîneverî; Kürt tarihi, etnolojisi ve aşiretleri üzerine çalışmalar yapan ilk bilim insanıdır. Bu nedenle ilk Kürdolog olarak tarihe geçmiştir. Kürtlerle ilgili çalışmalarını Ensab el-Ekrad (Kürtçe: Nîjada Kurdan, Türkçe: Kürtlerin Soyu) isimli eserinde toplamıştır. Henüz herhangi bir nüshası günümüze ulaşmayan bu eserin varlığı ise kendisinden çok sonra yaşamış yazarlar tarafından yapılan alıntılar ve ifadeler sayesinde öğrenilmiştir.
  9. ^ Battânî'nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri, güneş yılını "365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye" olarak ölçmüş olmasıdır. Yapmış olduğu çalışmalar, ileride Johannes Kepler, Tycho Brahe, Nicolaus Copernicus, Galileo Galilei, Christopher Clavius, Edmond Halley gibi Avrupalı astronomlar üzerinde büyük bir etki yaratmıştır.
  10. ^ 10. yüzyılda Suriye'de yaşayan ve İslam dünyasının ilk Müslüman kadın astronomu olan Meryem el-İcliyye, yaptığı özel bir usturlap ile gök cisimlerinin yüksekliğini ölçmüştür.
  11. ^ Râzî; göz ameliyatını yapan, bağırsağın ameliyat dikişlerinde kullanılmasını sağlayan, çiçek, suçiçeği, kızamık gibi hastalıklar hakkında kapsamlı yazılar yazan ilk hekimdir. Ayrıca inorganik ve organik kimyada öncü çalışmalara imza atmış, petrolün ilk defa damıtılıp naft adı altında kullanılmaya başlanmasını sağlamıştır. Râzî, birçok felsefi eserin de yazarıdır.
  12. ^ Râzî, özellikle peygamberlik ve vahiy kavramlarıyla ilgili olan din eleştirileriyle de bilinmektedir. Birçok kaynak, Râzî'nin peygamberliği ve dini gereksiz ve yanıltıcı olarak gördüğünü, tüm insanların Tanrı tarafından verilen akıl yoluyla gerçeğe erişme yeteneğine sahip olduğunu düşündüğünü iddia etmektedir. Bundan ötürü Râzî; bazıları tarafından "özgür düşünür", bazıları tarafından da "deist" olarak tanımlanmıştır. Ancak bazı tarihçiler de çeşitli kanıtlara dayanarak, Râzî'nin vahyedilmiş dini reddetmediğini savunmaktadırlar. Nitekim İngiliz tarihçi Edward Granville Browne (1862–1926), onu "Müslüman hekimlerin en büyüğü ve en orijinali" olarak nitelendirmiştir. Bazı tarihçiler ise, Râzî'yi deist olarak gösteren kaynakların şüpheyle karşılanması gerektiğini savunmaktadırlar.
  13. ^ Eskiden Batı'da "Azophi" olarak tanınan Abdurrahman es-Sufî, bugün "galaksi" oldukları anlaşılan şeylerin ilk kaydını yapmıştır. Ayrıca günümüzde "Andromeda" olarak bilinen galaksi, ilk defa 964 yılında es-Sufî tarafından keşfedilmiştir. es-Sufî'nin adı, daha sonraları bir Ay krateri ve bir küçük gezegene de verilmiştir.
  14. ^ Fars bilim insanı İbn Miskeveyh, canlıların oluşumunu cansız maddeden bitkiye, bitkiden hayvana, hayvandan maymuna ve son olarak da maymundan insana olacak şekilde sıralamıştır. Ona göre Tanrı maddeyi yaratır, ardından madde suya ve buhara dönüşür. Sonra mineraller meydana gelir ve bu minerallerden de bitkiler oluşur. Bitkiler de uzun bir zaman sonra hayvansı özellikler taşıyan canlıya dönüşür ve bunların erkek ve dişi şeklinde cinsiyetleri olur. Miskeveyh'e göre hayvanlar âleminde ve hayvanların en üst mertebesinde insana benzeyen bir hayvan vardır. Bu canlı hem insana hem de maymuna benzemektedir. Hayvanlar âlemindeki en üst katmana da daha sonra dil, zekâ vb. yetenekler kazanan insan geçmiştir. Miskeveyh'in eserlerini inceleyen İslam âlimi Muhammed Hamidullah (1908–2002), Miskeveyh'in görüşlerini Darwinci evrimsel düşünceyle karşılaştırmıştır.
  15. ^ Endülüslü Zehrâvî, Orta Çağ İslam dünyasının tıp alanındaki önde gelen isimlerinden biri olmuş ve Batı dünyası da dâhil "cerrahinin babası" olarak kabul görmüştür. Zehrâvî'nin kullandığı cerrahi alet ve uygulamalar, modern tıp bilimine öncülük etmiştir. İcat ettiği cerrahi aletlerden bazıları günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Ayrıca Zehrâvî, dış gebeliği tanımlayan ilk doktor olmasının yanı sıra, hemofilinin kalıtsal doğasını da belirleyen ilk kişidir.
  16. ^ Yoğunluk aleti olan piknometre, matematikte kosinüs formülü, sekant, kosekant kavramları ve üçgenin alan formülleri, Ebû'l Vefâ el-Bûzcânî tarafından bulunmuştur. Bûzcânî'nin trigonometride ortaya koyduğu özdeşliklerden bazıları günümüzde aynen kullanılmaktadır.
  17. ^ İbnü'l–Heysem; görme hadisesi ve anatomisinin açıklanması; karanlık oda, mercek, prizma, aynalar, optik, atmosfer basıncı, atmosfer tabakasının kalınlığı gibi konularda öncü çalışmalar yürütmüştür. "Modern optiğin babası" olarak da anılan İbnü'l–Heysem, ışığın bir nesneden yansıdığını, sonra gözlere geldiğini ve böylece görüntünün gerçekleştiğini ilk açıklayan kişiydi ve bu açıklamasıyla Batlamyus'un görüşlerini çürütmüştü.
  18. ^ Tüm zamanların en etkili astronomlarından biri olarak kabul edilen Bîrûnî, hem kendi çağdaşlarını hem de kendinden sonraki Batılı astronomları önemli ölçüde etkilemiştir. Isaac Newton'dan 700 sene önce, Newton'ın matematiksel olarak ispatladığı yerçekimi kuramı üzerine ilk fikirleri Bîrûnî ileri sürmüştür. Geliştirdiği teleskoplar ile gözlemleri sonucunda gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü doğrulayan Galileo'dan 600 sene önce de "dünyanın döndüğü" fikrini savunmuştur.
  19. ^ İslam'ın Altın Çağı'nın en önemli bilginlerinden biri olan, "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen ve Batı'da "Avicenna" diye anılan İbn Sînâ, tıp ve felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kadar kitap yazmıştır. Batılılarca "tabiplerin önderi" olarak görülen İbn Sînâ, "Büyük Üstat" ismiyle de tanınmaktadır. Tıp alanında yedi yüzyıl boyunca temel kaynak eser olarak süregelen El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiştir.
  20. ^ Fars hezârfen Ömer Hayyam, bilhassa matematik ve astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Cebir, binom, paralel çizgiler teorisi, orantı ve sayılar teorisinde kendinden önceki matematikçileri geride bırakarak harf ve işaretlere dayalı teoriler geliştirmiştir. Birinci, ikinci ve üçüncü derece denklemleri sınıflandıran ilk kişi de Hayyam'dır. Bir gök bilimci olarak, güneş yılına dayalı olan ve Gregoryen takvimden daha doğru olan Celâlî takvimini tasarlamıştır. Bir şair olarak ise, ünü pek çok bölgeye yayılmış rubaileriyle tanınmıştır.
  21. ^ Ebü'l–Berekât Bağdâdî, kendi teorisinde hız ve ivmenin iki farklı şey olarak ele almış ve gücün ivme ile değil, hız ile orantılı olduğunu söylemiştir.
  22. ^ Hazinî, kendisinden 500 yıl sonra Isaac Newton'ın ispatladığı "her cismi yerkürenin merkezine doğru çeken bir güç olduğu" görüşünü, yani "yerçekimi ivmesinin var olduğunu" savunmuştur. Roger Bacon'dan 100 yıl önce de, dünyanın merkezine doğru yaklaştıkça suyun yoğunlaştığı fikrini ortaya atmıştır. Ayrıca birçok İslam şehrinde kıblenin nasıl bulunabileceği konusunda çalışmalar yapmıştır.
  23. ^ 1091'de Akdeniz'de Müslümanlardan geri alınan Sicilya'nın yeni kralı II. Roger, 1138'de Arap âlim İdrîsî'yi sarayına çağırarak ondan Müslümanların coğrafya ve haritacılık çalışmalarına dayalı bir dünya haritası çizmesini istemiştir. İdrîsî'nin tamamlaması 15 yılı aşkın bir süre alan bu dünya haritası, Avrupalıların o zamana dek sahip olduğu en doğru haritadır ve doğuda Kore'ye kadarki toprakları göstermektedir.
  24. ^ Batı'da "Averroes" diye bilinen İbn Rüşd'ün felsefi eserleri arasında İslam felsefesi ve Aristoteles üzerine çok sayıda yorum yer almaktadır ve bu nedenle Batı dünyasında "rasyonalizmin babası" olarak bilinmektedir.
  25. ^ Cizreli mühendis Cezerî'nin, sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilmekte ve ünlü Rönesans sanatçısı Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir. Sibernetik alanının en büyük dâhisi olarak görülen Cezerî, yaklaşık 50 mekanik cihazı ve bunların nasıl inşa edileceğine dair talimatları tanımlamıştır. Bunlar arasında daha çok ''filli su saati'' icadıyla tanınmaktadır. Ayrıca pistonlu motorlarda kullanılan ve doğrusal hareketi dönme hareketine çeviren krank mekanizmasını yapmıştır.
  26. ^ İbnü'l–Arabî'nin kozmolojik öğretileri Müslüman dünyasının birçok yerinde baskın dünya görüşü hâline gelmiştir.
  27. ^ Nasîrüddin Tûsî, astronomi alanında gezegen hareketlerinin çok doğru tablolarını ve güncellenmiş bir gezegen modelini oluşturmuş ve Batlamyus astronomisini eleştirmiştir. İran'ın doğusundaki Meraga'da bulunan bir gözlemevinde çalışan Tûsî ve arkadaşları, gezegenlerin yörüngesindeki ufak sapmalara açıklık getirmek için ince ayarlamalar yapmışlardır. Bu yönlerden Tûsî, Orta Çağ İslam dünyasının en büyük bilim insanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Tûsî'nin, Copernicus'in çalışmalarını etkilemiş olabileceğine inanmak için de ciddi sebepler vardır.
  28. ^ İbn Nefîs, pulmoner dolaşım ile birlikte kılcal damar ve koroner dolaşımları ilk keşfeden kişidir. Zira bunlar dolaşım sisteminin temelini oluşturmaktadır ve nitekim kendisi de bu keşifleri sebebiyle "dolaşımsal fizyolojinin babası" ve "Orta Çağ'ın en büyük fizyoloğu" olarak görülmüştür. İbn Nefîs, Yunan hekim Galen'in dolaşım hakkındaki görüşlerine de reddiye yapmıştır.
  29. ^ Fas'ta doğan Berberî âlim İbn Battûta, 28 yılı aşkın seyahat yaşamında, Avrupalılarca çok az bilinen Afrika, Orta Doğu ve Uzak Doğu'ya pek cesur sayılabilecek yolculuklar yaptı. Buralarda yaşayan toplumların devlet ve toplum yapılarını, inançlarını, âdetlerini ve farklı coğrafyaların doğal güzelliklerini, yapıtlarını ve ürünlerini inceleyen ünlü seyahatnâmesini yazdı. İbn Battûta, modern öncesi tarihte diğer tüm ünlü kâşiflerden daha fazla seyahat etmiş, toplam 117.000 km ile Zheng He'yi yaklaşık 50.000 km ve Marco Polo'yu da 24.000 km ile geride bırakmıştır.
  30. ^ İbn Haldun; modern tarihyazımının, sosyolojinin, iktisatın, hukukun ve demografinin öncülerinden kabul edilmektedir. Adını tarihe geçiren yedi ciltlik dünya tarihi Kitâbü'l–İber ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü Mukaddime eserlerini yazmıştır. Ayrıca günümüzde pek çok kez duyulan "Coğrafya kaderdir" sözü, sıklıkla kendisine ve Mukaddime'sine atfedilmektedir.
  31. ^ Timur İmparatorluğu'nun 4. hükümdarı olan ve aynı zamanda bir matematik ve astronomi bilgini olan Uluğ Bey, Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüşünü "365 gün, 6 saat, 9 dakika, 6 saniye" olarak hesaplamıştır. Ki bu hesap, günümüzdeki değerden sadece 58 saniyelik farka sahiptir.
  32. ^ Semerkant'ta doğup büyüyen ve Osmanlı hükümdarı II. Mehmed'in ricası üzerine İstanbul'a gidip ölümüne kadar orada çalışmalarını yürüten Ali Kuşçu, İstanbul'da bir yandan talebe yetiştirirken bir yandan da gök cisimlerini araştırarak bilimsel eserler yazmıştır. Güneş saatleri icat edip İstanbul'un enlem ve boylamını bugünkü değerlerle bire bir hesaplamıştır. Ali Kuşçu'nun adı, daha sonraları Ay'daki bir kratere verilmiştir.
  33. ^ "Fâtih Sultan Mehmed" olarak bilinen 7. Osmanlı padişahı II. Mehmed'in sahip olduğu bilimsel bilgi birikim ve kendi döneminde yaptığı eğitim ve kültürel faaliyetler, onun siyaset ve askeriyenin yanı sıra "bilim insanı" yönünün de olduğu görüşünün ortaya çıkmasına yol açmıştır. II. Mehmed, İstanbul'un Fethi'nden önce "şahi" adlı topu icat etmesinden ötürü kimileri tarafından havan ve yivli topların mucidi sayılmaktadır. Bunların yanı sıra kimi tarihçiler II. Mehmed'i Rönesans hükümdarları arasında sayarlar. Halil İnalcık, Fâtih'i çağdaş Rönesans hükümdarı arasında saymanın biraz abartılı olacağını, çünkü onun her şeyden önce bir İslam hükümdarı olduğunu ve bu gayeyle mücadele ettiğini belirtmektedir.
  34. ^ Hezârfen Ahmed Çelebi'nin varlığıyla ilgili tartışmalar olsa da, pek çok tarihçi onun muhtemelen yaşadığını ancak Evliya Çelebi'nin olayı biraz abartmış olabileceğini düşünmektedir. Yine de Hezârfen'in varlığıyla ilgili tartışmalar için şuraya bakınız.
  35. ^ Lâgarî Hasan Çelebi'nin barut macunundan hazırlanmış fişekler vasıtasıyla ve rokete benzer bir araçla uçtuğu hadisesi, pek çok tarihçiye göre "tarihsel" bir vakadır. Bu yönüyle Lâgarî, roketçiliğin atası sayılmakta ve "ilk insanlı roket uçuşunu gerçekleştiren kişi" olduğu söylenmektedir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Saliba, George (1995). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam (İngilizce). NYU Press. ISBN 978-0-8147-8023-7. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  2. ^ King, David A. (1 Aralık 1983). "The Astronomy of the Mamluks". 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  3. ^ "History of Science and Technology in Islam". 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022. 
  4. ^ Törüner, Yaman. "İslam'ın Altın Çağı". Milliyet. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016. 
  5. ^ Gözütok, Şakir (6 Aralık 2012). İslam’ın Altın Çağı'nda İlim. ISBN 9786051313429. 
  6. ^ Abit Yaşar Koçak, Handbook of Arabic Dictionaries, s. 19. Berlin: Verlag Hans Schiler, 2002. ISBN 9783899300215
  7. ^ a b Prof. Dr. Mehmet Bayraktar, “İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar, Ankara, 2000.
  8. ^ a b c Şaban Döven, “Müslüman İlim İnsanları”, Yani Asya neşriyat, İstanbul, 2004
  9. ^ M. Bayraktar, Kindi ve Einstein’e Göre Rölativite ve Benzerlikleri. Bilim ve Teknik, C.XIII. sayı 153.1980.
  10. ^ Ebu Rida, M., Kindi ve Falsafatü’l-Ula, Kahire 1950, c.l, s.119.
  11. ^ Şaban Döven, “Müslüman İlim Öncüleri”, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 2004
  12. ^ a b İslâm Dünyasının Mucitleri” Focus, Sayı:2005/01-112414 Ocak 2005.
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016. 
  14. ^ a b Şaban Döven, “Müslüman İlim Öncüleri”, Yani Asya neşriyat, İstanbul, 2004.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İslam%27ın_Altın_Çağı_dönemi_bilim_insanları_listesi&oldid=33947295" sayfasından alınmıştır