Pontus Rumcası - Vikipedi

Pontus Rumcası
Ποντιακά
Ρωμαιίκα
Bölge	İlk başta Karadeniz'in Pontus bölgesinde konuşuluyordu (Türkiye,Rusya, Gürcistan). Daha sonra bu ülkelerle birlikte Yunanistan,Ukrayna, Almanya ve Kazakistan'da da konuşuluyor.
Konuşan sayısı	778.000  (2009-2015)[1]
Dil ailesi	Hint-Avrupa Helenik diller Attika-İon Pontus Rumcası
Yazı sistemi	Yunan Alfabesi;Kiril Alfabesi;Latin Alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3	pnt
Dilbilimci listesi	[2] pont1253[2]
Linguasphere	56-AAA-aj
Turuncu ile gösterilen yer Geç Bizans Dönemi'nde Pontus Rumcasının konuşulduğu yerdir.
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Pontus Rumcası (Yunanca: Ρωμαιίκα (Romeika) ya da Ποντιακά (Pontiaka)), 1923 Türkiye-Yunanistan nüfus mübâdelesine değin Kandıra^[3] ile Batum arasında yaşayan Rumlar tarafından konuşulmuş, günümüzde Anadolu'da sadece Trabzon'a (özellikle Çaykara ve Dernekpazarı) ve Rize'nin İkizdere ilçesine bağlı bazı köylerin yanı sıra, Yunanistan'a gönderilen Ortodoks Hristiyan mübâdillerin yaşadığı kentlerde konuşulmaya devam edilen Rumcanın bir lehçesidir. Pontus Rumcası, Pontiaka ve Karadeniz Rumcası adlarıyla da bilinmektedir.^[4] Osmanlı dönemi ve sonrasında Karadenizli Rumların göç ettiği Gürcistan, Kırım ve Stalin döneminde sürüldükleri Rusya ile Kazakistan'da Hristiyan Pontuslular tarafından hâlen konuşulmaktadır.

Pontus Rumcası, 778.000 kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine bağlı ölme tehlikesiyle karşı karşıya olan bir dildir.^[1] Bununla birlikte 200.000-300.000 kişinin ana dilidir.^[5] Çoğunluk itibarıyla Kuzey Yunanistan'da konuşulmakla birlikte Türkiye, Rusya ve Ermenistan'da Pontuslu Rum kökenliler tarafından konuşulmaktadır. 1923'te Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesinde Ortodoks Hristiyan Rumların anavatanlarından ayrılmasıyla, bu dil Yunanistan'a gelmiştir. Ancak bu dil, Trabzon'un doğusunda hâlen konuşulmaktadır. Pontus Rumcası, Modern Yunanca ile aynı dilin lehçesi kabul edilir. Ancak her birinin konuşmacısının birbirini tam olarak anlayamadığı belirtilmektedir.^[6] Pontus Rumcası, Yunan alfabesi ile yazılırken Türkiye'de Latin alfabesi, Ukrayna'da Kiril alfabesi daha sık kullanılmaktadır.

Pontus Rumcası ile yakından ilgili olan diğer Yunanca lehçeleri Ukrayna'nın Mariupol kentinde (önceden Kırım'da) (bkz:Rumeyce), Gürcistan'da ve eski Rus Kafkasyası'nda Kars Oblastı'nda konuşulmaktadır. Bu lehçelerin Pontus Rumcası sayılıp sayılamayacağı dilbilimsel yöntemlere göre değişir. Bu dilin konuşmacıları Doğu Pontuslular veya Kafkas Rumları olarak da adlandırılır.

Pontus Rumcasını konuşan kişiler, konuştukları dile Romeika (Ρωμαίκα) adını vermişlerdir. Ama Romeika (Ρωμαίκα) terimini sadece Pontus Rumcası için değil daha genel anlamda Modern Yunancayı da kapsayacak bir anlamda kullandılar. Pontus terimi ilk olarak bilimsel bir tanımladır. Ama daha sonra Yunanistan'da yaşayan Pontuslular için bu terim bir kimlik işareti olarak kabul edilmiştir.^[7]

Benzer şekilde, Türkçede genel olarak Türkiye'de yaşayan bütün etnik Yunanları ifade eden Rum kelimesinden türetilen Rumca (ˈɾumd͡ʒa) kelimesi Modern Yunancaya yakın olan İstanbul ve Gökçeada (İmbros) lehçeleri gibi Pontus Rumcası için de kullanılmaktadır.^[8]

Günümüzde Türkiye'de yaşayan Pontus Rumcasını konuşanlar, konuştukları dile Rumca, Romeika ya da Rumcika derler.^[8]

Pontus Rumcası, Hint-Avrupa dil ailesinin Helenik diller kolunun Attika-İon grubuna bağlı olarak sınıflandırılır. Pontus Rumcası, köken olarak Koini ve Bizans Yunancasından İon Yunancasına dayanır ve Türkçe, Rusça, Gürcüce ve Ermeniceden etkilenmiştir. Pontus Rumcasının Doğu Karadeniz'deki değişkesi Antik Yunancaya en yakın yaşayan (konuşulmaya devam eden) dildir.

Pontus Rumcası, çoğu Modern Yunanca lehçeleri gibi Helenistik ve Roma dönemlerinde MÖ 4. yüzyıl ve MS 4. yüzyıl arasında konuşulan Koini Yunancası'ndan türemiştir. MS 11. yüzyılda Selçuklu Devleti'nin Küçük Asya'yı ele geçirmesinden sonra Pontus bölgesi Bizans İmparatorluğu'ndan ayrı kaldı.^[9] Pontusluların ana karadaki Yunanlardan ayrı kalması sonucu Pontus Rumcası, belirgin bir şekilde farklı olarak gelişti.^[9] Bununla birlikte Pontus Rumcası, yakın bölgelerde konuşulan Türkçe, Farsça ve Kafkas dillerinden etkilenmiştir.

1923 yılına değin Kandıra ile Batum arasında konuşulan Pontus Rumcası konuşulmaktaydı. Ancak 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi sonrası bu dili konuşan kişilerin çoğu Yunanistan'ın kuzey bölgelerine göç etmiştir. Daha sonra Yunanistan'a göç eden bu kişilerin birçoğu II. Dünya Savaşı ve Yunan İç Savaşı sebebiyle ABD'ye göç etmiştir. Türkiye'de ise 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi'nden sonra Trabzon'un doğusundaki bazı yerleşimlerde yaşayanlarca konuşulmaktadır.

İyon ağzının devamı olmasına karşın Türkçe, Farsçadan yoğun biçimde etkilenen Pontus Rumcasını dilbilimci Manolis Triantafyllides 2 gruba ayırmıştır:^{[kaynak belirtilmeli]}

• Batı grubu (Oinountiak ya da Niotika) : Ünye ve civarı
• Doğu grubu:
  • Sahil Bölgesi(Trapezountiak) : Trabzon ağzı
  • İç bölgeler (Haldiot): Gümüşhane ve civarı

Bunların arasından en çok Haldiot konuşuluyordu. Ses biliminde, bazı Pontus değişkelerinin Türkçedeki gibi büyük ünlü uyumu bulundurduğu rapor edilmiştir (Mirambel, 1965).

İlk olarak dilbilimci Michael Deffner 1877 yılında Karadeniz Rumcasının Of, Uzungöl (Şerah) ve Trabzon merkez lehçeleri birbirleri, Antik Yunanca ve Modern Yunanca ile karşılaştırınca arkaik ögeler taşıyan Pontus Rumcası'nın Orta Çağ Rumcası olduğunu bildirmiştir.

Türkiye'nin dışında iki grup daha bulunmaktadır:

• Kuzey grubu:İlk başlarda Kırım'da konuşulmaktaydı, ancak şimdi Rumeylerin çoğunun yaşadığı Mariupol'de konuşulmaktadır. Dilbilimciler Rumeycenin Pontus Rumcasının bir alt kolu olup olmadığı arasında tam bir sonuca ulaşamamışlardır.^[10] Bu yüzden Rumeyce bir alt kol olarak kabul edilebilir. Bu dili Rumeyler konuşur. Yaklaşık yarım düzine lehçesi vardır. Ayrıca bu bölgede Helenik kökenli olup ana dili Kırım Tatarcası olan Urumlar da vardır.
• Sovyet Rumeycesi: Sovyetler Birliği'nin Pontus Rumları için Pontus Rumcasınının Sovyetleştirilmesi sonucu oluşmuştur. Bolşevikler, Demotiki Yunancasını Yunancanın kapitalist bir değişkesi olarak gördüklerinden dolayı Demotiki Yunancasına karşı Pontus Rumcasının Sovyetleştirilmiş değişkesini oluşturdular. Bu, Sovyetler Birliği'nde Yunanca konuşan grubun çoğunluğunu kapsayacak yeni bir Pontuslu alt grup oluşturmak için de kullanıldı.

17. yüzyılda Müslümanlaşmış bazı Pontuslular Türkiye'de kaldı ve Pontus Rumcası, onlar tarafından kısmen korundu.^{[11][12][13][14]} Konuştukları lehçeye, dilbilimciler Trapezountiak alt grubunun bir kolu olarak sınıflandırıp Oftalik adını verirken, bu lehçenin konuşmacıları, konuştukları dile Rumeyka diyorlar. En 5,000 kişinin bu dili konuşmakta olduğu bilinmektedir.^[15][16] Ancak konuşmacıların sayısının daha yüksek olduğunu gösteren tahminler de bulunmaktadır.^[17] Oftalik/Rumeyka dilini konuşanlar, Trabzon ilinin doğu ilçesinde yoğunlaşmıştır: Çaykara (Kadahor), Dernekpazarı (Kondu), Sürmene (Sourmena) ve Köprübaşı (Göneşera). Daha az yaygın olmasına rağmen Of ilçesinin uzak köylerinde de Pontus Rumcası konuşulmaktadır. Ayrıca Rize iline bağlı İkizdere'nin (Dipotamos) batısında da konuşulmaktadır. Eskiden bu lehçe daha doğuda olan Pazar'a (Atina) kadar daha geniş bir alanda konuşulmaktaydı.

Oftalika, Grekçede var olan ancak Modern Yunancanın değişkelerinde kaybedilen mastarı korumuştur. Bu nedenle arkaik olarak nitelendirilip Grekçeye en yakın dil olarak kabul edilmiştir.^[15][16]

Ayrıca, Yunanistan'daki Nea Trapezunta, Pieria (Orta Makedonya) bölgesinde Trabzon'dan göç eden (özellikle Dernekpazarı (Kondu)) Hristiyanların soyundan gelenler tarafından da bu lehçe çok benzer bir şekilde konuşulmaktadır.^[18][19][20]

Gümüşhane ilinin Merkez ilçesinin doğusundaki Kale Bucağı'nın (Kovans Nahiyesi) çoğu köyünde ve bucağın yakın çevresindeki bazı köylerde bilinen bir lehçedir. Karadeniz Rumcası sözcüklerin Türkçe ek sistemiyle birlikte kullanılmasıyla oluşmuştur. Lehçeyi, çevre il ve ilçelere giden Gümüşhaneli kalaycı esnafının kendi aralarında şifreli bir şekilde anlaşmak için oluşturdukları belirtilmektedir,^[21] bu yüzden lehçeye kalaycı dili de denir. Dili/lehçeyi daha çok köylerin yaşlı erkekleri bilmekle birlikte genç nesiller arasında da bilinmektedir.

Her ne kadar Pontus Rumcası Karadeniz'in güney kıyılarında konuşulmuş olsa da 18. ve 19. yüzyıllarda sayısı azımsanmayacak kadar çok insan Rus İmparatorluğu'nun elinde bulunan Karadeniz'in kuzey kıyılarına göç etti. Pontus Rumcası, hala Ukrayna'nın çoğunlukla Mariupol bölgesinde, ayrıca Odessa ve Donetsk bölgesinde, Rusya'da (Stavropol civarı) ve Gürcistan'da konuşulmaktadır.^[22]

Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kalan konuşucuların çoğu Lozan Antlaşması'na bağlı olarak Yunanistan'a (özellikle Kuzey Yunanistan) yerleştirildi. İkinci göç dalgası ise 90'lı yılların başında Eski Sovyet ülkelerinden geldi.^[23]

Yunanistan'da Pontus Rumcası, diğer Yunan lehçelerinin karışımı nedeniyle bir iletişim aracı olarak değil, sembolik olarak kullanılıyor.^[23]

• Yunanistan: 400,000 (2001)^[24](Çoğunlukla Makedonya'da (Doğu, Batı ve Orta Makedonya) ve Attika'da
• Türkiye: konuşan kişi sayısı belli olmamakla birlikte 1965 Türkiye nüfus sayımında 4,535 kişi ana dil olarak bu dili konuştuklarını bildirmişti.^{[kaynak belirtilmeli]}
  • Çaykara : (23 köy)
  • Of : (bazı köyler)
  • Tonya: (15 köy)
  • Köprübaşı: (5 köy)
  • Dernekpazarı: (10 köy)
  • Bulancak (Giresun) : (3 köy)
  • Maçka: Of ve Sürmene'den 1929 sel baskını ardından Maçka'ya yerleştirilen göçmenlerin yanı sıra 1923 öncesi Türk - Rum karışık yaşayan Maçka'nın birçok yerli köylerinde konuşulmaktadır.
  • Beşikdüzü: (1 köy)^[25]
  • Yağlıdere, Dumanlı, Düğünyazı : 1800 öncesi Türkçe-1800 sonrası kilise ve Yunan eğitmenler etkisi ile Rumca'nın hâkim dil olduğu Santa (Dumanlı) ve Kurum Vadisi Köylerinde, Müslümanlardan Rum okullarına gidenler dışında halk Rumca bilmiyordu. Mübadelede Rum ya da Ortodoks Hristiyan yerleşimciler Yunanistan'a ve Mübadele öncesi bir kısmı da Gürcistan ve Rusya'ya göç ettiğinden Bölge köyleri yüzde seksen oranında boşalmıştır. Günümüzde bu köylerin tamamına yakınında, mübadele sonrası başka bölgelerden gelen Türkler iskan edilmiştir. Santa ve Yağlıdere-Kurum (Gorom, Kromni) bölgelerinde ve Torul bölgesinde, Rumlarla birlikte yaşayan ve Rumca konuşup anlayabilen birkaç yaşlı Türk köylü öldükten Rumca konuşan köy ya da kişi bulunmamaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}
• Kafkas Bölgesi
  • Kars: Birkaç köy ve merkez (Sayıları çok az)

Yunanistan’da diğer lehçeler gibi Pontus Rumcası’nın da herhangi bir resmî statüsü yoktur.

Tarih boyunca, Pontus Rumcası SSCB’deki Yunan azınlığın de facto diliydi. Ancak 1926’da Sovyet-Rum entelijans tarafından yapılan Tüm Birlik Konferansı’nda (Πανσυνδεσμιακή Σύσκεψη), resmî dilin Demotiki olması kararına varılmıştı.^[26]

Daha sonra Sovyetler Birliği ve Sovyet sonrası Rusya’da Yunan kimliğinin canlanması sonucu Rumeyka ve Demotiki arasında yeni bir bölünmeye neden oldu. 80’lerin ortasında Rum kimliğinin canlandırılması için yeni bir girişimde bulunuldu. Ukraynalı bilgin Andriy Biletsky yeni bir Slav alfabesi oluşturdu. Ancak birkaç yazar ve şair dışında bu alfabe bölge halkı tarafından çok nadir kullanılıyor.^[27]

Dil zengin bir sözlü geleneğe sahiptir. Ayrıca Pontus folklörü ve müzikleri Yunanistan'da popülerdir. Dilin, şiir koleksiyonları (Kostas Diamantidis en ünlü şairlerdendir), romanlar ve Galyalı Asteriks’in Maceraları çizgi romanlarının Pontus Rumcası versiyonu gibi sınırlı miktarda modern edebî ürünleri vardır.^[28] Gençlik Standart Yunanca’yı birincil dilleri olarak konuşurlar. Pontus Rumcası, Kuzey Amerika’da konuşucular tarafından Yunanistan'dakilere nispeten daha iyi korunuyor.^[1]

Trabzon’da inceleme yapan dilbilimci Mackridge: Trabzon’da bu dili konuşanların, Yunanca sadece 5’e kadar sayabildiklerini, devamında Türkçe rakamlar kullandıklarını, Yunanca ’ναι’ (evet) kelimesini bilmelerine karşılık ’οχί’ (hayır) kelimesini bilmediklerini, ay isimlerinin tümünün Rumca olmasına karşın, mevsim ve günleri bilmediklerini, ‘merhaba’, ’Allah’a ısmarladık’, ’sağ ol’ benzeri günlük dilde kullanılan pek çok kelimenin Rumca karşılığının unutulduğunu gözlemiştir (Mackridge, 1987: 115-135).^[29]

Yunanistan'da Pontus Rumcası, aksanlı olarak yazılır;/ʃ ʒ kʃ pʃ/ için σ̌ ζ̌ ξ̌ ψ̌, [æ ø] için α̈ ο̈ yazılır.Türkiye‘de Latin Harfleri (Türk teleffuzu ile) ile yazılır. Rusya‘da Kiril Alfabesi ile yazılır. Sovyet Dönemi’nin başlarında Pontus Rumcası yukarıdaki gibi yazılırken fonetik yazılan harfler [æ ø] ikili harf şeklinde (ια, ιο) yazılıyordu.

Aşağıdaki Grekçe’de bulunan eskil biçimler Modern Yunanca’da kaybolmuş olmakla birlikte Pontus Rumcası’nda halen bulunmaktadır.

• Grekçe’deki ‘η’ harfinin telaffuzu ‘ε’ harfi ile korunmuştur. (κέπιν = κήπιον, κλέφτες = κλέπτης, συνέλικος = συνήλικος, νύφε = νύ(μ)φη, έγκα = ἤνεγκον, έτον = ἦτον, έκουσα = ἤκουσα vb.).
• Grekçe’deki ‘ω’ harfinin telafuzunun ‘ο’ harfi ile korunmuştur. Koini Yunancası’nda ise ‘ου’ olarak korunmuştur.
• Koini Yunancası’ndaki ‘σφ’ yerine İyonik Yunancadaki ‘σπ’ olarak kullanılır (σποντύλιν, σπἰγγω, σπιντόνα).

• Cinssiz yalın haldeki isimlerde getirilen -ν son eki Grekçe’deki ‘-ίον' ekinden gelir (παιδίον, χωρίον; Pontic παιδίν, χωρίον).
• Sıfatlarda müennes sıfatların sonuna -ος yerine -έσα konulur (έμορφος-έμορφέσα).
• Yalın müzekker isimlerin genitif olması için ’-ονος‘ yerine ‘-ον’ kullanılır (ο νέον → τη νέονος, ο πάππον → τη πάππονος, ο λύκον → τη λύκονος, ο Τούρκον → τη Τούρκονος vb.).
• İsimler eski seslenme biçimindeki gibi korunur; άδελφε, Νίκολα, Μάρια.

• İkinci geniş zaman hali ’-ον’ dur (ανάμνον, μείνον, κόψον, πίσον, ράψον, σβήσον).
• ”ORTA ÇATI”, -ούμαι şeklinde vurgulanır (ανακατούμαι, σκοτούμαι, στεφανούμαι).
• ’’EDİLGEN ÇATI’’, -θα şeklinde vurgulanır (Grekçe:-θην):εγαπέθα, εκοιμέθα, εστάθα vb.
• Edilgen çatının geniş zamanlı hali -θετε şeklinde vurgulanır (Grekçe; θητι);εγαπέθετε, εκοιμέθετε, εστάθετε.
• Mastarda ara sıra kullanımlar;(εποθανείναι, μαθείναι, κόψ'ναι, ράψ'ναι, χαρίσ'ναι, αγαπέθειν, κοιμεθείν).
• Pontus Rumcası’nda -εν, Koine Yunancası’ndaki -ενεστι’den gelir (Grekçe’de εστι). İncil Yunancası’nda -ενι, Modern Yunanca’da -είναι’dir.

• Ara sıra ‘να’ yerine ‘ας’ kullanılır;δός με ας τρόω.
• Pontus Rumcası'nda ’temeteron’ (bizim) kelimesi Antik Yunancadaki aynı manaya gelen ‘ton hemeteron’ kelimesinden gelmektedir. Modern Yunancada ise bu kelime 'ton ...mas'tır.

1. Pontus Rumcası'nda, Grekçe'deki ikinci aorist/geniş zaman kipi –ειν'e /e/ son-sesi eklenmektedir (Trabzon diyalektinde)

PONTUS	GREK
ειπείνε	εἰπεῖν
παθείνε	παθεῖν
αποθανείνε	ἀποθανεῖν
πιείνε	πιεῖν
ειδείνε	εἰδεῖν
φυείνε	φυγεῖν
ευρείνε	εὑρεῖν
καμείνε	καμεῖν
φαείνε	φαγεῖν
μαθείνε	μαθεῖν
ερθέανε	ἐλθεῖν
μενείνε	μένειν

2. Pontus Rumcası'nda Grekçe'de olduğu gibi –ηναι ile biten mastarlar olduğu gibi korunmuşlardır, ayrıca bir /e/ sonsesi ek almazlar.

PONTUS	GREK
ανεβήναι	ἀναβῆναι
κατεβήναι	καταβῆναι
εμπήναι	ἐμβῆναι
εβγήναι	ἐκβῆναι
επιδεαβήναι	ἀποδιαβῆναι
κοιμεθήναι	κοιμηθῆναι
χτυπεθήναι	κτυπηθῆναι
ευρεθήναι	εὑρεθῆναι
βρασήναι	βραχῆναι
ραήναι	ῥαγῆναι

3. Birinci aorist formu olan -αι son eki ikinci aoriste özgü -είν son eki ile yer değiştirmiştir.

PONTUS	GREK
κράξειν	κράξαι
μεθύσειν	μεθύσαι

4. İnfinitif aorist formların sonuna /e/ eklenmektedir.

ράψεινε, κράξεινε, μεθύσεινε, καλέσεινε, λαλήσεινε, κτυπήσεινε, καθίσεινε

5. Pontus Rumcası'nda, Grekçe'de olduğu gibi aorist aktifini –κα son eki ile kuran fiiller bulunmaktadır.

PONTUS	GREK
εδώκα	ἔδωκα
ενδώκα	ἐνέδωκα
εποίκα	ἐποίηκα
εφήκα	ἀφῆκα
εθήκα	ἔθηκα

6. Pontus Rumcası'nda –in (-εῖν)yerine –eane (-έανε) mastar eki bulunmaktadır.

PONTUS	GREK
ερθέανε	ἐλθεῖν

• Pontus Rumları
• Rumeyce
• Helence
• Kalabriya lehçesi (Yunanca)
• Kapadokya lehçesi (Yunanca)
• Yahudi Yunancası

• Georges Drettas, Aspects pontiques, ARP, 1997, ISBN 2-9510349-0-3.
• Özhan Öztürk, Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2 Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul, 2005. ISBN 975-6121-00-9
• Mackridge, P. 1987. Greek-Speaking Moslems of North-East Turkey: Prolegomena to Study of the Ophitic Sub-Dialect of Pontic. Byzantine and Modern Greek Studies 11: 115–137.
• Τομπαΐδης, Δ.Ε. 1988. Η Ποντιακή Διάλεκτος. Αθήνα: Αρχείον Πόντου. (Tompaidis, D.E. 1988. The Pontic Dialect. Athens: Archeion Pontou.)
• Τομπαΐδης, Δ.Ε. ϗ Συμεωνίδης, Χ.Π. 2002. Συμπλήρωμα στο Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου του Α.Α. Παπαδόπουλου. Αθήνα: Αρχείον Πόντου. (Tompaidis, D.E. and Simeonidis, C. P. 2002. Additions to the Historical Lexicon of the Pontic Dialect of A.A. Papadopoulos. Athens: Archeion Pontou.)
• Παπαδόπουλος, Α.Α. 1955. Ιστορική Γραμματική της Ποντικής Διαλέκτου. Αθήνα: Επιτροπή Ποντιακών Μελετών. (Papadopoulos, A.A. 1955. Historical Grammar of the Pontic Dialect. Athens: Committee for Pontian Studies.)
• Παπαδόπουλος, Α.Α. 1958–61. Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου. 2 τόμ. Αθήνα: Μυρτίδης. (Papadopoulos, A.A. 1958–61. Historical Lexicon of the Pontic Dialect. 2 volumes. Athens: Mirtidis.)
• Οικονομίδης, Δ.Η. 1958. Γραμματική της Ελληνικής Διαλέκτου του Πόντου. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών. (Oikonomidis, D.I. 1958. Grammar of the Greek Dialect of Pontos. Athens: Athens Academy.)
• Τοπχαρά, Κ. 1998 [1932]. Η Γραμματική της Ποντιακής: Ι Γραματικι τι Ρομεικυ τι Ποντεικυ τι Γλοςας. Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. (Topchara, K. 1998 [1932]. The Grammar of Pontic. Thessaloniki: Afoi Kiriakidi.)

Özgür Ansiklopedi Vikipedi'nin Pontus Rumcası (pnt) sürümü

Wikimedia Incubator'de Pontus Rumcası Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

Wikimedia Commons'ta Pontus Rumcası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Mark Janse, "“Aspects of Pontic grammar" a Review Article of Drettas (1997). The paper summarizes the high points of the book.
• Pontus Çalışmaları için bir kurul(Επιτροπή Ποντιακών Μελετών)8 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Trebizond Greek: A language without a tongue
• Pontic Greek: A cost of a language
• Pontus Lehçesi14 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Argonautai Komninoi Association21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Pontus Rumcası-İngilizce Sözlük24 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Development of the Pontic Greek Dialect
• Arkaik Yunanca modern dünyada22 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Cambridge Üniversitesi'ni YouTube'a yüklediği video
• Hakan Özkan (Westfälische Wilhelms-Universität), The language of the mountains - the Rumca dialect of Sürmene (Conference, 8 December 2010)
• Ethnologue sitesi Romeika raporu8 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.