French
DeutschSiyasi ekonomi - Vikipedi
_per_capita_in_2019.png)
| Siyaset serisinin bir parçası |
| Siyaset |
|---|
Siyasi iktisat aslen üretim, alım-satım ve bunların kanun, gümrük ve devlet ile ilişkilerinin incelenmesine verilen addır. Siyasi iktisat kavramı ahlak felsefesinde ortaya çıkmıştır. 18. yüzyılda devletlerin ("polities") iktisatlarının çalışılması olarak gelişmiş dolayısıyla da "siyasi" iktisat (ekonomi) adını almıştır.
19. yüzyılın sonlarında, "Siyasi iktisat" terimi genellikle iktisat çalışmalarını üretim ve tüketimin yapılık ilişkilerinden ziyade matematiksel ve belitsel dizge temellerine dayandırmak isteyenler tarafından kullanılan iktisat terimi ile yer değiştirmiştir (bkz. Marjinalizm, Alfred Marshall).
Terimin Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Başlangıçta, siyasi iktisat ulus devletlerde üretim veya tüketimin sınırlı parametrelerle teşkilatlandığı koşulların incelenmesi manasına gelmekteydi. Economie Politique deyimi ilk olarak 1615'te Fransa'da Antoine de Montchrétien'in çok iyi bilinen kitabı Traité de l’economie politique'de yer aldı. Fransız fizyokratlar, Adam Smith, David Ricardo ve Karl Marx siyasi iktisadın bazı temsilcileridir. 1805'te Thomas Malthus, East India Company College, Haileybury, Hertfordshire'da İngiltere'nin ilk siyasi iktisat profesörü olmuştur. Dünyanın ilk siyasi iktisat kürsüsü 1763'te Viyana Üniversitesi'nde kurulmuştur. İlk tam zamanlı (tenured) profesör ise Joseph von Sonnenfels olmuştur.
Birleşik Devletlerde, siyasi iktisat ilk kez 1784'te College of William and Mary'de okutulmuş ve zorunlu ders kitabı olarak Adam Smith'in Milletlerin Zenginliği kullanılmıştır.[1]
Adam Smith'in Mantık ve Ahlak Felsefesi profesörü olduğu Glasgow Üniversitesi, 1797–1798 akademik yılında Siyasi İktisat Bölümü'nün adını (sözde gelecekteki lisans öğrencilerinin kafa karışıklığını engellemek amacıyla) İktisat Bölümü olarak değiştirmiştir ve 1798 yılı mezunları Siyasi İktisatta İskoç Yüksek Lisans derecesiyle mezun olan son mezunlar olmuştur.
Siyasi İktisada Güncel Yaklaşımlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde siyasi iktisat iktisadi ve siyasi davranışları çalışan, farklı ancak ilişkili, iktisadı diğer alanlarla birleştiren yaklaşımlardan, ortodoks iktisadi varsayımlara meydan okuyan ve farklı temel varsayımlar kullanan yaklaşımlara kadar olan akımları kastetmek içim kullanılmaktadır.
- Siyasi İktisat genellikle siyasi kurumların, siyasi çevrenin ve iktisadi sistemin—kapitalist, sosyalist, karma— birbirlerini nasıl etkilediğini iktisat, hukuk ve siyaset bilimden yararlanarak araştıran disiplinler arası alanlar için kullanılır. Dar anlamda tanımlanırsa, örneğin tekel, piyasa korumacılığı, maliye politikası[2] ve kâr arayışı (rent seeking)[3] gibi kamu politikasını ilgilendiren uygulamalı iktisat konuları olarak tanımlanabilir.
- Tarihçiler siyasi iktisadı, geçmişte çıkarları için faydalı olabilecek değişiklikleri yaparken siyaseti kullanan ortak iktisadi çıkarlara sahip insanlar ve grupların bunu yapma yollarını araştırırken kullanmışlardır.[4]
- "Uluslararası politik iktisat" (IPE), uluslararası ticaret ve finans ve uluslararası ticareti etkileyen devlet politikalarına, örn. para ve maliye politikaları, yaklaşımlardan oluşan disiplinler arası bir alandır. Birleşik Devletlerde bu yaklaşımlar 1970'lerde Robert Keohane, Peter J. Katzenstein ve Stephen Krasner'in editörlükleri altında uluslararası siyasi iktisadın en önemli dergisi haline gelen Uluslararası organizasyon (International organization) ile ilişki içerisindedir. Bunun yanında bu yaklaşımlar Uluslararası Politik İktisat Dergisi (The Review of International Political Economy) ile de ilişkidedir. Karl Polanyi'nin çalışmalarından ilham alan ve önemli figürleri arasında Susan Strange ve Robert W. Cox'un da bulunduğu daha eleştirel bir IPE okulu da mevcuttur.[5]
- İktisatçılar ve siyaset bilimciler genellikle terimi iktisadın standart konusunun ötesindeki olayları açıklamada akılcı tercih teorisi varsayımlarını, özellikle oyun teorisi, kullanan yaklaşımlarla ilişkilendirirler. Bu bağlamda "pozitif siyasi iktisat" teriminin kullanımı daha yaygındır.[6]
- Antropologlar, sosyologlar ve coğrafyacılar siyasi iktisat terimini André Gunder Frank ve Immanuel Wallerstein tarafından ileri sürülen iktisadi kalkınmaya ve azgelişmişliğe Neo-Marksist yaklaşımlara atfen kullanırlar.
- Güncel siyasi iktisatçılar Marksist siyasi iktisat geleneğinde olduğu üzere iktisadi ideolojileri açıklanması gereken olaylar olarak değerlendirirler. Dolayısıyla, Charles S. Maier'e göre bir siyasi iktisadi yaklaşım sosyolojik ve siyasi önermelerini açığa çıkartmak amacıyla iktisadi doktrinleri sorgular...Özetle, siyasi iktisadi yaklaşım iktisadi fikirler ve davranışları analiz için çerçeve olarak ele almak yerine açıklanması gereken inanışlar ve eylemler olarak ele alır.[7] Bu yaklaşım Andrew Gamble'ın Özgür Ekonomi ve Güçlü Devlet (The Free Economy and the Strong State) (Palgrave Macmillan, 1988) ve Colin Hay'in Yeni İşgücünün Politik Ekonomisi (The Political Economy of New Labour) (Manchester University Press, 1999) kitaplarının özünü oluşturur. Aynı zamanda 1996'da Sheffield Üniversitesi akademisyenlerince kurulan uluslararası bir dergi olan Yeni Politik Ekonomi (New Political Economy)'de yayınlanan birçok çalışmanın da özünü oluşturmaktadır.[8]
Siyasi İktisatla İlişkili Disiplinler
[değiştir | kaynağı değiştir]Siyasi İktisat tek bir disiplin olmadığından terimi konu bakımından örtüşen ancak bağnaz biçimde farklı perspektiflerden kullanan çalışmalar mevcuttur.
- Sosyoloji kişilerin grup üyeleri olarak topluma dahil olmalarının etkilerini ve bunun kişilerin yeteneklerinin işlev kazanmasını nasıl değiştirdiğini çalışır. Çoğu sosyolog Karl Marx'dan hareketle üretim ilişkileri perspektifinden olaya yaklaşır.
- Siyaset Bilimi kurumlar ve insan davranışları arasındaki ilişkiye odaklanır ki burada kurumların tercihleri, insan davranışlarının ise kurumsal yapıları nasıl değiştirdiği incelenir. İktisat ile birlikte, Shepsle, Ostrom, Ordeshook ve diğer yazarlar sayesinde en iyi çalışmaların yapılmasına olanak tanımıştır.
- Antropoloji siyasi iktisadı, dünya kapitalist sistemi ve yerel kültürler arasındaki ilişkiyi inceleyerek çalışır.
- Psikoloji sadece siyasi iktisadın karar verme (decision making) (sadece fiyatlarda değil) çalışırken gücünü yasladığı dayanak noktası değil aynı zamanda varsayımlarının siyasi iktisadı belirlediği bilimdir.
- Tarih değişimi belgeler ve bunu siyasi iktisat tartışmakta kullanır, tarih çalışmalarında siyasi iktisat öykünün ana yapısını oluşturur.
- İktisat siyasi hükûmetleri, devletleri, yasal çerçeveleri veri olarak alır ve piyasaya odaklanır. İktisat, siyasi sıfatını 19. yüzyıl sonlarında atmıştır fakat "İdeal Piyasa" tanımı yaparak ve hükûmetleri bu ideale yaklaşmak için politika uygulamaya ve yasa yapmaya sevk ederek geriye doğru çalışmaktadır. İktisatçılar ve Siyasi İktisatçılar genelde üretimin, piyasanın ve siyasi yapı teorilerinin geliştirilmesinde neyin egemen olduğu konusunda anlaşmazlık içerisindedirler.
- Hukuk politika yaratımı ve politikaların belirli sonuçları olan siyasi eylemler vasıtasıyla uzlaşımı ile ilgilenir. Hukuk politik iktisadı, siyasi sermaye ve içtimai altyapı olarak ele alır.
- Beşeri coğrafya siyasi-iktisadi süreçlerle ilgilenir, mekan ve çevreye vurgu yapar
- Ekoloji siyasi iktisatla ilgilenir çünkü insan eylemleri doğa üzerinde en büyük etkiye sahiptir. Ekolojinin temel ilgisi doğanın insan eylemleri için uygunluğudur. İktisadi eylemlerin ekolojik etkileri piyasa iktisadı saiklerinin değiştirilmesi üzerine araştırmaları kışkırtmaktadır.
- Uluslararası İlişkiler genellikle siyasi iktisat terimini siyasi ve iktisadi kalkınmayı çalışırken kullanır.
- Kültürel Çalışmalar içtimai sınıf, üretim, emek, ırk, içtimai cinsiyet ve cinsiyet konularını çalışır.
- İletişim medyanın ve telekomünikasyon sistemlerinin kurumsal taraflarını, mülk sahibi, emekçi, tüketici, reklamcı ve devlet arasındaki tarihi ilişkilere belirli bir önem vererek inceler.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Image of "Priorities of the College of William and Mary" 7 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Groenwegen (1987, p.906).
- ^ Anne O. Krueger, "The Political Economy of the Rent-Seeking Society," American Economic Review, 64(3), June 1974, pp.291–303
- ^ McCoy, Drew R. "The Elusive Republic: Political Economy in Jeffersonian America", Chapel Hill, University of North Carolina, 1980.
- ^ Cohen, Benjamin J. (2007), ‘The transatlantic divide: Why are American and British IPE so different?’, Review of International Political Economy, Vol. 14, No. 2, May 2007
- ^ Alt, James E. and Kenneth Shepsle (eds.) (1990), Perspectives on Positive Political Economy (Cambridge [UK]; New York: Cambridge University Press).
- ^ Charles S. Mayer "In search of Stability: Explorations in Historical Political Economy", Cambridge University Press, Cambridge, 1987, pp.3–6.
- ^ cf: David Baker, "The political economy of fascism: Myth or reality, or myth and reality?" New Political Economy, Volume 11, Issue 2 June 2006, pp.227–250.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Groenwegen, Peter (1987). "'political economy' and 'economics'", The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, pp. 904–07.
- Pressman, Steven, Encyclopedia of Political Economy Routledge, 1999
- Pressman, Steven, Interactions in Political Economy: Malvern After Ten Years Routledge, 1996
- Winch, Donald, Riches and poverty : an intellectual history of political economy in Britain, 1750–1834 Cambridge [etc.]: Cambridge U. P., 1996.
- Winch, Donald, "The emergence of Economics as a Science 1750–1870". In: The Fontana Economic History of Europe, Vol. 3. London: Collins/Fontana, 1973.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Politik İktisadın Ulusal Sistemi 31 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.—Friedrich List tarafından kaleme alınmış olan Politik İktisadın temel eseri (İngilizce).
- Çıkarların Uyumu—Amerikan Politik İktisat Sistemi ve İngiliz Politik İktisat Sistemini karşılaştıran bir çalışma, Henry C. Carey. (İngilizce)
- PERI 27 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Massachusetts Üniversitesi, Amherst. Politik İktisat Araştırma Enstitüsü
- [1][ölü/kırık bağlantı] Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
