Franjetenen

Franjetenen
Acanthodactylus scutellatus
Taxonomische indeling
Rijk:Animalia (Dieren)
Stam:Chordata (Chordadieren)
Klasse:Reptilia (Reptielen)
Orde:Squamata (Schubreptielen)
Onderorde:Lacertilia (Hagedissen)
Infraorde:Scincomorpha (Skinkachtigen)
Familie:Lacertidae (Echte hagedissen)
Geslacht
Acanthodactylus
Wiegmann, 1834
Afbeeldingen op Wikimedia Commons Wikimedia Commons
Franjetenen op Wikispecies Wikispecies
Portaal  Portaalicoon   Biologie
Herpetologie

Franjetenen[1] of franjeteenhagedissen (Acanthodactylus) zijn een geslacht van hagedissen die behoren tot de familie echte hagedissen (Lacertidae).

Uiterlijke kenmerken

[bewerken | brontekst bewerken]

Franjetenen danken de naam aan de huidflapjes aan de tenen; vlezige franjes die als 'sneeuwschoenen' worden gebruikt om over het hete zand te rennen. Ze hebben een vaal rode kleur met zandkleur-achtige vlekken, ook de buik is zandkleurig.

Bekende soorten zijn de grootschubfranjeteen (A. boskianus), die tot 20 centimeter lang wordt en in Egypte en Saoedi-Arabië voorkomt. Deze dieren zijn meestal koperbruin, met afhankelijk van de leeftijd 10 of twaalf rijen kleine vlekjes of vlekkige strepen in de flank. In Europa komt (A. erythrurus) voor, de 'gewone' franjeteenhagedis, die in het zuidelijke deel van het Iberisch Schiereiland en grote delen van Portugal leeft. Deze laatste soort bereikt een lichaamslengte inclusief staart tot 25 centimeter. De juvenielen zijn te herkennen aan hun felrode staart.

Verspreiding en habitat

[bewerken | brontekst bewerken]

Franjetenen leven in delen van Europa, noordelijk Afrika en het Midden-Oosten. De verschillende soorten leven in de landen en deelgebieden Afghanistan, Algerije, Benin, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Cyprus, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Ghana, Gibraltar, India, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Jemen, Kameroen, Koeweit, Libië, Mali, Marokko, Mauritanië, Niger, Nigeria, Oman, Pakistan, Portugal, Qatar, Saoedi-Arabië, Senegal, Soedan, Syrië, Togo, Tsjaad, Tunesië, Turkije, Verenigde Arabische Emiraten en Westelijke Sahara.[2]

De habitat is zeer variabel maar bestaat vaak uit drogere gebieden zoals graslanden, zandduinen, en stranden, kreupelhout, rotsachtige streken, woestijnen en halfwoestijnen.[3]

Beschermingsstatus

[bewerken | brontekst bewerken]

Door de internationale natuurbeschermingsorganisatie IUCN is aan 32 soorten een beschermingsstatus toegewezen. Zestien soorten worden beschouwd als 'veilig' (Least Concern of LC), twee soorten als 'kwetsbaar' (Vulnerable of VU) en twee als 'gevoelig' (Near Threatened of NT). Vijf soorten staan te boek als 'onzeker' (Data Deficient of DD) en drie soorten worden gezien als 'bedreigd' (Endangered of EN). Vier soorten ten slotte worden geclassificeerd als 'ernstig bedreigd' (Critically Endangered of CR).[3]

Franjetenen zijn slanke, snelle dieren. Hoewel ze snel door de energie heen zijn, kunnen ze vliegensvlug over rotsen klauteren; vijanden winnen het niet op snelheid. De vrouwtjes zetten eieren af in het zand. Het voedsel bestaat uit insecten en met name kevers en keverlarven.

Naam en indeling

[bewerken | brontekst bewerken]

De wetenschappelijke naam van de groep werd voor het eerst voorgesteld door Arend Friedrich August Wiegmann in 1834.[2] Er zijn 42 verschillende soorten, inclusief de pas in 2017 wetenschappelijk beschreven soort Acanthodactylus margaritae.

Het geslacht omvat de volgende soorten, met de auteur en het verspreidingsgebied.

Naam Auteur Verspreidingsgebied
Acanthodactylus aegyptius Baha El Din, 2007 Egypte, Israël
Acanthodactylus ahmaddisii Werner, 2004 Jordanië
Acanthodactylus arabicus Boulenger, 1918 Jemen
Acanthodactylus aureus Günther, 1903 Marokko, Mauritanië, Senegal, Westelijke Sahara
Acanthodactylus bedriagai Lataste, 1881 Algerije, Tunesië
Acanthodactylus beershebensis Moravec, Baha El Din, Seligann, Sivan & Werner, 1999 Israël
Acanthodactylus blanci Doumergue, 1901 Algerije, Tunesië
Acanthodactylus blanfordii Boulenger, 1918 Iran, Afghanistan, Pakistan, Oman, Verenigde Arabische Emiraten, India
Acanthodactylus boskianus Daudin, 1802 Marokko, Algerije, Tunesië, Libië, Egypte, Jordanië, Westelijke Sahara, Mauritanië, Mali, Niger, Nigeria, Soedan, Ethiopië, Eritrea, Tsjaad, Jemen, Saoedi-Arabië, Verenigde Arabische Emiraten, Oman, Koeweit, Israël, Syrië, Irak, Iran, Turkije
Acanthodactylus boueti Chabanaud, 1917 Ghana, Benin, Nigeria, Togo
Acanthodactylus busacki Salvador, 1982 Marokko, Westelijke Sahara
Acanthodactylus cantoris Günther, 1864 Afghanistan, Pakistan, India, Jordanië, Iran
Acanthodactylus dumerilii Milne-Edwards, 1829 Marokko, Mauritanië, Senegal, Mali, Algerije, Tunesië, Libië
Franjeteenhagedis
(Acanthodactylus erythrurus)
Schinz, 1833 Portugal, Spanje, Gibraltar, Marokko, Algerije
Acanthodactylus felicis Arnold, 1980 Jemen, Oman
Acanthodactylus gongrorhynchatus Leviton & Anderson, 1967 Saoedi-Arabië, Verenigde Arabische Emiraten
Acanthodactylus grandis Boulenger, 1909 Libanon, Syrië, Jordanië, Irak, Saoedi-Arabië, Iran
Acanthodactylus guineensis Boulenger, 1887 Ghana, Nigeria, Niger, Kameroen, Mali, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, mogelijk in Tsjaad en Soedan
Acanthodactylus haasi Leviton & Anderson, 1967 Oman, Saoedi-Arabië, Verenigde Arabische Emiraten
Acanthodactylus hardyi Haas, 1957 Jordanië, Irak, Saoedi-Arabië, Koeweit
Acanthodactylus harranensis Baran, Kumlutas, Lanza, Sindaco, Ilgaz, Avci & Crucitti, 2005 Turkije
Acanthodactylus khamirensis Heidari, Rastegar-Pouyani, Rastegar-Pouyani & Rajabizadeh, 2013 Iran
Acanthodactylus longipes Boulenger, 1918 Marokko, Algerije, Tunesië, Libië, Mauritanië, Westelijke Sahara, Mali, Niger, Tsjaad, Egypte
Acanthodactylus maculatus John Edward Gray, 1838 Marokko, Algerije, Tunesië, Libië
Acanthodactylus margaritae Tamar, Geniez, Brito & Crochey, 2017 Marokko
Acanthodactylus masirae Arnold, 1980 Oman
Acanthodactylus micropholis Blanford, 1874 Iran, Pakistan, Afghanistan
Acanthodactylus nilsoni Rastegar-Pouyani, 1998 Iran
Acanthodactylus opheodurus Arnold, 1980 Saoedi-Arabië, Koeweit, Israël, Jordanië, Irak, Jemen, Oman, Verenigde Arabische Emiraten, Qatar
Acanthodactylus orientalis Angel, 1936 Syrië, Irak, Saoedi-Arabië
Acanthodactylus pardalis Lichtenstein, 1823 Algerije, Libië, Egypte, Jordanië
Acanthodactylus robustus Werner, 1929 Jordanië, Syrië, Irak, Saoedi-Arabië
Acanthodactylus savignyi Audouin, 1827 Algerije
Acanthodactylus schmidti Haas, 1957 Jordanië, Irak, Iran, Verenigde Arabische Emiraten, Koeweit, Oman, Qatar
Acanthodactylus schreiberi Boulenger, 1878 Cyprus, Turkije
Acanthodactylus scutellatus Audouin, 1827 Algerije, Tunesië, Libië, Egypte, Israël, Jordanië, Mali, Niger, Tsjaad, Soedan, Irak, Saoedi-Arabië, Koeweit
Acanthodactylus senegalensis Chabanaud, 1918 Mauritanië, Westelijke Sahara, Senegal, Mali, Algerije
Acanthodactylus spinicauda Doumergue, 1901 Algerije
Acanthodactylus taghitensis Geniez & Foucart, 1995 Algerije, Mauritanië, Westelijke Sahara
Acanthodactylus tilburyi Arnold, 1986 Jordanië, Saoedi-Arabië
Acanthodactylus tristrami Günther, 1864 Libanon, Syrië, Irak, Jordanië
Acanthodactylus yemenicus Salvador, 1982 Jemen

Bronvermelding

[bewerken | brontekst bewerken]