AS90 – Wikipedia, wolna encyklopedia

AS90

Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	VSEL
Typ pojazdu	samobieżna armatohaubica
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	5 osób
Historia
Produkcja	1992-1995
Egzemplarze	179
Dane techniczne
Silnik	silnik wysokoprężny Cummins VTA 903T-660 o mocy 485 kW przy 2800 obr./min
Poj. zb. paliwa	750 l[1]
Długość	9,7 m (całkowita) 7,1 m (kadłuba)[2]
Szerokość	3,3 m[2]
Wysokość	3,0 m (całkowita) 2,8 m (do stropu wieży)[2]
Masa	42 000 kg[2]
Moc jedn.	11,55 kW/t[1]
Osiągi
Prędkość	57 km/h[2]
Zasięg pojazdu	370 km[2]
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	1,5 m[3]
Rowy (szer.)	2,8 m[3]
Ściany (wys.)	0,75 m[3]
Kąt podjazdu	60°[3]
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x haubicoarmata kal. 155 mm L/39, 48 pocisków
Użytkownicy
Wielka Brytania, Ukraina
Multimedia w Wikimedia Commons

AS90 – brytyjska współczesna samobieżna armatohaubica kalibru 155 mm. Znajduje się na uzbrojeniu Armii Brytyjskiej od 1992 roku. Posiada lufę o długości względnej 39 kalibrów (L/39), z którą osiąga maksymalną donośność 30 km. Istnieje także wersja z lufą długości L/52, oznaczana marketingowo jako AS52 Braveheart. Jej licencyjną wersją pochodną jest polska AHS Krab.

W końcowym okresie zimnej wojny brytyjskie dywizje posiadały w zakresie artylerii samobieżnej przestarzałe lekkie haubice własnej konstrukcji Abbot kalibru 105 mm oraz cięższe amerykańskie M109A2 kalibru 155 mm^[4]. Od lat 70. Wielka Brytania uczestniczyła wraz z RFN i Włochami w programie mającym na celu opracowanie nowoczesnego europejskiego działa samobieżnego SP-70 na podwoziu czołgu Leopard 1, który borykał się jednak z rozbieżnościami zdań partnerów i ostatecznie nie doprowadził do powstania modelu produkcyjnego^[4]. Brytyjskie zakłady Vickers Shipbuilding and Engineering (VSEL) w tym czasie oferowały na eksport własny system wieżowy tego kalibru GBT-155, przeznaczony do instalowania na różnych podwoziach czołgów, który jednak nie zyskał zamówień^[4].

W 1986 roku Wielka Brytania, chcąc uniknąć dominacji firm niemieckich, wycofała się z programu SP-70^[4]. Rozpisano jednocześnie własny konkurs na nową haubicę samobieżną mającą zastąpić Abbota^[5]. W tym czasie już od 1985 roku trwały w zakładach VSEL prace z własnej inicjatywy nad skonstruowaniem takiego pojazdu^[1]. Dla polepszenia funkcjonalności systemu konstruktorzy zdecydowano się na zastosowanie wyspecjalizowanego podwozia z przedziałem bojowym z tyłu, zamiast podwozia czołgu jak GBT-155 i SP-70^[1]. Podwozie takie opracowano we współpracy z brazylijską firmą VERB, mając nadzieje na późniejszy eksport^[1]. Efektem tych prac była armatohaubica samobieżna AS90, której prototyp przedstawiono w czerwcu 1986 roku^[1]. Nazwa była skrótem od Artillery System for the 1990s – system artyleryjski na lata 90^[5]. Od 1987 roku prowadzono próby wojskowe pojazdu i wnoszono ulepszenia do jego konstrukcji^[3]. W czerwcu 1989 roku AS90 wygrała konkurs na działo samobieżne dla Armii Brytyjskiej, pokonując przystosowany do wymagań brytyjskich nowy wariant amerykańskiego M109 (M109UK) i konstrukcję Vickers Defence Systems VSP-91^[3]. Zamówiono dla armii w spółce VSEL dostawę 179 pojazdów wraz z opcją na 50 dalszych, która nie została jednak zrealizowana^[3]. Wartość kontraktu wynosiła 300 milionów funtów^[5]. W maju 1992 roku działo AS90 z lufą o długości L/39 (39 kalibrów) zostało oficjalnie przyjęte na uzbrojenie British Army^[3].

Już w 1987 roku zaprojektowano dłuższą lufę o długości L/52, pozwalającą na zwiększenie zasięgu maksymalnie do 40 km przy amunicji z gazogeneratorem, a w 1994 roku opracowano AS90 z takim działem, oznaczonym ERO (Extended Range Ordnance)^[6]. 106 takich luf zostało zamówione na wymianę dotychczasowych luf w miarę ich zużywania, począwszy od 2000 roku^[6]. Miały też być zastosowane modułowe ładunki miotające (MCS), lecz program ich rozwoju napotkał w Wielkiej Brytanii na trudności^[5]. Ostatecznie program wymiany luf w AS90 został anulowany^[7].

Wariant z lufą L/52 był oferowany także na eksport pod oznaczeniem AS52 lub AS90 Braveheart^[8]. W 1999 roku licencję na system wieżowy AS90 Braveheart sprzedano polskiej Hucie Stalowa Wola, gdzie posłużyła do skonstruowania działa samobieżnego Krab – przy tym strona brytyjska sprzedała również oprzyrządowanie do produkcji wież i HSW stała się jedyną bazą dla ich ewentualnej dalszej produkcji^[8]. W tym czasie nie prowadzono już produkcji tych dział w Wielkiej Brytanii. Producent prowadził jednak dalsze prace rozwojowe i modernizacyjne. W grudniu 1998 roku podpisano z producentem umowę na modernizację poziomu MLI A, obejmującą między innymi wyposażenie w zimowe i tropikalne zestawy eksploatacyjne, automatyczną korekcję ugięcia lufy, modernizację elektroniki i wyposażenie w GPS^[9]. Przy tym, na skutek przejęcia zakładów VSEL, producentem dział stał się koncern GEC Marconi, od 1999 roku przekształcony w BAE Systems^[8]. Producent proponował także w ramach modernizacji opracowanie całkowicie zmechanizowanego systemu ładowania pocisków, systemu chłodzenia lufy i dodatkowego opancerzenia wieży od góry^[9].

W Armii Brytyjskiej AS90 używane są w pułkach, składających się z czterech baterii po osiem dział^[3]. Pierwszy pułk AS90 osiągnął gotowość operacyjną w 1993 roku^[3]. W 1994 roku bateria dział potwierdziła swoje walory w pięciotygodniowym pokazie niezawodności w służbie (In-Service Reliability Demonstration), wystrzeliwując 11 200 pocisków^[3]. Ostatnie ze 179 zamówionych dostarczono w 1995 roku^[6].

Chrzest bojowy AS90 przeszły w działaniach w ramach kontyngentu IFOR w byłej Jugosławii^[6]. W 2003 roku wzięły udział w II wojnie w Zatoce Perskiej^[10]. W ramach redukcji armii liczba dział AS90 w służbie brytyjskiej następnie spadała i w 2008 roku było ich 134, a w 2015 roku 117^[11]. W 2016 roku w służbie pozostało 89 AS90 i taki stan utrzymał się przynajmniej do 2022 roku^[12]. W 2021 roku haubice AS90 były na wyposażeniu trzech pułków Royal Artillery i Royal Horse Artillery^[10]. Przewiduje się, że pozostaną w służbie do 2032 roku^[10].

Oryginalne działa AS90 nie zostały zakupione przez żadne kraje poza Wielką Brytanią, mimo oferowania ich na eksport. Zmodernizowany AS90 uczestniczył między innymi w 1993 roku w konkursie na działo samobieżne armii USA i był tam badany, lecz ostatecznie zdecydowano się na modernizację dział M109 do standardu A6 Paladin^[6]. W latach 1994–1996 w krajach Bliskiego Wschodu, między innymi w Kuwejcie promowano bezskutecznie pustynną modyfikację Desert AS90^[6]. Przedstawiano też na eksport sam system wieżowy AS90, który mógł być zamontowany na podwoziu czołgu w zależności od preferencji nabywcy – taki pojazd z wieżą na podwyższonej nadbudówce montowanej na podwoziu czołgu rodziny T-72 proponowano w 1994 roku bezskutecznie Indiom^[2]. Powiodła się natomiast sprzedaż licencji na system wieżowy AS90 Braveheart Polsce, gdzie posłużył do skonstruowania polskiej armatohaubicy AHS Krab, osadzonej na innym podwoziu i wyposażonej w polski system kierowania ogniem^[8].

W kwietniu 2022 roku pojawiły się informacje o możliwym przekazaniu pojazdów AS90 Ukrainie w związku z rosyjską inwazją, lecz sekretarz obrony Ben Wallace 25 kwietnia zdementował plany ich wysłania, wyrażając zamiar przekazania bardziej mobilnej artylerii^[13]. Mimo to, 14 stycznia 2023 roku poinformowano, że Ukrainie zostanie przekazane około 30 AS90^[14].

AS90 jest polowym działem samobieżnym. Załogę pojazdu tworzy pięć osób: dowódca, celowniczy, dwóch ładowniczych i kierowca^[15]. Kierowca zajmuje miejsce w kadłubie, reszta załogi w wieży^[15].

Kadłub AS90 jest wykonany ze spawanych płyt ze stali pancernej grubości do 17 mm, chroniąc przed pociskami z broni maszynowej i odłamkami^[1]. W przedniej części kadłuba znajduje się przedział napędowy, za nim po lewej stronie przedział kierowania^[1]. Tylną część pojazdu zajmuje przedział bojowy nakryty obrotową wieżą, zaopatrzony w drzwi w tylnej ścianie kadłuba^[1].

W przedziale kierowania stanowisko ma mechanik-kierowca, który zajmuje miejsce w pojeździe przez otwierany w lewo właz w stropie kadłuba; może też przedostać się na stanowisko z przedziału bojowego^[1]. Podczas jazdy obserwuje teren za pomocą peryskopów, a w nocy peryskop może być zamieniony przez urządzenie noktowizyjne. Kierowca może też prowadzić pojazd z głową wysuniętą przez właz, po podniesieniu siedzenia^[1].

Wieża jest spawana z płyt pancernych^[1]. Po prawej stronie wieży znajduje się stanowisko celowniczego, a za nim dowódcy, oba zaopatrzone w siedzenia^[3]. Dwóch ładowniczych, zajmujących stanowiska w lewej części wieży, mają składane siedzenia w przedziale bojowym^[1]. Załoga zajmuje miejsce w wieży przez tylne drzwi do przedziału bojowego, prostokątny właz w lewej ścianie wieży i dwa owalne w jej stropie^[1]. Prawy właz (dowódcy) ma kopułkę obserwacyjną, a drugi jarzmo do mocowania karabinu maszynowego^[1]. Na ścianach wieży na zewnątrz znajduje się pięć metalowych zasobników na rzeczy osobiste załogi, a na jej tylnej ścianie zasobnik z aparaturą filtrowentylacyjną i klimatyzatorem oraz dodatkowe wyposażenie^[1].

W wieży znajduje się zasadnicze uzbrojenie wozu: haubicoarmata kalibru 155 mm produkcji zakładów Royal Ordnance w Nottingham^[16]. Lufa haubicoarmaty ma długość 39 kalibrów i wyposażona jest w dwukomorowy hamulec wylotowy i przedmuchiwacz^[16]. Zamek klinowy otwiera się do góry^[16]. Kąt podniesienia w płaszczyźnie pionowej wynosi od -5 do +70°^[1]. Elektryczne napędy wieży zapewniają prędkość obrotu i podniesienia działa 10°/s^[16]. Maksymalna długość odrzutu działa wynosi 800 mm^[16].

Haubicoarmata AS90 jest ładowana częściowo ręcznie, ze wspomaganiem automatycznym. Z tyłu wieży znajduje się zautomatyzowany czterosegmentowy magazyn 31 pocisków, który podaje na środek wybrany pocisk^[16]. Jest on przekładany przez ładowniczego na ramię podajnika STA (shell transfer arm), które następnie ustawia się równolegle do osi lufy, po czym pocisk jest przemieszczany automatycznie w bok na korytko dosyłacza w osi lufy, skąd dosyłacz wsuwa go do komory nabojowej^[16]. Drugi ładowniczy umieszcza następnie w komorze nabojowej ładunek miotający w woreczku, po czym ręcznie pobierana jest spłonka z 12-komorowego magazynka w bloku zamka^[16]. W kadłubie umieszczone jest dodatkowe 17 pocisków – łączny zapas amunicji wynosi 48^[1]. Ładunki miotające przechowywane są w niszy wieży nad magazynem pocisków i w kadłubie^[17]. Szybkostrzelność maksymalna wynosi 3 strzały w ciągu pierwszych 10 sekund, 18 strzałów w ciągu 3 minut lub 2 strzały na minutę przy prowadzeniu ognia ciągłego^[16]. Dla serii trzystrzałowej pierwszy pocisk ładuje się do komory nabojowej, drugi czeka na korytku dosyłacza, a trzeci na STA^[16].

AS90 może wystrzeliwać dowolne granaty artyleryjskie w standardowym kalibrze NATO równym 155 mm. Donośność granatów zwykłych przy lufie długości L/39 dochodzi do 25 km, z gazogeneratorem 30 km^[2]. W listopadzie 2007 roku brytyjskie Ministerstwo Obrony zamówiło w Niemczech amunicję samocelującą BSFM o donośności 22,5 km, przenoszącą dwa podpociski opadające na spadochronach i atakujące cele opancerzone^[10]. W 2010 roku przeprowadzono udane próby wystrzeliwania amerykańskich pocisków korygowanych Excalibur^[5].

Głównym sposobem wskazywania celu jest przekazywanie współrzędnych z dowództwa baterii, który to proces nie został zautomatyzowany^[3]. Celowniczy uzyskuje informacje na wyświetlaczu LDU (Layer Display Unit) i wprowadza dane cyfrowe do układu wykonawczego, a do zgrubnego naprowadzania może użyć joysticka^[3]. Działo dysponuje automatycznym komputerowym system celowania AGLS (Automatic Gun Laying System), sterującym mechanizmami wieży, łączącym operacje orientowania pojazdu w terenie, nadawanie lufie kierunku i kąta podniesienia^[3]. Celowniczy ma również celownik optyczny firmy AVIMO do strzelania ogniem na wprost na odległość do 2 km^[3].

Dowiązanie topograficzne pojazdu dokonywane jest autonomicznie za pomocą systemu orientacji dynamicznej (nawigacji lądowej) DRU (Dynamic Reference Unit), cechującego się dużą dokładnością i opartego na żyroskopie laserowym^[3]. Podczas modernizacji MLI A dla zwiększenia dokładności topodowiązania dodano ponadto odbiornik GPS^[9]. Podczas modernizacji MLI A dodano również wielofunkcyjny monitor dowódcy CDU (Commander Display Unit)^[9]. Standardowe wyposażenie stanowi radarowy miernik prędkości wylotowej pocisków montowany u nasady lufy^[3].

Napęd AS90 stanowi amerykański 8-cylindrowy (V8) czterosuwowy wysokoprężny silnik Cummins VTA 903T-660 o pojemności 14,8 litra i mocy 485 kW (659 KM) przy 2800 obr./min^[1]. Silnik sprzężony jest z niemiecką automatyczną przekładnią ZF LSG2000, z czterema biegami do przodu i dwoma do tyłu^[1]. Wymiana całego zblokowanego zespołu napędowego w warunkach polowych zajmuje godzinę^[1]. Gąsienice są niemieckiej firmy Diehl^[1]. Dla zasilania aparatury na postoju pojazd ma w przedniej części przedziału bojowego pomocniczy silnik wysokoprężny^[1].

AS90 posiada niezależne zawieszenie hydropneumatyczne, z sześcioma parami kół jezdnych^[1]. Koła jezdne są podwójne. Każde z kół jest połączone za pomocą wahacza z siłownikiem hydropneumatycznym. Napęd z silnika jest przekazywany na znajdujące się w przedniej części pojazdu koła napędowe. Z tyłu pojazdu znajdują się koła napinające z hydraulicznym układem automatycznej regulacji napięcia gąsienic^[1]. Koła wykonane są ze stopu aluminium^[1].

• Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994, s. 16-17. ISBN 83-86028-01-7.
• Andrzej Kiński. Debiut Kraba. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7/2001, s. 9–15, lipiec 2001. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
• Tomasz Szulc. Brytyjskie działo samobieżne AS90. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 3/99, s. 11-17, 1999. ISSN 1230-1655.