Dekalog VIII – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dekalog VIII (Dekalog, osiem) – polski telewizyjny film psychologiczny z 1988 roku w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego, zrealizowany według scenariusza napisanego przezeń wraz z Krzysztofem Piesiewiczem. Jest to nominalnie ósma część cyklu filmów Dekalog, reinterpretująca ósme przykazanie Dekalogu: „Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu”, w realiach warszawskiego Ursynowa lat 80. XX wieku.

W czasie okupacji młoda kobieta odmówiła pomocy żydowskiej dziewczynce, gdyż – jak twierdziła – religia nie pozwala jej na poświadczenie nieprawdy. Czterdzieści lat później kobiety znowu się spotykają – starsza Zofia (Maria Kościałkowska) jest profesorem etyki, a młodsza Elżbieta (Teresa Marczewska) – tłumaczką jej prac, która zjawia się w Warszawie. Okazuje się, że powody, którymi kierowała się wówczas Zofia, były inne od tych, które podała.

Profesor etyki na Uniwersytecie Warszawskim, Zofia, poznaje ocalałą z Zagłady Żydów Elżbietę, nowojorską tłumaczkę jej prac. Choć poznały się wcześniej za granicą, dopiero teraz Elżbieta zdradza historię swojego ocalenia. Podczas II wojny światowej Zofia i jej mąż odmówili schronienia Elżbiecie, sześcioletniej wówczas żydowskiej dziewczynce, która uciekła z warszawskiego getta, by szukać schronienia po aryjskiej stronie muru. Zofia i jej mąż argumentowali wówczas swoją decyzję niemożnością poświadczenia nieprawdy (mieli zostać fikcyjnymi rodzicami chrzestnymi), gdyż to było niezgodne z ich wiarą. Szczęśliwie Elżbietę przygarnęli inni Polacy, z którymi po wojnie wyjechała do Stanów Zjednoczonych. Świadomość, że dziecko przeżyło, pomaga Zofii pozbyć się ciężaru przeszłości^[1][2] .

Zofia ma szansę wyjaśnić prawdziwe powody, dla których nie opiekowała się Elżbietą. Jak wyjaśnia, jej rodzina działała w Armii Krajowej, a jej mąż był oficerem Kedywu (Kierownictwa Dywersji), który zajmował się zwalczaniem kolaborantów i wysoko postawionych funkcjonariuszy Gestapo i SS. uwalniając wielu więźniów. Gestapo próbowało infiltrować organizację. Do odmowy przyjęcia Elżbiety przyczyniła się informacja, iż człowiek, który przywiózł dziecko do Zofii, był podejrzany o kolaborację z Gestapo, co mogło zagrozić organizacji. Krawiec podejrzewany o kolaborację z hitlerowcami, którego Elżbieta później odwiedza, kategorycznie odmawia rozmowy o dawnych czasach. W ostatniej scenie filmu, zza krat okiennych swojego zakładu obserwuje na ulicy rozmawiające ze sobą Zofię i Elżbietę^[1][2] .

• Maria Kościałkowska – Zofia
• Teresa Marczewska – Elżbieta Loranz
• Artur Barciś – student na wykładzie Zofii
• Wojciech Asiński – student na wykładzie Zofii
• Anna Zagórska – studentka na wykładzie Zofii
• Tadeusz Łomnicki – krawiec
• Marian Opania – dziekan
• Bronisław Pawlik – sąsiad Zofii
• Ewa Skibińska – studentka na wykładzie Zofii
• Krzysztof Rojek – człowiek-guma
• Jacek Strzemżalski – dozorca w kamienicy przy ul. Noakowskiego
• Jerzy Schejbal – ksiądz
• Marek Kasprzyk – student

 Zobacz więcej w artykule Dekalog (cykl filmów), w sekcji Produkcja.

Dekalog VIII jest nominalnie ósmą częścią cyklu filmów telewizyjnych Dekalog, nakręconych przez Krzysztofa Kieślowskiego według scenariusza napisanego przezeń wraz z adwokatem Krzysztofem Piesiewiczem. Pomysł na film wyszedł od Kieślowskiego, który wspominał:

Powstanie Dekalogu VIII przypadło na moment rozliczeń ze stosunkami polsko-żydowskimi. W 1985 roku Claude Lanzmann nakręcił serial dokumentalny Szoah o Zagładzie Żydów na ziemiach polskich, a dwa lata później Jan Błoński opublikował sławny esej Biedni Polacy patrzą na getto^[4]. Piesiewicz argumentował za poruszeniem kwestii relacji polsko-żydowskich, gdyż miał w pamięci wydarzenie, o którym opowiadała mu matka – morderstwo żydowskiego niemowlęcia podczas nazistowskiej obławy na ulicy Grójeckiej. Dlatego też Piesiewicz twierdził stanowczo, iż „opowiadanie o Holokauście w Polsce i o Polakach w czasie Holokaustu powinno być opowiadaniem o winie niezarzucalnej, ale o winie. Dopiero wtedy naprawdę możemy zmierzyć się w wymiarze etycznym z tym, co działo się wokół nas, Polaków, podczas straszliwej, zbrodniczej okupacji”^[5].

Role Zofii i Elżbiety Kieślowski powierzył odpowiednio Marii Kościałkowskiej oraz Teresie Marczewskiej; krawca zagrał Tadeusz Łomnicki. Zdjęcia do filmu nakręcił operator Andrzej J. Jaroszewicz. Premiera telewizyjna Dekalogu VIII odbyła się 22 czerwca 1990 roku^[6].

Dekalog VIII był różnie odbierany przez krytyków. Joseph Cunneen ocenił film jako najlepszy w całym cyklu, ponieważ „oglądanie filmu skupiającego się na dwóch starszych kobietach, które przepracowują złożone problemy emocjonalne i etyczne, bez odniesienia do ich życia seksualnego, jest tak porywająco niezwykłe”^[7]. Odmiennego zdania był Marek Haltof, umieszczając Dekalog VIII wśród najsłabszych filmów cyklu i uznając film za „zbyt dydaktyczny” w swej tezie o „złożoności czasów minionych”^[8].

• JosephJ. Cunneen JosephJ., „Being Alive is a Gift”: Krzysztof Kieslowski’s The Decalogue, „Spiritus: A Journal of Christian Spirituality”, 1 (1), 2001, s. 79–85, DOI: 10.1353/scs.2001.0006, ISSN 1535-3117 [dostęp 2021-06-17] .
• MarekM. Haltof MarekM., The cinema of Krzysztof Kieślowski: variations on destiny and chance, London: Wallflower, 2004, ISBN 978-0-231-50402-7 .
• KrzysztofK. Kieślowski KrzysztofK., Dekalog, osiem, wyd. DVD, Warszawa: Telewizja Polska, 2015, ISBN 978-83-938849-5-7 .
• KrzysztofK. Piesiewicz KrzysztofK., MikołajM. Jazdon MikołajM., Kieślowski. Od „Bez końca” do końca, Warszawa: Wielka Litera, 2021, ISBN 978-83-8032-528-9 .

• Dekalog VIII w bazie IMDb (ang.)