French
DeutschDeklaracja niepodległości Ukrainy – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia | 24 sierpnia 1991 |
| Ratyfikowano | 24 sierpnia 1991 |
| Autor(zy) | |
| Sygnatariusze | |
| Cel | przywrócenie niepodległego państwa ukraińskiego |
Deklaracja niepodległości Ukrainy (ukr. Акт проголошення незалежності України) – dokument przyjęty przez ukraiński parlament 24 sierpnia 1991 roku[1], przywracający[a] niepodległość Ukrainy[1][2].
Przyjęcie
[edytuj | edytuj kod]Ustawa została przyjęta w następstwie zamachu stanu w Moskwie dokonanego 19 sierpnia 1991 roku, kiedy twardogłowi komunistyczni przywódcy Związku Radzieckiego próbowali przywrócić kontrolę Komitetu Centralnego KPZR nad całym ZSRR[1]. W odpowiedzi (podczas specjalnej, 11-godzinnej, sobotniej sesji plenarnej[3]) Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR w przeważającej większości zatwierdziła Deklarację niepodległości[1]. Ustawa przeszła 321 głosami za, 2 przeciw i 6 wstrzymujących się (na 360 obecnych)[3]. Tekst został w dużej mierze spisany w nocy z 23 na 24 sierpnia, głównie przez Łewko Łukjanenkę, Serhija Hołowycza, Mychajła Horynia, Iwana Zajecia i Wiaczesława Czornowiła[4].
Ukraińscy komuniści, przekonani za kulisami przez swojego kolegę z partii i Przewodniczącego Rady Najwyższej Łeonida Krawczuka[4], poczuli się zmuszeni poprzeć deklarację niepodległości, aby zdystansować się od zamachu stanu[3]. Pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy Stanisław Hurenko przekonywał, że „to będzie katastrofa”, jeśli KPU nie poprze niepodległości[3]. Członkowie partii byli zdenerwowani wiadomościami o aresztowaniu jej byłego przywódcy Wołodymyra Iwaszki w Moskwie, ponownym podporządkowaniu Armii Radzieckiej przywódcom Rosyjskiej FSRR i zamknięciu pomieszczeń Komitetu Centralnego KPZR[4].
Tego samego dnia (24 sierpnia) parlament wezwał do przeprowadzenia referendum w sprawie poparcia dla Deklaracji niepodległości[1][3]. Propozycja zorganizowania ogólnokrajowego referendum wyszła wspólnie od liderów opozycji Ihora Juchnowskiego i Dmytro Pawłyczki[3]. Parlament opowiedział się również za utworzeniem Gwardii Narodowej Ukrainy i przekazał sobie jurysdykcję nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy[3].
Poza hałaśliwym tłumem, który zebrał się pod budynkiem parlamentu, ulice Kijowa były tego dnia ciche i niewiele dało się zauważyć oznak otwartego świętowania[3].
W następnych dniach przyjęto szereg uchwał i dekretów: nacjonalizację całego majątku KPU i przekazanie go Radzie Najwyższej oraz radom lokalnym; amnestia dla wszystkich więźniów politycznych; zawieszenie wszystkich działań KPU i zamrożenie aktywów KPU oraz jej kont bankowych do czasu oficjalnego dochodzenia w sprawie możliwej współpracy z moskiewskimi puczystami; powołanie komisji śledczej w sprawie zachowania najwyższych urzędników Ukraińskiej SRR podczas zamachu stanu; oraz powołanie komitetu do spraw wojskowych związanych z utworzeniem Ministerstwa Obrony Ukrainy[3].
26 sierpnia 1991 r. stały przedstawiciel Ukraińskiej SRR przy ONZ Hennadij Udowenko poinformował biuro Sekretarza Generalnego ONZ, że jego stała misja w tym zgromadzeniu międzynarodowym powinna zostać oficjalnie przekształcona na reprezentanta Ukrainy[5]. Tego samego dnia komitet wykonawczy miasta Kijowa zagłosował za usunięciem wszystkich pomników komunistycznych bohaterów z miejsc publicznych, w tym pomnika Lenina na centralnym placu Rewolucji Październikowej[3]. Komitet wykonawczy zdecydował także, że duży plac w centrum Kijowa zostanie przemianowany na Majdan Nezałeżnosti (Plac Niepodległości), podobnie jak centralna stacja metra pod nim[3].
Dwa dni później gotowość do służby w Gwardii Narodowej zadeklarowało ponad 200 000 mieszkańców Lwowa i obwodu lwowskiego[6].
W referendum niepodległościowym 1 grudnia 1991 r. ludność Ukrainy wyraziła szerokie poparcie dla Deklaracji niepodległości, z ponad 90% głosów za i 82% frekwencją[1]. Referendum odbyło się tego samego dnia, co pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie na Ukrainie; wszystkich sześciu kandydatów na prezydenta popierało niepodległość i prosiło wyborców o głosowanie „tak”. Powodzenie referendum zakończył wszelkie możliwości utrzymania Związku Radzieckiego jako całości, nawet na ograniczoną skalę.
Tydzień po wyborach nowo wybrany prezydent Łeonid Krawczuk dołączył do swojego rosyjskiego i białoruskiego odpowiednika, podpisując Porozumienie białowieskie, w którym stwierdzono, że Związek Radziecki przestał istnieć[7]. Oficjalnie państwo związkowe zostało rozwiązane 26 grudnia[8].
Od 1992 r. 24 sierpnia obchodzony jest na Ukrainie Dzień Niepodległości[9].
Uznanie międzynarodowe
[edytuj | edytuj kod]Polska i Kanada były pierwszymi krajami na świecie, które uznały niepodległość Ukrainy, oba w dniu 2 grudnia 1991 r.[10][11] Tego samego dnia (2 grudnia) podczas wieczornej emisji programu telewizyjnego Wiesti poinformowano, że prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn również uznał niepodległość Ukrainy[12].
Stany Zjednoczone uczyniły to 25 grudnia 1991 r.[13] W tym miesiącu niepodległość Ukrainy uznało 68 państw, a w 1992 roku kolejne 64 państwa[14].
| Data | Kraj |
|---|---|
| 2 grudnia 1991 |  Polska |
| 2 grudnia 1991 |  Kanada |
| 2 grudnia 1991 |  Rosyjska FSRR |
| 3 grudnia 1991 |  Węgry |
| 4 grudnia 1991 |  Łotwa |
| 4 grudnia 1991 |  Litwa |
| 5 grudnia 1991 |  Argentyna |
| 5 grudnia 1991 |  Chorwacja |
| 5 grudnia 1991 |  Kuba |
| 5 grudnia 1991 |  Czechosłowacja |
| 9 grudnia 1991 |  Estonia |
| 11 grudnia 1991 |  Słowenia |
| 12 grudnia 1991 |  Gruzja |
| 16 grudnia 1991 |  Bułgaria |
| 16 grudnia 1991 |  Turcja |
| 18 grudnia 1991 |  Armenia |
| 20 grudnia 1991 |  Kirgistan |
| 20 grudnia 1991 |  Turkmenistan |
| 23 grudnia 1991 |  Kazachstan |
| 23 grudnia 1991 |  Szwajcaria |
| 24 grudnia 1991 |  Afganistan |
| 24 grudnia 1991 |  Norwegia |
| 25 grudnia 1991 |  Iran |
| 25 grudnia 1991 |  Izrael |
| 25 grudnia 1991 |  Meksyk |
| 25 grudnia 1991 |  Tadżykistan |
| 25 grudnia 1991 |  Stany Zjednoczone |
| 25 grudnia 1991 |  Jugosławia |
| 26 grudnia 1991 |  Australia |
| 26 grudnia 1991 |  Brazylia |
| 26 grudnia 1991 |  Niemcy |
| 28 grudnia 1991 |  Indie |
| 26 grudnia 1991 |  Nowa Zelandia |
| 26 grudnia 1991 |  Peru |
| 26 grudnia 1991 |  ZSRR |
| 26 grudnia 1991 |  Syria |
| 26 grudnia 1991 |  Tajlandia |
| 26 grudnia 1991 |  Urugwaj |
| 27 grudnia 1991 |  Algieria |
| 27 grudnia 1991 |  Białoruś |
| 27 grudnia 1991 |  Kambodża |
| 27 grudnia 1991 |  Chiny |
| 27 grudnia 1991 |  Cypr |
| 27 grudnia 1991 |  Francja |
| 27 grudnia 1991 |  Mołdawia |
| 27 grudnia 1991 |  Wietnam |
| 28 grudnia 1991 |  Indonezja |
| 28 grudnia 1991 |  Włochy |
| 28 grudnia 1991 |  Japonia |
| 28 grudnia 1991 |  Jordania |
| 29 grudnia 1991 |  Bangladesz |
| 30 grudnia 1991 |  Finlandia |
| 30 grudnia 1991 |  Korea Południowa |
| 30 grudnia 1991 |  Liban |
| 30 grudnia 1991 |  Maroko |
| 31 grudnia 1991 |  Belgia |
| 31 grudnia 1991 |  Dania |
| 31 grudnia 1991 |  Grecja |
| 31 grudnia 1991 |  Luksemburg |
| 31 grudnia 1991 |  Holandia |
| 31 grudnia 1991 |  Pakistan |
| 31 grudnia 1991 |  Hiszpania |
| 31 grudnia 1991 |  Wielka Brytania |
| 1 stycznia 1992 |  Irak |
| 2 stycznia 1992 |  Etiopia |
| 2 stycznia 1992 |  Laos |
| 2 stycznia 1992 |  Zjednoczone Emiraty Arabskie |
| 3 stycznia 1992 |  Egipt |
| 3 stycznia 1992 |  Libia |
| 3 stycznia 1992 |  Panama |
| 4 stycznia 1992 |  Uzbekistan |
| 5 stycznia 1992 |  Bahrajn |
| 7 stycznia 1992 |  Portugalia |
| 8 stycznia 1992 |  Rumunia |
| 10 stycznia 1992 |  Gwinea |
| 17 stycznia 1992 |  Mongolia |
| 19 stycznia 1992 |  Islandia |
| 22 stycznia 1992 |  Filipiny |
| 24 stycznia 1992 |  Nepal |
| 6 lutego 1992 |  Azerbejdżan |
| 11 lutego 1992 |  Botswana |
| 14 lutego 1992 |  Południowa Afryka |
| 4 marca 1992 |  Madagaskar |
| 7 maja 1992 |  Rwanda |
| 2 czerwca 1992 |  Senegal |
| 8 czerwca 1992 |  Tanzania |
| 23 lipca 1993 |  Macedonia |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Współczesne państwo ukraińskie jest prawnym sukcesorem Ukraińskiej Republiki Ludowej istniejącej w latach 1918–1921.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Magocsi 2010 ↓, s. 722–723
- ↑ Volodymyr Vasylenko: Non-nuclear status of Ukraine: past, present, and future (Без’ядерний статус України: минуле, сучасне, майбутнє). The Ukrainian Week, 31.05.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Chrystyna Lapychak: Ukraine, Russia sign interim bilateral pact. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-23)]. (ang.).
- ↑ a b c Stanislav Kulchytsky: A reform that ruined the Soviet Union. The Ukrainian Week, 10.11.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ Marta Kolomayets: U.N. Mission stresses statehood of Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
- ↑ Newsbriefs from Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
- ↑ Saunders i Strukov 2010 ↓, s. 75.
- ↑ Carlisle i Golson 2007 ↓, s. 111.
- ↑ Dzień Niepodległości Ukrainy: list wsparcia, przemówienie prezydenta i marsz weteranów. Biełsat, 24.08.2020. [dostęp 2020-08-24].
- ↑ Solchanyk 2000 ↓, s. 100.
- ↑ Szporluk 2000 ↓, s. 355.
- ↑ Francis X. Clines: Ex-Communist Wins in Ukraine; Yeltsin Recognizes Independence. The New York Times, 3.12.1991. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ Goodby i Morel 1993 ↓, s. 48.
- ↑ Ukrainian Independence. Worldwide News Ukraine. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rodney P. Carlisle, J. Geoffrey Golson: Turning Points – Actual and Alternate Histories: The Reagan Era from the Iran Crisis to Kosovo. Santa Barbara: ACB-CLIO, 2007. ISBN 1-85109-885-2. (ang.).
- James E. Goodby, Benoit Morel: A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Ukraine. Oxford: Oxford University Press, 1993. ISBN 0-19-829161-2. (ang.).
- Paul Robert Magocsi: A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. ISBN 1-4426-1021-2. (ang.).
- Robert A. Saunders, Vlad Strukov: Historical Dictionary of the Russian Federation. Lanham: Scarecrow Press, 2010. ISBN 0-8108-5475-9. (ang.).
- Roman Solchanyk: Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2000. ISBN 0-7425-1018-2. (ang.).
- Roman Szporluk: Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union. Stanford: Hoover Institution Press, 2000. ISBN 0-8179-9542-0. (ang.).