Delfin w kulturze – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zobacz multimedia związane z tematem: Delfin w kulturze

Delfin w kulturze – opis wystąpień delfina i jego symboliki w kulturze.

Delfin jest obecny w wierzeniach i kulturze wielu narodów, szczególnie tych, których historia związana jest z morzami lub oceanami. Współczesna symbolika łączy delfina z morzem i jego potęgą^[1], ale też z łagodnością, miłością, przyjemnością, wolnością^[2]. Delfin jest również symbolem szybkości. Według Pliniusza delfin jest „najszybszym pośród wszystkich stworzeń”^[3]. W sztuce występuje też w parze z kotwicą jako symbol szybkości (delfin) i powolności (kotwica)^[4]. Jest uważany za ratownika i przewodnika, a jego zabawy na falach sprawiają, że traktuje się go również jako symbol radości i uciesznych igraszek^[4]. Delfiny ze względu na swoje towarzyskie usposobienie były uważane za przyjaciół ludzi, wierzono, że słuchają poleceń wydawanych przez człowieka oraz że lubią śpiew i muzykę^[5]. Pojawienie się delfinów na falach traktowano jako zapowiedź nadchodzącej burzy^[5].

Od czasów antycznych delfin jest popularnym ornamentem w sztuce i architekturze, szczególnie w krajach basenu Morza Śródziemnego^[6]. W sztuce występuje między innymi jako atrybut alegorii wody, mórz i oceanów^[2][7] oraz bogów związanych z morzem. Motyw delfina wykorzystywany jest w heraldyce, występuje na monetach, pieczęciach i banknotach.

W starożytnym Egipcie delfin pojawia się jako atrybut Izydy^[3].

W starożytnej Grecji delfin, jako zwierzę szczególnie lubiące muzykę, kojarzony jest z Apollinem. Jedną z postaci Apollina jest delfin (Apollo Delfinios), w tej formie występuje jako opiekun wyroczni w Delfach^[1]. Delfin jest również atrybutem boga mórz Posejdona oraz bogini miłości Afrodyty^[3].

W sztuce greckiej występują przedstawienia człowieka uratowanego przez delfiny^[1]. Jednym z mitów związanych z delfinem-ratownikiem jest opowieść o mistrzu gry na lirze Arionie z Metymny. Arion był synem Posejdona i nimfy Oneai. Wrzucony przez piratów do morza zdołał wcześniej zagrać na lirze. Muzyka zwabiła delfina, który uratował Ariona unosząc go na grzbiecie^[8].

Według innej opowieści delfin uratował życie Telemacha, stąd wizerunek delfina umieścił na swojej tarczy Odyseusz, ojciec Telemacha^[1].

Wierzono również, że delfiny unosiły na brzeg ciała ludzi zmarłych w morzu. Tak też miało stać się z ciałem Melikantesa, na cześć którego ustanowiono igrzyska istmijskie^[1].

Delfin przedstawiany był również jako wierzchowiec nimf morskich i nereid^[3]. Podobnie w starożytnym Rzymie częstym motywem w sztuce był chłopiec lub putto na delfinie^[3].

W sztuce sepulkralnej starożytnego Rzymu delfiny występują jako przewodnicy dusz w zaświatach^[3].

W sztuce antycznej delfin występuje również jako motyw ornamentalny lub element fauny morskiej^[8].

Antyczne przedstawienie chłopca na delfinie lub delfina ratującego życie nabrało szczególnego znaczenia w sztuce chrześcijańskiej. W ikonografii chrześcijańskiej Delphinus salvator został skojarzony z Chrystusem i symbolizuje Chrystusa jako Zbawiciela^[9][6].

Delfin z kotwicą lub statkiem na grzbiecie jest symbolem kościoła^[3] lub symbolem Chrystusa niosącego na swoich barkach kościół^[8][9]. Delfiny płynące na falach mogą również przedstawiać pełnych zapału chrześcijan dążących do zbawienia^[9].

Szczególną symbolikę ma delfin owinięty wokół kotwicy. Przedstawienie to symbolizuje Chrystusa na krzyżu^[3][9].

W Biblii wzmiankowana jest skóra delfina jako nakrycie Namiotu Spotkania, a także jako materiał, z którego zrobione były pokrowce na przedmioty liturgiczne^[a][10].

Delfin jest atrybutem św. Lucjusza, biskupa Adrianopola (według legendy delfin wyniósł ciało zmarłego świętego z morza)^[11] oraz św. Petroneli^[12].

Delfin jest jednym ze zwierząt morskich występujących w heraldyce. Przedstawiany z dużą głową i płetwami, wygięty w łuk. W heraldyce delfin symbolizuje zwycięstwo na morzu, szczerą opiekę i wierność^[13].

• Dolphin Tale, film USA 2011 (polski tytuł Mój przyjaciel delfin)^[14] 
• Nowe przygody Flippera, serial USA
• Oum le dauphin blanc, francuski animowany serial dla dzieci, 1971 (polski tytuł: Biały delfin Um)
• Zatoka delfinów, film USA, 2009

• Gwiazdozbiór Delfina

• J.C.J.C. Cooper J.C.J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882 .
• Delfin, [w:] WładysławW. Kopaliński WładysławW., Słownik symboli, wyd. 2, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, ISBN 83-214-0746-3, OCLC 26989876 [dostęp 2022-12-11] .
• DorotheaD. Forstner DorotheaD., Świat symboliki chrześcijańskiej, wyd. 2, Warszawa: Pax, 2001, ISBN 83-211-1626-4, OCLC 749565780 [dostęp 2022-12-11] .
• StanisławS. Kobielus StanisławS., Bestiarium chrześcijańskie : zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, wyd. 1, Warszawa: Pax, 2002, ISBN 83-211-1638-8, OCLC 50149874 [dostęp 2022-12-11] .
• Pius CzesławP.C. Bosak Pius CzesławP.C., Leksykon wszystkich zwierząt biblijnych, Kraków: Petrus, 2018, ISBN 978-83-7720-440-5, OCLC 1030554173 [dostęp 2022-12-11] .
• JózefJ. Marecki JózefJ., Jak czytać wizerunki świętych : leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków: Universitas, 2009, ISBN 978-83-242-0910-1, OCLC 505804409 [dostęp 2022-12-10] .
• JózefJ. Marecki JózefJ., LucynaL. Rotter LucynaL., Symbolika zwierząt : symbol – znak – przesłanie, Kraków: UNUM, 2009, ISBN 978-83-7643-023-2, OCLC 750915898 [dostęp 2022-12-11] .
• AlfredA. Znamierowski AlfredA., Wielka księga heraldyki, Warszawa: Świat Książki, 2008, ISBN 978-83-247-0100-1, OCLC 297812119 [dostęp 2022-12-11] .
• Filmweb: Mój przyjaciel delfin 3D. [dostęp 2022-12-11].