| Tabela stratygraficzna | |||
| |||
Era kenozoiczna, kenozoik – era, która rozpoczęła się ok. 66 mln lat temu (od wymierania kredowego) i wciąż trwa. Era kenozoiczna bywa czasem określana mianem ery ssaków, owadów lub ery roślin kwiatowych, bowiem te grupy przeszły w niej intensywny rozwój ewolucyjny.
| Era | Okres (lat temu) | Epoka (lat temu) | Środowisko abiotyczne | Środowisko biotyczne |
|---|---|---|---|---|
| Kenozoik | czwartorzęd (2,58 mln do dziś) | holocen (11700 b2k do dziś)[1] | Ocieplenie klimatu, zanik lądolodów kontynentalnych na półkuli północnej (skandynawskiego w Europie i laurentyjskiego w Ameryce Płn.), powstanie Bałtyku. | Intensywny rozwój społeczności ludzkiej, wyginięcie wielkich ssaków |
| plejstocen (2,58 mln – 11700 b2k) | Cykliczne zmiany klimatu (glacjały i interglacjały), wielokrotne transgresje lądolodów kontynentalnych. | Pojawienie się Homo sapiens i olbrzymich ssaków plejstoceńskich. | ||
| neogen (23,03 mln – 2,58 mln) | pliocen (5,333 mln – 2,58 mln) | Morze Śródziemne odzyskuje połączenie z Oceanem Atlantyckim, powstaje Przesmyk Panamski | Wymieranie lasów, rozprzestrzenienie trawożernych kopytnych. | |
| miocen (23,03 mln – 5,333 mln) | Orogeneza alpejska – powstają Alpy, Andy i Himalaje, powstanie Morza Śródziemnego | Stepowienie dużych obszarów. Istnieje już większość obecnych rodzin ptaków i ssaków. | ||
| paleogen (65 mln – 23,03 mln) | oligocen (33,9 mln – 23,03 mln) | Duża aktywność wulkaniczna | Pojawiają się jeleniowate, ewoluują pierwsze naczelne | |
| eocen (56,0 mln – 33,9 mln) | Oddzielenie się Ameryki Północnej od Europy i Ameryki Południowej od Antarktydy. | Pojawia się wiele występujących do dziś rzędów gadów i ssaków. | ||
| paleocen (66,0 mln – 56,0 mln) | Strefy subtropikalne sięgają do regionów polarnych | Ssaki archaiczne |
| Era | Okres (lat temu) | Podokres (lat temu) | epoka (lat temu) |
|---|---|---|---|
| Kenozoik | czwartorzęd (1,87 mln do dziś) | holocen (11700 b2k do dziś) | |
| plejstocen (1,87 mln – 11700 b2k) | |||
| trzeciorzęd (65 mln – 1,87 mln) | neogen (24 mln – 1,87 mln | pliocen (5,332 mln – 1,806 mln) | |
| miocen (23,03 mln – 5,332 mln) | |||
| paleogen (65 mln – 24 mln) | oligocen (33,9 mln – 23,03 mln) | ||
| eocen (55,8 mln – 33,9 mln) | |||
| paleocen (65,5 mln – 55,8 mln) | |||
Intensywna orogeneza alpejska doprowadziła w paleocenie do wyniesienia Gór Skalistych, a w następnych epokach gór Sierra Nevada i nowego pasma Gór Skalistych. Przez znaczną część eocenu Afryka i Ameryka Południowa były całkowicie odizolowane od lądów półkuli północnej.
W erze mezozoicznej doszło do wykształcenia najpierwotniejszych ssaków – jajorodnych stekowców. Już w kredzie istniały ssaki żyworodne – torbacze, a nawet łożyskowce. W kenozoiku ssaki nadal ewoluowały. Na początku paleogenu były to przede wszystkim pozostałości kredowe: wieloguzkowce, torbacze i prymitywne ssaki łożyskowe. Nie było dużych drapieżników. Na półkuli północnej pojawiły się pierwsze naczelne (Plesiadapiforma). Nastąpiła intensywna ewolucja łożyskowców i ich specjalizacja. Pojawiły się pradrapieżne i prakopytne (paleocen). Eocen („świt nowych czasów”) zawdzięcza nazwę pojawieniu się wielu występujących do dziś rzędów ssaków, a także niektórych istniejących nadal rodzin. Do najbardziej wyspecjalizowanych należą: nietoperze, walenie i brzegowce. Wtedy też pojawiły się lemurowate i wyrakowate. Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego „jelenia” Diacodexis, a nieparzystokopytne przez pierwszego konia – Hyracotherium.
We wczesnym trzeciorzędzie wokół biegunów rozciągały się lasy wielkolistnych drzew zrzucających liście na zimę. Pozostałe obszary globu porastały lasy tropikalne.
← mln lat temu Kenozoik | ||||||||||||
| ←4,6 mld | 541 | 485 | 443 | 419 | 359 | 299 | 252 | 201 | 145 | 66 | 23 | 2 |
French
Deutsch
