Franciszek Latinik – Wikipedia, wolna encyklopedia

Franciszek Latinik
Ilustracja
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

17 lipca 1864
Tarnów

Data i miejsce śmierci

29 sierpnia 1949
Kraków

Przebieg służby
Lata służby

1882–1925

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Jednostki

Cesarska i królewska armia

Wojsko Polskie

Stanowiska

dowódca armii,
dowódca frontu,
gubernator wojskowy,
dowódca okręgu wojskowego

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa:

wojna polsko-czechosłowacka
wojna polsko-bolszewicka:

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii Kawaler Orderu Leopolda (Austria) Order Korony Żelaznej II klasy (Austro-Węgry) Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry) Kawaler Orderu Franciszka Józefa (Austro-Węgry) Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny) Odznaka za 35-letnią Służbę Wojskową (Austro-Węgry) Krzyż Jubileuszowy Wojskowy Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii 1898 (Austro-Węgry) Krzyż Żelazny (1813) I Klasy Krzyż Żelazny (1813) II Klasy
Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Franciszek Latinik w mundurze austriackim, wraz z żoną i córkami w Łobzowie

Franciszek Ksawery Latinik (ur. 17 lipca 1864 w Tarnowie, zm. 29 sierpnia 1949 w Krakowie) – polski wojskowy, pułkownik piechoty cesarskiej i królewskiej Armii, generał dywizji Wojska Polskiego, pisarz i działacz społeczny.

Jako młody człowiek wstąpił do armii austro-węgierskiej. Ukończył studia w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku dowodził 100 pułkiem piechoty Austro-Węgier, z którym wziął udział w maju 1915 w przełamaniu frontu rosyjskiego w bitwie pod Gorlicami. Później walczył na froncie rumuńskim i włoskim, gdzie został ciężko ranny.

Od 1918 służył w Wojsku Polskim. W styczniu 1919 dowodził obroną Śląska Cieszyńskiego przed ofensywą czechosłowacką. Od lutego do sierpnia 1920 był wojskowym przedstawicielem rządu polskiego w sporze o Śląsk Cieszyński. W czasie bitwy warszawskiej w sierpniu 1920 roku był wojskowym gubernatorem Warszawy i dowódcą 1 Armii, z którą odpierał bolszewickie uderzenie na przedpolach miasta. W 1921 roku objął dowództwo polskiego garnizonu w Przemyślu. Przeszedł w stan spoczynku w 1925 roku po wejściu w otwarty konflikt z piłsudczykami. Na emeryturze był aktywny społecznie, napisał trzy książki wspomnieniowe, a po zakończeniu okupacji hitlerowskiej założył Związek Emerytów Wojskowych i Wdów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Tarnowie jako syn Antoniego Izydora Latinika (1823–1879), nauczyciela geografii w szkołach średnich i ludowych[1], autora prac Jeografija Galicyi dla szkół ludowych (1871)[2] i Obywatel, państwo, rząd, formy rządów (1878)[3]; oraz Kornelii z domu Romer (1840–1874); wnuk Teofila Romera, powstańca krakowskiego[a][5][6]; oraz Marianny Łempickej herbu Junosza; prawnuk Ignacego Łempickiego.

Franciszek Ksawery był jednym z kilkorga dzieci. Miał rodzeństwo: Karolinę, Wandę, Jana[b], Teofila, Zygmunta, Marię[c] i Wiktora. Jego matka zmarła w 1874 roku[13]. Ojciec zmarł w 1879 roku, gdy Franciszek Latinik miał piętnaście lat.

Cesarska i królewska armia (1882–1918)

[edytuj | edytuj kod]

Edukacja i początki służby

[edytuj | edytuj kod]

Franciszek Latinik uczęszczał do gimnazjum w Krakowie. W 1882 roku ukończył Szkołę Kadetów Piechoty w Łobzowie i rozpoczął służbę w wojsku austro-węgierskim. W 1885 roku został mianowany podporucznikiem, zaś w 1889 porucznikiem piechoty. W latach 1889–1891 studiował w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu[d]. Pełnił służbę w linii, w sztabach jednostek i w Sztabie Generalnym. Pracował w Biurze Kartograficznym Sztabu Generalnego, odbył staż w charakterze szefa sztabu brygady. Następnie był delegowany do Biura Operacyjnego XI Korpusu we Lwowie i do Biura Krajoznawczego Sztabu Generalnego w Wiedniu, z ramienia którego odbył służbowe podróże po Bałkanach z misją sporządzenia strategicznego i taktycznego opisu terenów pomiędzy Bośnią a Albanią[15]. W 1896 awansował do rangi kapitana, a w 1909 – do rangi majora. Został przydzielony do 13 pułku piechoty w Krakowie. Był przez pewien czas komendantem kursów dla oficerów rezerwy, a potem wykładowcą taktyki w wyższej szkole oficerskiej[5]. W 1911 awansował na podpułkownika, w 1913 został przeniesiony do 1 pułku piechoty w Opawie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W latach 1909–1913 zajmował stanowisko komendanta macierzystej Szkoły Kadetów w Łobzowie.

I wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu I wojny światowej w lipcu 1914 objął dowództwo 2 pułku marszowego i w sierpniu brał udział w ofensywie na Lublin, walcząc pod Annopolem, Ratoszynem, Kraśnikiem, Rozwadowem i Mielcem. 17 września 1914 objął dowództwo 100 pułku piechoty (złożonego w dużej części z Polaków pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego), z którym uczestniczył w walkach nad Nidą. Na czele tego pułku wziął udział w bitwie pod Gorlicami – 2 maja 1915 prowadził oddział w ataku na wzgórze Pustki, które stanowiło jedną z głównych pozycji sił rosyjskich na północ od miasta, a następnie w walkach pościgowych pod Bieczem, Jasłem i Jarosławiem[e][5].

Dowodzony przez niego pułk zajął się przygotowaniem i zabezpieczeniem przeprawy przez Wisłokę, celem ofensywy na Jasło. Rankiem 6 maja 1915 jego batalion zajął wzgórza na wschód od Jareniówki. Po drugiej stronie rzeki znajdowały się umocnione stanowiska rosyjskie. Mimo natężonego ognia artylerii carskiej oddziałom Franciszka Latinika udało się utrzymać pozycje. Nocą oddziały te weszły do Jasła[17].

Jako dowódca 100 pułku piechoty Franciszek Latinik nawiązał znajomość ze służącym wówczas w tym pułku artystą Janem Wałachem. Mianował Wałacha malarzem pułkowym, rezygnując z wysyłania go na front[18][f][g].

Jeszcze w 1915 awansował na pułkownika. Po dwumiesięcznej przerwie spowodowanej chorobą objął zastępczo dowództwo XXIII Brygady Piechoty, z którą 26 sierpnia 1915 wkroczył do Brześcia nad Bugiem. Następnie walczył na południowym odcinku frontu wschodniego, aż do czasu ofensywy Brusiłowa w czerwcu 1916. W lipcu 1916 z powodu choroby opuścił front i dopiero w październiku tego roku powrócił na stanowisko dowódcy XXIII Brygady walczącej wówczas na Bukowinie. Wiosną 1917 roku Latinik wraz z XII Dywizją Piechoty został przeniesiony na front włoski nad Soczę (Isonzo). Jesienią 1917 roku dowodzona przez niego brygada wzięła udział w austriacko-niemieckiej ofensywie pod Caporetto, m.in. przy zdobyciu Monfalcone i Aquilei oraz w pościgu aż do rzeki Piave. W lutym 1918 Latinik został przeniesiony na front w Tyrolu i objął dowództwo VIII Brygady Piechoty. W czerwcu 1918 został ciężko ranny[5].

Wojsko Polskie (1918–1925)

[edytuj | edytuj kod]
Pułkownik Franciszek Latinik podczas defilady wojskowej w Cieszynie (1919)[20]

Po wyleczeniu został skierowany na terytorium okupowanego przez Austriaków Królestwa Polskiego. Objął stanowisko dowódcy okręgu wojskowego w Zamościu. 2 listopada 1918, gdy władze austriackie w Zamościu zostały zlikwidowane, Latinik przeszedł do Wojska Polskiego i objął dowództwo miejscowego garnizonu, popierając równocześnie działającą w mieście Polską Komisję Likwidacyjną.

Konflikt o Śląsk Cieszyński

[edytuj | edytuj kod]
Latinik w 1919 roku, w czasie polsko-czeskiego konfliktu granicznego o Śląsk Cieszyński

17 listopada 1918 został mianowany dowódcą okręgu wojskowego w Cieszynie i przystąpił do organizowania oddziałów polskich na Śląsku Cieszyńskim. 23 stycznia 1919 odrzucił ultimatum czeskie żądające ewakuacji sił polskich z tego terytorium i stanął na czele około dwutysięcznego oddziału w walkach przeciwko nacierającym wojskom czeskim. Wyparty z Bogumina, Karwiny i Cieszyna, zatrzymał czeską ofensywę w bitwie pod Skoczowem 29–30 stycznia[h][5][21] i doprowadził do zawieszenia broni 31 stycznia. Był członkiem delegacji polskiej do Komisji Rozjemczej utworzonej przez Komisję Międzysojuszniczą w Cieszynie. 22 maja 1919 został dowódcą Frontu Cieszyńskiego, a 30 maja tego roku został mianowany dowódcą 6 Dywizji Piechoty, która była w trakcie organizacji[22]. Od 13 października 1919 do marca 1920 dowodził 7 Dywizją Piechoty[23] i równocześnie Frontem Śląskim. Decyzją Naczelnego Wodza z 23 listopada 1919 został awansowany na generała podporucznika 1 grudnia 1919[24][25]. Od lutego do sierpnia 1920 był wojskowym przedstawicielem rządu polskiego najpierw przy Komisji Delimitacyjnej polsko-czechosłowackiej w Opawie, a następnie przy Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej w Cieszynie. Zaprzyjaźnił się z Julianem Fałatem, który zamieszkiwał w Bystrej i w czasie konfliktu o Śląsk Cieszyński wstąpił do wojska[i][26].

 Osobny artykuł: Wojna polsko-czechosłowacka.

Bitwa warszawska

[edytuj | edytuj kod]

W obliczu postępującej ofensywy bolszewickiej Latinik został przeniesiony do Frontu Północnego i 6 sierpnia 1920 objął dowództwo 1 Armii, która miała bronić przedpola Warszawy na odcinku pomiędzy Modlinem, Zegrzem i Górą Kalwarią. Na wyraźne własne życzenie został w tym samym czasie mianowany wojskowym gubernatorem Warszawy[27][28].

W środę 11 sierpnia gazety wydrukowały obwieszczenie generał Franciszka Latinika, wojskowego gubernatora Warszawy o stanie oblężenia, w którym pisał: „1. Na mocy decyzji Rady Obrony Państwa (...) ustanowiony został w mieście stołecznym i w powiatach stan oblężenia, 2. Władza wykonawcza została przekazana mnie, 3. Wszystkie władze miejscowe zostają podporządkowane mnie, 4. Wzywam ludność podległego mi terytorium do bezwzględnego posłuszeństwa rozkazom moim, uprzedzając, że osoby uchylające się od ścisłego przestrzegania rozporządzeń moich, będą karane z całą surowością prawa, aż do kary śmierci włącznie, przez sądy doraźne”[29].

Podczas Bitwy Warszawskiej 13–16 sierpnia kierował operacjami pod Zegrzem i Radzyminem, odpierając bolszewickie uderzenie na miasto. Podczas działań pościgowych był dowódcą Grupy Południowej 6 Armii, nacierając w kierunku na Tarnopol, Szepetówkę, Stary Konstantynów i Płoskirów[5].

Swoje refleksje z tego czasu Franciszek Latinik zawarł w publikacji Bój o Warszawę[j].

 Osobny artykuł: Wojskowe Gubernatorstwo Warszawy (1920).

W czasie pokoju

[edytuj | edytuj kod]
Latinik w stroju wyjściowym, na balkonie swojego mieszkania przy ulicy Studenckiej 2 w Krakowie

Po zawieszeniu broni jesienią 1920 został mianowany generałem dywizji. Został powołany na kierownika Kursów Informacyjnych dla wyższych dowódców w Rembertowie pod Warszawą. 20 kwietnia 1921 roku został mianowany dowódcą Okręgu Generalnego „Kielce”[30]. Obowiązki na stanowisku dowódcy okręgu objął 14 maja, po wykorzystaniu urlopu przeniesieniowego, i pełnił je do czasu likwidacji Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce”. Od 20 września do 9 października 1921 roku przebywał w Poznaniu na urlopie „w sprawach familijnych”. Na stanowisku dowódcy okręgu zastępował go wówczas generał podporucznik Eugeniusz Pogorzelski[31]. Od 15 listopada 1921 roku dowodził Okręgiem Korpusu Nr X w Przemyślu[32][k]. W latach 1920–22 wchodził w skład pierwszej Tymczasowej Kapituły Orderu Virtuti Militari. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu generała dywizji ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 10. lokatą w korpusie generałów[33].

W wyborach parlamentarnych w listopadzie 1922 roku bezskutecznie ubiegał się o mandat poselski z list NZL Polskie Centrum[34][35]. 30 listopada 1923 minister spraw wojskowych generał Stanisław Szeptycki powołał go na członka Tymczasowego Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza w Warszawie.

Strajk generałów
[edytuj | edytuj kod]

Józef Piłsudski negatywnie odnosił się do Latinika oraz jego aktywności w Przemyślu[l][5]. W 1924 Latinik znalazł się w konflikcie z piłsudczykami. W wyniku jego wypowiedzi doszło do zbiorowej dymisji grupy oficerów Wojska Polskiego wywodzących się z Legionów, znanej jako „strajk generałów”, oraz związanej z nią ożywionej dyskusji publicystycznej[38][39]. 9 listopada 1924 Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zwolnił Latinika ze stanowiska dowódcy okręgu korpusu[40]. 28 lutego 1925 roku na własną prośbę Latinik został przeniesiony w stan spoczynku[41].

 Osobny artykuł: Strajk generałów.
Franicszek Latinik (po lewej, trzymając parasol) podczas uroczystości rocznicowych bitwy pod Gorlicami, 1934

W stanie spoczynku (1925–1949)

[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkał w Krakowie przy ulicy Studenckiej 2, a następnie przy ul. Helclów. W 1929 przemawiał na pogrzebie Juliana Fałata[42]. Był aktywny społecznie, działał jako członek Towarzystwa „Rozwój” i prowadził akcję odczytową. Choć nie angażował się politycznie, sympatyzował z Narodową Demokracją[43]. Posiadał przewodnik po Krakowie, w którym były zaznaczone tylko sklepy należące do katolików, jak wspominał jego wnuk: „gdzieniegdzie ręcznie dziadek zaznaczał jakiś punkt i dopisywał Żyd”[44].

Opublikował rozprawy dotyczące swojej roli jako dowódcy wojskowego w konflickie o Śląsk Cieszyński (wyd. 1931) oraz w bitwie warszawskiej (wyd. 1934). Już wcześniej, w 1923 roku, opublikował pracę opisującą udział 100. pułku piechoty w przełamaniu frontu rosyjskiego w bitwie pod Gorlicami w czasie I wojny światowej.

Stanął na czele Centralnego Komitetu Wykonawczego Budowy Pomnika gen. Tadeusza Rozwadowskiego w Krakowie. Staraniem komitetu obywatelskiego z gen. Franciszkiem Latinikiem na czele ufundowano, a następnie 7 listopada 1937 odsłonięto w Kaplicy Loretańskiej kościoła kapucynów w Krakowie epitafium – popiersie w brązie generała Tadeusza Rozwadowskiego wykonane przez Konstantego Laszczkę[45].

Po II wojnie światowej, w wieku 81 lat, założył i organizował Związek Emerytów Wojskowych i Wdów[5][46]. W czerwcu 1945 roku udzielił wywiadu Dziennikowi Zachodniemu. Jak zanotował dziennikarz August Grodzicki: „Gen. Latinik mieszka w Krakowie. Udaliśmy się do niego z prośbą o udzielenie nam pewnych informacyj dotyczących Śląska Cieszyńskiego i wyrażenie swego poglądu na całą tę sprawę. Gen. Latinik mimo przekroczonej osiemdziesiątki trzyma się doskonale, jest pełen życia i ruchliwości, jest do tej pory bardzo czynny w organizacjach emerytów wojskowych na terenie Grodu Podwawelskiego. Zachował umysł bystry, żywo reagujący na wszystkie aktualne sprawy. Na wspomnienie sprawy Śląska Cieszyńskiego ożywił się od razu”[47].

Zmarł 29 sierpnia 1949 roku. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim[m][48].

Awanse

[edytuj | edytuj kod]

Cesarska i królewska Armia

Wojsko Polskie

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Odmówił przyjęcia Orderu Marii Teresy za swoje działania w czasie bitwy gorlickiej, twierdząc, iż może przyjmować odznaczenia już tylko od rządu polskiego[46].

Wigilia u generała Franciszka Latinika, w mieszkaniu przy ulicy Pędzichów w Krakowie, 1935

Źródło[5].

Rodzina

[edytuj | edytuj kod]

W 1902 zawarł związek małżeński z Heleną z domu Stiasny-Strzelbicką (1876–1956), córką notariusza z Białej Edwarda Stiasnego i Józefy Strzelbickiej, adoptowaną przez wuja Stanisława Strzelbickiego. Mieli trzy córki: Annę (1902–1969), Irenę (1904–1974) i Antoninę (1906–1989)[5] oraz sześcioro wnucząt: Irenę i Andrzeja Popielów, Janusza i Jerzego Riegerów oraz Jerzego i Jana Vetulanich.

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Tablica upamiętniająca Wojskowe Gubernatorstwo Warszawy i generała Franciszka Latinika na budynku Resursy Obywatelskiej przy ul. Krakowskie Przedmieście 64 w Warszawie
Skwer generała Franciszka Ksawerego Latinika w Krakowie, u zbiegu ul. Piastowskiej i Podchorążych
Grób rodzinny Latiników na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, gdzie zostały złożone szczątki gen. Franciszka Latinika

Jego imieniem została nazwana ulica w Bielsku-Białej[64] oraz skwer w Krakowie (2021)[n][65][66][67].

Figura woskowa przedstawiająca Franciszka Latinika znalazła się w gabinecie figur woskowych w Muzeum Regionalnym PTTK w Gorlicach[68]. 28 stycznia 2019, w ramach obchodów setnej rocznicy bitwy pod Skoczowem, na budynku parafii ewangelickiej w Skoczowie została odsłonięta tablica upamiętniająca fakt stacjonowania tam w czasie bitwy pułkownika Franciszka Latinika jako dowódcy Frontu Śląskiego. Tego samego dnia na Małym Rynku w Skoczowie został odsłonięty mural upamiętniający bitwę skoczowską autorstwa Rafała Roskowińskiego, na którym została przedstawiona postać Franciszka Latinika[o][p][70][71][72].

W 2018 r. Poczta Polska wydała w nakładzie 100 tys. sztuk należący do serii „Pierwsze dni niepodległości” i zaprojektowany przez Andrzeja Gosika znaczek pocztowy o nominale 2,60 zł upamiętniający Franciszka Latinika[73].

21 sierpnia 2020, w ramach obchodów setnej rocznicy bitwy warszawskiej, na budynku Resursy Obywatelskiej przy ul. Krakowskie Przedmieście 64 w Warszawie została odsłonięta tablica upamiętniająca działalność Wojskowego Gubernatorstwa Warszawy oraz gubernatora Franciszka Latinika w sierpniu 1920[q][74][75][76][77][78][79][80]. 28 lipca 2020 w Legionowie, również w ramach obchodów setnej rocznicy bitwy warszawskiej, został odsłonięty mural autorstwa Rafała Roskowińśkiego, przedstawiający pośród najważniejszych dowódców wojskowych bitwy warszawskiej generała Franciszka Latinika[r][81][82][83][84].

15 sierpnia 2021 w kościele garnizonowym św. Agnieszki w Krakowie została odsłonięta tablica upamiętniająca generała Franciszka Latinika ufundowana przez Instytut Pamięci Narodowej[s][85][86][87]. Część jego spuścizny została zdeponowana przez rodzinę jego wnuka Jerzego Vetulaniego w Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie[46].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Teofil Romer (1814–1894) – ziemianin pochodzący z galicyjskiej rodziny drobnoszlacheckiej, skazany za udział w powstaniu krakowskim (1846) na dwanaście lat więzienia, osadzony w twierdzy Špilberk; w latach 1858–1870 dzierżawca i zarządca bieszczadzkiej wsi Rajskie[4].
  2. ↑ Jan Latinik (ur. 15 stycznia 1871, zm. 15 stycznia 1928) był lekarzem pułkowym. Przed wybuchem I wojny światowej prowadził praktykę w Karlsbadzie przy Mühlbrunnstrasse, a w czasie wojny był lekarzem w Krakowie w szpitalu przy ul. Jabłonowskich. Ilustrowany Kurier Codzienny z 8 maja 1916 donosił: „W grupie lekarzy reprezentujących Kraków, wziął również udział w kongresie lekarskim w Warszawie dr Jan Latinik, znany i ceniony lekarz w najszerszych kołach naszego miasta, a ordynujący stale w Karlsbadzie. Dr Latinik jest obecnie lekarzem wojskowym w szpitalu przy ul. Jabłonowskich”, z kolei 22 listopada 1917 Kurier donosił, że „dr Jan Latinik powrócił na stały pobyt do Krakowa”. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę został przyjęty w szeregi Wojska Polskiego, gdzie dosłużył się stopnia majora, i został przeniesiony do rezerwy[7]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim[8][9][10][11].
  3. ↑ Maria Latinik była nauczycielką. Według Krakowskiej Księgi Adresowej zamieszkiwała w 1906 przy Placu Wolnica w Krakowie[12].
  4. ↑ Równocześnie studiowali tam Tadeusz Rozwadowski i Józef Pomiankowski[14].
  5. ↑ Oficer armii austro-węgierskiej, a później generał brygady Wojska Polskiego Stanisław Kwaśniewski w swoich wspomnieniach stwierdził: „Bez przesady powiedzieć można, że bitwę pod Gorlicami 2go maja 1915 roku wygrał żoł­nierz krakowskiej 12. Dywizji Piechoty, lecz pod głównem dowództwem nie austrjackiem, ale niemieckiem. Żołnierz był to jednak doskonały, dzielny i ochotny, wytrzymały na trud i głód, brakowało mu tylko miłości i zaufania dowódców, nie rozumiejących polskiej duszy. Jakżesz inaczej było naogół w cieszyńskim 100. pp, (...) gdy jego dowództwo sprawował Polak, otwarcie do polskości się przyznający, pułkownik (...) Latinik, inaczej niż w pułkach więcej nawet polskich – jak tarnowski 57., w którym dowódca Niemiec bił ludzi po twarzy, nowosądecki 20., którym dowodził Niemiec nieumiejący słowa po polsku. Teraz szło o pokaz, o ambicję żołnierza Polaka, kiedy zwrócone nań były oczy dowództwa obcego, chociaż pruskiego i tak wyborowych oddziałów, jak Korpus Gwardji i Korpus generała von François”[16].
  6. ↑ Artysta wykonał wówczas obrazy bitew, plakiety okolicznościowe dla armii oraz pejzaże południowej Bukowiny. Jan Wałach wykonał na zlecenie pułkownika Franciszka Latinika m.in. plakietkę z brązu z okazji przełamania pozycji rosyjskich na wzgórzu Pustki. Artysta przedstawił szturm żołnierzy 100 pułku piechoty na szczyt góry. Plakietka została odlana w brązie w 1916 roku w Hofmunzamt w Wiedniu. Dochód z jej sprzedaży przeznaczano na wdowy i sieroty wojenne[18].
  7. ↑ W zbiorach prywatnych Jana Wałacha zachowała się korespondencja z Franciszkiem Latinikiem. Znajomość z okresu wojennego z czasem przerodziła się w przyjaźń, która trwała do śmierci Franciszka Latinika w 1949 roku[19].
  8. ↑ Jego adiutantem w czasie wojny z Czechami był Józef Figna.
  9. ↑ Część ich korespondencji znajduje się w zbiorach Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej.
  10. ↑ Wersję cyfrową udostępnia serwis Polona.
  11. ↑ Jednym z jego adiutantów w Przemyślu był Kazimierz Popiel, jego przyszły zięć.
  12. ↑ W grudniu 1922 roku marszałek Józef Piłsudski sporządził opinie dotyczące dziewięćdziesięciu pięciu generałów pozostających w służbie czynnej[36]. W tymże dokumencie napisał o generale Franciszku Latiniku: Śmiesznie zarozumiały, z niczego nie zadowolony, nawet z siebie, nie mieszczący się w żadnym miejscu w Polsce, niesprawiedliwy w stosunku do podwładnych, intrygant, jeden z generałów psujących armię polską i prawie niezdatny do użycia. Cieszyłbym się, gdyby go w armii polskiej nie było[37].
  13. ↑ Kwatera Ł-płd., po lewej Wojciechowskich.
  14. ↑ Przy ulicy Piastowskiej.
  15. ↑ W uroczystościach wziął udział m.in. burmistrz Skoczowa Mirosław Sitko.
  16. ↑ Ponadto 29 sierpnia 2019 roku społeczność Skoczowa zorganizowała uroczystości upamiętniające siedemdziesiątą rocznicę śmierci generała Franciszka Latinika. Pod tablicą pamiątkową na budynku parafii ewangelickiej w Skoczowie kwiaty złożyli m.in. burmistrz Skoczowa Mirosław Sitko, kierownik Muzeum Jana Sarkandra w Skoczowie Jakub Staroń oraz inicjatorka obchodów, historyk Halina Szotek. Obchodom towarzyszyła msza w kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła w intencji gen. Latinika[69].
  17. ↑ W uroczystości odsłonięcia tablicy wzięli udział przedstawiciele władz Warszawy: przewodnicząca Rady m.st. Warszawy Ewa Malinowska-Grupińska, wiceprezydent m.st. Warszawy Renata Kaznowska oraz Burmistrz Dzielnicy Śródmieście Aleksander Ferens, a także Janusz Rieger i Tomasz Vetulani (kolejno: wnuk i prawnuk generała Franciszka Latinika).
  18. ↑ W uroczystości odsłonięcia muralu wziął udział minister obrony narodowej Mariusz Błaszczak.
  19. ↑ Uroczystość odsłonięcia tablicy poprzedziła msza prowadzona przez proboszcza kościoła garnizonowego św. Agnieszki, pułkownika Piotra Srokę, a także duchownych Władysława Palmowskiego, Stefana Misińca, Jerzego Pająka i Józefa Mareckiego, reprezentującego na uroczystości prezesa i Kolegium IPN. Kazanie wygłosił ksiądz Władysław Palmowski. O zasługach Franciszka Latinika w obronie Śląska Cieszyńskiego oraz w bitwie warszawskiej mówił Maciej Korkuć, naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN. W imieniu rodziny generała głos zabrał Jerzy Rieger, wnuk Franciszka Latinika. Tablicę odsłonił praprawnuk Franciszka Latinika, Jakub Pielach (w asyście Jerzego Riegera i Macieja Korkucia). Posterunek honorowy wystawił 6 Batalion Powietrznodesantowy[85].
  20. ↑ Publikacja wznowiona w 2020 przez wydawnictwo Infort Editions[91] z tekstem wprowadzającym Mariana Małeckiego[92].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nekrolog Antoniego Latinika. polona.pl. [dostęp 2024-05-19].
  2. ↑ Jeografija Galicyi dla szkół ludowych. polona.pl. [dostęp 2024-05-19].
  3. ↑ Obywatel, państwo, rząd, formy rządów. polona.pl. [dostęp 2024-05-19].
  4. ↑ Historia wsi Rajskie. twojebieszczady.net. [dostęp 2018-11-20].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m Marian Zgórniak: Latinik Franciszek Ksawery (1864–1949). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XVI. 1971, s. 567–568.
  6. ↑ Zbigniew R. Muszyński. Wspomnienie. Franciszek Ksawery Latinik. „Gazeta Wyborcza”, 2004-09-07. 
  7. ↑ Nekrolog Jana Latinika. Polona, 1928.
  8. ↑ Dr. Jan Latinik ordynuje w Karlsbadzie. „Kurjer Litewski”, s. 1, 24 czerwca 1909. 
  9. ↑ Dr. Jan Latinik ordynuje w Karlsbadzie. „Kurjer Litewski”, s. 4, 7 sierpnia 1909. 
  10. ↑ Z kongresu lekarskiego w Warszawie. „Ilustrowany Kurier Codzienny”. 323, 8 maja 1916. 
  11. ↑ Wiadomości osobiste. „Ilustrowany Kurier Codzienny”. 323, 22 listopada 1917. 
  12. ↑ Krakowska Księga Adresowa. Kraków: 1907.
  13. ↑ Zob. nekrolog Kornelii z Romerów Latinik.
  14. ↑ Franciszek Latinik: Wspomnienie o generale broni Tadeuszu Rozwadowskim. W: Generał Rozwadowski. Kraków: 1929, s. 196–200.
  15. ↑ Waldemar Bałda: Franciszek Latinik. Bronił Śląska Cieszyńskiego. Dlaczego wywołał "strajk generałów"?. nowahistoria.interia.pl, 25 kwietnia 2015. [dostęp 2019-07-20].
  16. ↑ Stanisław Kwaśniewski: Wspomnienia legjonowe byłego oficera austriackiego. Warszawa: 1926, s. 49–50.
  17. ↑ Historia wsi Jareniówka. Gmina Jasło. [dostęp 2020-07-01].
  18. ↑ a b O twórczości Jana Wałacha na wykładzie MUR. Zwrot. Miesięcznik Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Republice Czeskiej, 6 kwietnia 2019. [dostęp 2020-01-27].
  19. ↑ Post na Facebooku. Facebook – Muzeum Jana Wałacha w Istebnej, 17 października 2018. [dostęp 2020-08-14].
  20. ↑ Echa walk w obronie Ślaska. „Nowości Illustrowane”. Nr 14, s. 4, 6, 5 kwietnia 1919. 
  21. ↑ Brygadier Franciszek Ksawery Latinik. „Gazeta Skoczowska”, s. 7, 4 marca 1999. 
  22. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 68 z 21 czerwca 1919 roku, poz. 2175.
  23. ↑ Jarno 2003 ↓, s. 107.
  24. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 98 z 29 grudnia 1919 roku, poz. 4143.
  25. ↑ Franciszek Latinik, Bój o Śląsk Cieszyński w r.1919, wyd. 1934 [online], polona.pl [dostęp 2020-09-15].
  26. ↑ List do Juliana Fałata od Franciszka Latinika informujący o przeprowadzce swojej z Warszawy do Kielc. Autor listu zapowiada wizytę w Bystrej. Donosi o swoich zajęciach i planach. List z kopertą. MBB/H-FJ/679. muzeum.bielsko.pl, 22 września 1921. [dostęp 2021-02-03].
  27. ↑ Jerzy Strychalski. Wojskowe Gubernatorstwo Warszawy 29.7.–23.9.1920 roku. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3–4, s. 12–21, 1995. 
  28. ↑ Piotr Krzysztof Marszałek. Wojskowy Gubernator Warszawy. Sierpień–wrzesień 1920 roku. „Acta Universitatis Wratislaviensis”. 2616, s. 237–260, 2004. Wrocław. 
  29. ↑ Lato 1920. dzieje.pl, 23 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-23].
  30. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 18 z 7 maja 1921 roku, s. 902.
  31. ↑ Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 116 z 29 września 1921 roku, Urlop generała i dowódcy okręgu generalnego – objęcie zastępstwa. Dziennik Rozkazów Dowództwa Okręgu Generalnego „Kielce” Nr 120 z 13 października 1921 roku, Powrót z urlopu.
  32. ↑ Jarno 2003 ↓, s. 38.
  33. ↑ Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Załącznik do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 8 czerwca 1922 roku. Warszawa: Zakłady Graficzne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1922, s. 14.
  34. ↑ Piotr Stawecki: Z dziejów wojskowości Drugiej Rzeczypospolitej. Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna, 2001, s. 126.
  35. ↑ Afisz do odczytu generała Franciszka Latinika w sali Towarzystwa Hygienicznego w Warszawie 22 października 1922 roku. Polona.pl. [dostęp 2019-08-01].
  36. ↑ Maciej Gablankowski: Co Piłsudski naprawdę myślał o swoich generałach? Ten jeden rękopis mógł złamać karierę Marszałka. Wirtualna Polska, 3 sierpnia 2016. [dostęp 2020-09-03].
  37. ↑ Andrzej Nierchyło. Wężyk generalski. „Przegląd Tygodniowy”. 30 (330), s. 15, 1988. 
  38. ↑ Jerzy Rawicz: Do pierwszej krwi. Warszawa: Czytelnik, 1974, s. 99–115.
  39. ↑ Ludwik Stomma: Skandale polskie. Warszawa: Demart, 2008, s. 131–136. ISBN 978-83-7427-422-7.
  40. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 121 z 15 listopada 1924 roku, s. 673.
  41. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 24 z 1 marca 1925 roku, s. 106.
  42. ↑ Kalendarium życia i twórczości Juliana Fałata [online], bielsko.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  43. ↑ Marcin Rotkiewicz: Mózg i błazen. Rozmowa z Jerzym Vetulanim. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015, s. 15. ISBN 978-83-8049-092-5.
  44. ↑ Natalia Waloch-Matlakiewicz. Jeśli nie mówisz, co myślisz, po co w ogóle myśleć? Rozmowa z Jerzym Vetulanim. „Wysokie Obcasy Extra”, s. 50–55, sierpień 2015. 
  45. ↑ Piotr Stawecki: Rozwadowski (Jordan-Rozwadowski) Tadeusz (1866–1928). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXXII. 1989–1991.
  46. ↑ a b c Dobra starość do umiejętność wykorzystania doświadczenia. W: Andrzej Kobos: Po drogach uczonych. T. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2007, s. 493.
  47. ↑ August Grodzicki. Wywiad "Dziennika Zachodniego" z generałem Latinikiem. „Dziennik Zachodni”. 130, s. 1, 26 czerwca 1945. 
  48. ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online].
  49. ↑ a b c d e f g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 414.
  50. ↑ Rozkaz Naczelnego Wodza z 1 stycznia 1920 r. (Dziennik Rozkazów 1920 r. Nr 1, poz. 1)
  51. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 18.
  52. ↑ M.P. z 1921 r. nr 298, poz. 353 „w uznaniu zasług, położonych dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu organizacji wojskowej”.
  53. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 1936 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 35, poz. 1763)
  54. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2030 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 41, s. 1612)
  55. ↑ a b Franciszek Ksawery Latinik: Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Cieszyn: 1934, s. 140-142. [dostęp 2020-05-06].
  56. ↑ Pamiętnik Historyczny Bojowników o Niepodległość Śląska Zaolzańskiego. Cieszyn: 1938, s. 28.
  57. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 67.
  58. ↑ a b c d e Franciszek Latinik. Bronił Śląska Cieszyńskiego. Dlaczego wywołał "strajk generałów"?. interia.pl. [dostęp 2019-07-20].
  59. ↑ Amtlicher Theil. Kaiserliche Verordnung vom 9. Februar 1916. „Wiener Zeitung”. Nr 100, s. 1, 2 maja 1917. (niem.). 
  60. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń, 1918, s. 86
  61. ↑ Czas 1915 nr 96
  62. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 215.
  63. ↑ Wirtualne Muzea Małopolski [online], malopolska.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  64. ↑ Wykaz ulic, placów, rond, skwerów, parków i osiedli w Bielsku-Białej. Urząd Miejski w Bielsku-Białej. [dostęp 2019-07-20].
  65. ↑ Nowi patroni skwerów, ronda i ulicy w Krakowie. krakow.pl, 12 lipca 2021. [dostęp 2021-07-13].
  66. ↑ Piotr Ogórek: Nowi patroni krakowskich ulic i skwerów. dziennikpolski24.pl, 8 lipca 2021. [dostęp 2021-07-13].
  67. ↑ Zarządzenie Nr 1626/2021 Prezydenta Miasta Krakowa z dnia 16 czerwca 2021 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie nazwy skwerów oraz nazwy ulicy i ronda. bip.krakow.pl, 16 czerwca 2021. [dostęp 2021-07-13].
  68. ↑ W Starostwie pożegnano odchodzącego na emeryturę dyrektora Zdzisława Tohla. gorlice24.pl, 30 grudnia 2022. [dostęp 2023-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  69. ↑ Obchody 70. rocznicy śmierci gen. F. Latinika. Portal Śląska Cieszyńskiego, 29 sierpnia 2019. [dostęp 2019-09-07].
  70. ↑ Dorota Krehut-Raszyk: Skoczów: Obchody bitwy czas zacząć!. beskidzka24.pl, 28 stycznia 2019. [dostęp 2019-02-07].
  71. ↑ W 100-lecie bitwy skoczowskiej…. Gazeta Lekarska, 31 stycznia 2019. [dostęp 2019-02-07].
  72. ↑ 100. rocznica bitwy pod Skoczowem / 2019 r.. ViFi – YouTube, 28 stycznia 2019. [dostęp 2020-08-21].
  73. ↑ 2018.11.11. Pierwsze dni niepodległości. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
  74. ↑ Tablica upamiętniająca działanie Wojskowego Gubernatorstwa Warszawy odsłonięta. Urząd m.st. Warszawy, 21 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-21].
  75. ↑ Uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej działanie Wojskowego Gubernatorstwa Warszawy – zaproszenie. Urząd m.st. Warszawy, 20 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 listopada 2020)].
  76. ↑ Obchody setnej rocznicy Bitwy Warszawskiej 1920 roku. tvn24.pl, 14 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-21].
  77. ↑ Na Krakowskim Przedmieściu upamiętniono Wojskowe Gubernatorstwo Warszawy. tvn24.pl, 22 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-22].
  78. ↑ Marta Gostkiewicz: Warszawa. Odsłonięto tablicę upamiętniającą działanie Wojskowego Gubernatorstwa Warszawy. wawalove.wp.pl, 24 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-27].
  79. ↑ Odsłonięto tablicę dowódcy, odpowiedzialnego za przygotowanie miasta na atak bolszewików. TVP Warszawa, 21 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-22].
  80. ↑ Warszawa: upamiętniono generała Franciszka Latinika. TVP Polonia, 21 sierpnia 2020. [dostęp 2020-08-22].
  81. ↑ Mural bohaterów Bitwy Warszawskiej 1920 r.. Ministerstwo Obrony Narodowej, 28 lipca 2020. [dostęp 2020-08-21].
  82. ↑ Błaszczak: Bitwa Warszawska, to była wiktoria, która ochroniła wolność Polski i Europy. Polska Agencja Prasowa, 28 lipca 2020. [dostęp 2020-08-21].
  83. ↑ Magdalena Miernicka: NCBC uczciło 100-lecie Bitwy Warszawskiej. Polska Zbrojna, 28 lipca 2020. [dostęp 2020-08-21].
  84. ↑ Legionowo. Odsłonięcie Muralu dla bohaterów Bitwy Warszawskiej 1920 r.. To i owo, 28 lipca 2020. [dostęp 2020-08-21].
  85. ↑ a b W Krakowie odsłonięto tablicę upamiętniającą gen. Franciszka Latinika. krakow.ipn.gov.pl, 15 sierpnia 2021. [dostęp 2021-08-31].
  86. ↑ Krzysztof Stępkowski. Liczy się siła ducha. Obchody Święta Wojska Polskiego. „Nasza Służba”. Rok XXX; nr 8 (640), s. 4, 1– 31 sierpnia 2021. 
  87. ↑ Nagranie z uroczystości odsłonięcia tablicy pamięci gen. Franciszka Latinika w kościele garnizonowym św. Agnieszki w Krakowie. 16 sierpnia 2021. [dostęp 2021-08-31].
  88. ↑ Jacek Rozmus: "Każdy spełnił swój obowiązek": Franciszek Ksawery Latinik Żołnierz polski pod Gorlicami 1915: działalność 100 pułku ziemi cieszyńskiej. W: Wojna w Europie Środkowo-Wschodniej z perspektywy interdyscyplinarnej. Warszawa: Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, 2015, s. 51–75.
  89. ↑ Jacek Rozmus: "Zbiór notat i szkiców za czas całej wojny": Żołnierz polski pod Gorlicami 1915: działalność 100 pułku ziemi cieszyńskiej Franciszka Ksawerego Latinika wobec zagadnień dyskursu historiograficznego i autobiografii. W: Doświadczenia żołnierskie Wielkiej Wojny: studia i szkice z dziejów frontu wschodniego I wojny światowej. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica", 2016, s. 125–136.
  90. ↑ Władysław Zabawski. Recenzje i sprawozdania: Franciszek Ksawery Latinik, Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. „Zaranie Śląskie”. 10 (4), s. 232, 1934. 
  91. ↑ Nowości. infort-sklep.pl. [dostęp 2020-12-07].
  92. ↑ Marian Małecki: O niepokornym generale Franciszku Latiniku i jego wojnie z Czechami słów kilka. W: Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Zabrze, Tarnowskie Góry: Inforteditions, 2020, s. 6–9.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Franciszek_Latinik&oldid=74334581”