Języki germańskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Języki germańskie
Obszar

Europa, Ameryka, Azja, Afryka Południowa, Oceania

Użytkownicy

Germanie

Liczba mówiących

kilkaset milionów

Klasyfikacja genetyczna

języki indoeuropejskie

  • języki germańskie
Prajęzyk

język pragermański

Podział

• północnogerm.
• zachodniogerm.
• wschodniogerm. †

Kody rodziny językowej
ISO 639-5 gem
Glottolog germ1287
Występowanie
Ilustracja
Obszar występowania:

     język większości ludności

     język urzędowy, ale posługuje się nim mniejszość społeczeństwa

     język używany w pewnych regionach lub kręgach społecznych

Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki germańskie – grupa języków w obrębie języków indoeuropejskich, którymi posługuje się kilkaset milionów mówiących na całym świecie. Wywodzą się ze wspólnego języka pragermańskiego.

W swojej wczesnej fazie rozwoju języki germańskie miały najprawdopodobniej kontakt z bliżej nieokreślonym substratem językowym (przypuszczalnie któregoś z języków azjanickich lub uralo-ałtajskich). (Zob. język pragermański).

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Ekspansja plemion germańskich od 750 r. p.n.e. do 1 r. n.e.

      Osady przed 750 r. p.n.e.

      Nowe osady do 500 r. p.n.e.

      Nowe osady do 250 r. p.n.e.

      Nowe osady do 1 r. n.e.

Wszystkie języki grupy germańskiej są uważane za pochodzące od hipotetycznego języka pragermańskiego i poddane przesuwkom spółgłoskowym prawa Grimma i prawa Vernera. Nastąpiły one prawdopodobnie w trakcie epoki żelaza w Europie Północnej około 500 r. p.n.e. Pragermański w znanej dziś formie był używany po 500 r. p.n.e.[1]

W czasach, z których pochodzą najwcześniejsze świadectwa istnienia, języki germańskie były podzielone na trzy grupy: zachodnią, wschodnią i północną. Dokładna relacja pomiędzy nimi jest trudna do ustalenia z powodu zbyt rzadkich inskrypcji runicznych.

Grupa zachodnia sformowała się w późnej kulturze jastorfskiej, grupa wschodnia może być wywodzona z I wieku z Gotlandii, a grupę północną uznaje się za pochodzącą z południowej Szwecji. Okres Fuþarku starszego (od II do IV w.) poprzedza podział w regionalnych wariantach tekstu pisanego.

Najwcześniejszy znany spoisty tekst germański to pochodzące z IV w. tłumaczenie Nowego Testamentu na gocki. Wczesne języki grupy zachodniogermańskiej to starofrankijski, staro-wysoko-niemiecki i staroangielski. Języki północnogermańskie są poświadczone jedynie w drobnych fragmentach tekstów runicznych jako język pranordyjski, który około 800 r. wyewoluował w staronordyjski.

Języki wschodniogermańskie były marginalizowane od końca okresu migracji. Burgundowie, Goci i Wandalowie byli asymilowani lingwistycznie przez sąsiadów około VII w., jedynie krymsko-gocki przetrwał dłużej, do XVIII w.

W trakcie wczesnego średniowiecza języki zachodniogermańskie zostały odseparowane z jednej strony przez rozwój środkowoangielskiego, a z drugiej przez wysokoniemiecką przesuwkę spółgłoskową, której rezultatem stał się podział na języki wysokoniemieckie i dolnosaksońskie oraz ich środkowoniemieckimi wariacjami. We wczesnej epoce nowożytnej różnice pogłębiły się, mając zakres od języka najwyższego alemańskiego na południu do północnodolnosaksońskiego na północy. Mimo że obydwa te ekstrema są uważane za dialekty jednego języka niemieckiego, są mało zrozumiałe dla obu stron. Najbardziej wysunięte na południe wariacje przeprowadziły do końca drugą przesuwkę głoskową, podczas gdy północne wariacje pozostały nienaruszone przez przesuwkę spółgłoskową.

Języki północnogermańskie pozostawały jednolite na długo po 1000 roku n.e.. Do tej pory kontynentalne języki skandynawskie są łatwe do zrozumienia pomiędzy użytkownikami różnych języków tej grupy. Większe różnice w tej grupie występują między językami kontynentalnymi a wyspiarskimi, przede wszystkim w przypadku języka islandzkiego, który utrzymał staronordyjską gramatykę praktycznie nienaruszoną, podczas gdy języki kontynentalne ulegały zmianom.

Charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Języki germańskie mają cechy charakterystyczne odróżniające je od innych języków indoeuropejskich. Prawdopodobnie najlepiej znanymi są:

  1. Procesy fonetyczne takie, jak prawo Grimma i prawo Vernera, które przesunęły wartości wszystkich spółgłosek zwartych, na przykład oryginalne /t d dh/ stały się germańskimi /θ t d/ (Porównaj: łac. tres → ang. three, łac. duo → ang. two, sanskr. dha- → ang. do). Rozpoznanie tych różnic stało się podstawą w zrozumieniu regularnej natury procesów fonetycznych i podstawą metody porównawczej, która uformowała nowoczesną lingwistykę historyczną.
  2. Rozwój silnego akcentowania pierwszej sylaby w słowie, które doprowadziło do znacznej fonologicznej redukcji pozostałych sylab. Redukcja ta sprawiła, że większość podstawowych angielskich słów skróciła się do słów monosylabicznych, a także do powszechnego uważania nowoczesnego angielskiego i niemieckiego za języki silnie spółgłoskowe. Przykładami są pragermańskie strangiþō → ang. strength (siła), aimaitijō → ang. ant (mrówka), haubudan → ang. head (głowa), hauzijanan → ang. hear (słyszeć), harubistaz → niem. Herbst (jesień), hagatusjō → niem. Hexe (wiedźma)
  3. Proces znany jako przegłos niemiecki, który zmodyfikował brzmienie samogłosek, gdy segment wysoki przedni (/i/, /i:/ lub /j/) następował w kolejnej sylabie. Samogłoski tylne były wysuwane na przód, a samogłoski przednie podnoszone. W wielu językach zmodyfikowana w ten sposób samogłoska była zaznaczana umlautem (np. ä ö ü w niemieckim, wymawiane kolejno /ε ø y/). Te zmiany doprowadziły do rozpowszechnionych alternacji w spokrewnionych słowach, które wciąż występują często w nowoczesnym niemieckim, lecz w języku angielskim pozostały jedynie ich resztki (np. mouse/mice, goose/geese, broad/breadth, tell/told, old/elder, foul/filth, gold/gild).
  4. Wiele różnych samogłosek: W języku angielskim występuje w większości dialektów około 11-12 samogłosek (nie licząc dyftongów), standardowy szwedzki ma ich 17[2], standardowy niemiecki i niderlandzki mają ich po 14, a duński co najmniej 11[3]. Amstetteński dialekt języka bawarskiego odróżnia 13 różnych brzmień samych tylko samogłosek długich, co stanowi jedną z największych ilości samogłosek na świecie[4].
  5. Szyk V2 w zdaniu, rzadko spotykany poza językami germańskimi: dokładnie jedna fraza rzeczownikowa lub element przysłówkowy musi poprzedzać czasownik w zdaniu; w szczególności jeżeli orzeczenie jest poprzedzone przysłówkiem lub przyimkiem, bezpośrednio po orzeczeniu musi pojawić się podmiot. Reguła ta nie jest już obecna w nowożytnym angielskim z wyjątkiem zdań zaczynających się na here is, there is, here comes, there goes i pokrewnych oraz w większości „Pięciu pytań na W”, np. What has happened here?, Where will we go?, When did he go to the stadium?, Why would this happen to us now?, How could these things get here?. W pozostałych językach germańskich szyk V2 jest stale stosowany.

Klasyfikacja języków germańskich

[edytuj | edytuj kod]
Wikipedia:Weryfikowalność
Niektóre z zamieszczonych tu informacji wymagają weryfikacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

języki indoeuropejskie > języki germańskie:

Według Ethnologue

[edytuj | edytuj kod]

Piętnasta edycja Ethnologue podaje następującą klasyfikację[5]

języki indoeuropejskie > języki germańskie:

Według Milewskiego

[edytuj | edytuj kod]

Tadeusz Milewski podaje następującą klasyfikację[6]:

Porównanie języków germańskich

[edytuj | edytuj kod]
Angielski Fryzyjski Afrikaans Niderlandzki Dolnoniemiecki Niemiecki Szwedzki Duński Islandzki Wilamowski
Apple Appel Appel Appel Appel Apfel Äpple Æble Epli Opuł
Board Board Bord Bord Boord Brett Bräde Bræt Borð Brut
Beech Boeke/ Boekebeam Beuk Beuk Böke Buche Bok Bøg Beyki Bihia
Book Boek Boek Boek Book Buch Bok Bog Bók Büh
Breast Boarst Bors Borst Borst Brust Bröst Bryst Brjóst Brust
Brown Brún Bruin Bruin Bruun Braun Brun Brun Brúnn Broün
Day Dei Dag Dag Dag Tag Dag Dag Dag Tog
Dead Dea Dood Dood Dood Tot Död Død Dauður Tut
Die Stjerre Sterf Sterven Sterven Sterben Dö Dø Deyja Śtarwa
Enough Genôg Genoeg Genoeg Noog Genug Nog Nok Nóg Gynüg
Finger Finger Vinger Vinger Finger Finger Finger Finger Fingur Fyngier
Give Jaan Gee Geven Geven Geben Giva / Ge Give Gefa Gon
Gold Goud Goud Goud Gold Gold Guld Guld Gull Gułd
Hand Hân Hand Hand Hand Hand Hand Hånd Hönd Hond
Head Holle Hoof / Kop Hoofd/ Kop Kopp Haupt/ Kopf Huvud Hoved Höfuð Hiöet
High Heech Hoog Hoog Hoog Hoch Hög Høj Hár Hüh
Home Hiem Heim / Tuis Heim / thuis Heem Heim Hem Hjem Heim Hom
Hook Hoek Haak Haak Haak Haken Hake/ Krok Hage/ Krog Krókur Hok
House Hûs Huis Huis Huus Haus Hus Hus Hús Hoüz
Many Menich Menige Menige Mennig Manch Många Mange Margir Miöehia
Moon Moanne Maan Maan Maan Mond Måne Måne Tunglið Mönd
Night Nacht Nag Nacht Nacht Nacht Natt Nat Nótt Noht
No Nee Nee Nee(n) Nee Nein Nej Nej Nei Na/Ny
Old Âld Oud Oud Ool Alt Gammal (ale: äldre, äldst) Gammel (ale: ældre, ældst) Gamall (ale: eldri, elsti) Ołd
One Ien Een Een Een Eins En En Einn An
Ounce Ons Ons Ons Uns Unze Uns Unse Eyri Yns
Snow Snie Sneeu Sneeuw Snee Schnee Snö Sne Snjór Śnej
Stone Stien Steen Steen Steen Stein Sten Sten Steinn Śtan
That Dat Dit Dat, Die Dat (Dit) Das Det Det Það Dos
Two/Twain Twa Twee Twee Twee Zwei/ Zwo/ Zwan Två To Tveir Cwe
Who Wa Wie Wie Wer/Wokeen Wer Vem Hvem Sem Wor
Worm Wjirm Wurm Wurm/ Worm Worm Wurm Mask/Orm[a] Orm Ormur Wüm
Angielski Fryzyjski Afrikaans Niderlandzki Dolnoniemiecki Niemiecki Szwedzki Duński Islandzki Wilamowski

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Spokrewnione słowo Orm jest uznawane za slangowe.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Ringe (2006), s. 67.
  2. ↑ Chuan-Chao Wang i inni, Comment on „Phonemic Diversity Supports a Serial Founder Effect Model of Language Expansion from Africa”, „Science”, 335 (6069), 2012, s. 657, DOI: 10.1126/science.1207846, ISSN 0036-8075, PMID: 22323803.
  3. ↑ Basbøll, Hans; Jacobsen, Henrik Galberg (2003-01-01). Take Danish, for Instance: Linguistic Studies in Honour of Hans Basbøll Presented on the Occasion of His 60th Birthday, 12 July 2003. University Press of Southern Denmark. s. 41–57. ISBN 978-87-7838-826-1.
  4. ↑ Ladefoged, Peter; Maddieson, Ian (1996). The Sounds of the World’s Languages. Oxford: Blackwell. p. 290. ISBN 0-631-19814-8.
  5. ↑ Ethnologue report for Germanic. [dostęp 2010-05-27]. (ang.).
  6. ↑ Tadeusz Milewski, Językoznawstwo, wyd. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 139–141, ISBN 83-01-14244-8, OCLC 749429940.
Grupy języków indoeuropejskich
podstawowe grupy
niesklasyfikowane
Języki germańskie
wschodniogermańskie †
zachodniogermańskie
północnogermańskie
  • Język pragermański nie jest językiem germańskim, ale przodkiem wszystkich języków germańskich
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_germańskie&oldid=74159732”