Język islandzki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Íslenska

Obszar	Islandia
Liczba mówiących	320 tysięcy
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki północnogermańskie Język islandzki
Status oficjalny
język urzędowy	Islandia
Organ regulujący	Instytut Árniego Magnússona
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	is
ISO 639-2	ice/isl
ISO 639-3	isl
IETF	is
Glottolog	icel1247
Ethnologue	isl
GOST 7.75–97	исл 225
WALS	ice
SIL	ICE
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku islandzkim Słownik języka islandzkiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język islandzki (isl. íslenska) – język z grupy języków nordyckich, którym posługują się mieszkańcy Islandii. Posługuje się nim około 320 tys. osób, głównie Islandczyków w kraju i na emigracji. Zapisywany jest alfabetem łacińskim.

Etapy rozwoju języka islandzkiego to okres staroislandzki (do 1550 r.) i nowoislandzki (po 1550 r.).

Początkowo był to język osadników norweskich, tzw. norse, czyli język staronordyjski. Z tego pierwotnego języka wykształciły się islandzki i norweski. Jednak ze względu na izolację wyspy, język islandzki zmienił się nieznacznie od początku drugiego tysiąclecia, dlatego współcześni Islandczycy mogą bez wcześniejszego przygotowania czytać sagi spisane w XII i XIII wieku. Zaszły jednak głębokie zmiany w artykulacji i wymowie wyrazów.

Umiejętność pisania i czytania była na Islandii powszechna, nawet wśród chłopów, którzy przechowywali stare rękopisy sag, czytane podczas długich zimowych nocy. Po przyjęciu chrześcijaństwa w 1000 roku, w wyniku decyzji Althingu, wprowadzono na wyspie alfabet łaciński. Alfabet islandzki zawiera kilka dodatkowych liter (w nawiasie litery rzadko używane):

A Á B (C) D Ð E É F G H I Í J K L M N O Ó P (Q) R S T U Ú V (W) X Y Ý (Z) Þ Æ Ö

Pierwszą książką wydaną w języku islandzkim był Nowy Testament przetłumaczony przez Oddura Gottskálkssona(inne języki)^[1]. W 1584 roku staraniem biskupa Guðbrandura wydrukowano pierwszy pełny przekład Pisma Świętego – Guðbrandsbiblía^[2]. Odmiana wyrazów w języku islandzkim jest prezentowana w internetowej bazie danych Beygingarlýsing íslensks nútímamáls, nad którą rozpoczęto prace w 2002 roku.

W przypadku spółgłosek zwartych język islandzki posiada raczej rozróżnienie na głoski przydechowe i bezprzydechowe, niż dźwięczne i bezdźwięczne. Tradycyjne rozróżnienie cechuje spółgłoski szczelinowe, półotwarte, a także, co jest zjawiskiem wyjątkowym wśród języków naturalnych świata, głoski nosowe.

/s/ jest spółgłoską dziąsłową apikalną bezdźwięczną^[3][4] . /θ/ i /ð/ są spółgłoskami dziąsłowymi szczelinowymi niesyczącymi^[4] [5]; pierwsza jest laminalna, natomiast druga z reguły apikalna^[4] [5].

Dźwięczne głoski szczelinowe [v], [ð], [j] i [ɣ] realizowane są często jako aproksymanty.

Wśród językoznawców toczy się dyskusja, czy uznać głoski [c] i [cʰ] za oddzielne fonemy, czy też allofony [k] i [kʰ]. Z jednej strony pary minimalne: gjóla [couːla] „lekki wiatr” a góla [kouːla] „krzyk” i kjóla [cʰouːla] „ubrania” a kóla [kʰouːla] „kola” świadczą o statusie niezależnych fonemów. Jednak przed powyższymi samogłoskami mogą pojawić się tylko spółgłoski zwarte podniebienne, a nie zwarte miękkopodniebienne. Niektórzy lingwiści opowiadają się w związku z tym za tym, że pierwotne formy dla [couːla] i [cʰouːla] wyglądały następująco: /kjoula/ i /kʰjoula/, jak również za wystąpieniem procesu fonologicznego /k(ʰ)j/ → [c(ʰ)].

Głoski dziąsłowe szczelinowe niesyczące [θ] i [ð] są allofonami jednego fonemu. [θ] pojawia się na początku słów, np. þak [θaːk] „dach”, oraz przed spółgłoskami bezdźwięcznymi, np. maðkur [maθkʏr] „robak”. [ð] stoi wewnątrz słów, np. iða [ɪːða] „wir”, oraz w wygłosie, np. bað [paːð] „wanna”, gdzie może być także ubezdźwięcznione, gdy koniec słowa to również koniec całego wyrażenia.

Spośród samogłosek nosowych bezdźwięcznych tylko [n̥] występuje na początku słowa, np. hné [n̥jɛː] „kolano”. Ostatnio nasila się tendencja, by udźwięczniać spółgłoski w tej pozycji, np. hnífur [nivʏr] „nóż” zamiast [n̥ivʏr]). Głoska nosowa podniebienna stoi przed głoskami zwartymi podniebiennymi, a nosowa miękkopodniebienna przed zwartymi miękkopodniebiennymi. [ŋ] stoi również przed [l] i [s] w przypadku utraty głoski [k] w połączeniach [ŋkl] i [ŋks].

Spółgłoski z przydechem nagłosowym [hp ht hc hk] (np. löpp [lœhp] „stopa”) nie pojawiają się na początku słowa. Geminaty [pp tt cc kk] wymawiane są w tej samej długości co zwykłe spółgłoski [p t c k], sprawiają jednak, że poprzedzająca je samogłoska czytana jest jako krótka (jak w języku niemieckim).

Język islandzki posiada 8 samogłosek pojedynczych i 5 dyftongów. Wszystkie samogłoski, w tym również dyftongi, mogą być długie bądź krótkie. Długość samogłosek jest jednak zależna od kontekstu i przez to nie stanowi cechy dystynktywnej.

Dyftongi: [ai], [au], [ei], [øy], [ou].

Islandzki, w odróżnieniu od innych germańskich języków, jest językiem fleksyjnym. Zachował on wiele form starogermańskich, które zanikły choćby w językach skandynawskich.

• Rzeczownik Rzeczowniki przyporządkowane są do trzech rodzajów gramatycznych: męskiego, żeńskiego i nijakiego i odmieniają się przez cztery przypadki: mianownik, biernik, celownik i dopełniacz.

Dla każdego rodzaju istnieją dwa główne deklinacyjne paradygmaty: rzeczowniki słabe i mocne, które – w zależności od dopełniacza l. poj. oraz mianownika liczby mnogiej – dzielą się na podklasy. Dla przykładu, w odmianie rzeczowników mocnych rodzaju męskiego, w podklasie 1 rzeczownikowi w dopełniaczu l. poj. przyporządkowana jest końcówka -s, oraz -ar mianownikowi l.mn.

hestur („koń”) – dop. l. poj.: hests – mian. l. mn.: hestar

Natomiast w subklasie 3 rzeczowniki mocne otrzymują odpowiednio końcówki -ar oraz -ir

hlutur („rzecz”) – dop. l. poj.: hlutar – mian. l. mn.: hlutir

• Przymiotnik

Przymiotnik odmienia się zgodnie z rodzajem i liczbą rzeczownika. Odmiana przymiotnika dzieli się na słabą i mocną. Przykład odmiany mocnej:

Przykład użycia w zdaniu:

Ég bý með íslenskri konu – „Mieszkam z Islandką (dosłownie z islandzką kobietą)”.

• Rodzajnik

W języku islandzkim nie występuje rodzajnik nieokreślony, natomiast rodzajnik określony występuje – podobnie jak w językach skandynawskich – jako przyrostek: hvalur: „(jakiś) wieloryb” – hvalurinn: „(ten) wieloryb”; klukka: „(jakiś) zegar” – klukkan: „(ten) zegar”.

• Czasownik

Czasowniki podlegają odmianie przez osobę, liczbę, tryb, stronę i czas. Wyróżnia się trzy odmiany, z zakończeniem -ar, -ir, bądź -ur Przykładowe odmiany w czasie teraźniejszym:

tala (mówić)

vera* („być”):

* czasownik nieregularny

Læra („uczyć się”) – czasownik zakończony na -ir

Velja („wybierać”), czasownik zakończony na -ur:

Wyróżnia się dziesięć czasów. Podobnie jak w innych językach germańskich istnieją dwa czasy proste (teraźniejszy i przeszły), pozostałe czasy tworzy się przy użyciu czasowników posiłkowych.

W islandzkim są trzy strony: czynna, bierna i medialna.

• Liczebnik

• Edda poetycka – zbiór pieśni o tematyce mitologicznej,
• Heimskringla czyli „Krąg ziemi" – historia królów norweskich,
• Íslendingabók czyli „Księga o Islandczykach",
• Landnámabók czyli „Księga o zajmowaniu ziemi".

Zobacz hasło islandzki w Wikisłowniku

• omówienie gramatyki islandzkiej na Wikisłowniku
• literatura islandzka
• Islandzka Wikipedia

• Bruno Kress: Isländische Grammatik. VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1982. (niem.).
• Peter Ladefoged, Ian Maddieson: The Sounds of the World's Languages. Oxford: Blackwell, 1996. ISBN 0-631-19814-8. (ang.).
• Magnus Pétursson. Étude de la réalisation des consonnes islandaises þ, ð, s, dans la prononciation d'un sujet islandais à partir de la radiocinématographie. „Phonetica”. 33, s. 203-216, 1971. DOI: 10.1159/000259344. (fr.).