Jan Maksymilian Sokołowski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy pułkownika Wojska Polskiego. Zobacz też: inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Jan Maksymilian Sokołowski

„Trzaska”

pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	12 października 1895 Warszawa
Data i miejsce śmierci	13 listopada 1986 Wrocław
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Armia Krajowa
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	5 pułk piechoty 23 pułk piechoty VI Brygada Piechoty 35 pułk piechoty 34 pułk piechoty 3 Dywizja Piechoty 48 pułk piechoty 75 pułk piechoty 35 Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca batalionu szef sztabu z-ca dowódcy pułku szef wydziału
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka kampania wrześniowa II wojna światowa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Maksymilian Sokołowski h. Trzaska, ps. „Trzaska” (ur. 12 października 1895 w Warszawie, zm. 13 listopada 1986 we Wrocławiu) – żołnierz Legionów Polskich, pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego II RP i Armii Krajowej, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Urodził się w rodzinie Franciszka i Stefanii z d. Falencka^[1]. W 1914 ukończył Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. W okresie gimnazjalnym był harcerzem i członkiem Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Działał także w Wolnej Szkole Wojskowej, włączonej w sierpniu 1915 do batalionu warszawskiego POW, a następnie 1 października 1915 do I Brygady Legionów Polskich^[1]. Po opanowaniu Warszawy przez armię niemiecką, 22 sierpnia 1915 w stopniu kaprala żołnierz 1 batalionu 5 pułku piechoty Legionów^[1] z którym walczył podczas I wojny światowej przeciwko Rosji na Wołyniu w bitwach pod Stowygorożem (3 października 1915) i Kostiuchnówką (4–7 lipca 1916).

Absolwent Szkoły Oficerskiej w Ostrowcu-Komorowie^[1].

Wraz z większością legionistów, po kryzysie przysięgowym w 1917 został internowany w obozie w Szczypiornie k. Kalisza, a potem w Łomży. 17 marca 1918 został zwolniony, a 11 kwietnia objął dowództwo POW w Tomaszowie Lubelskim. Później został mianowany adiutantem komendanta powiatowego POW^[1].

28 listopada 1918 wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego, w randze podporucznika, w 23 pułku piechoty walczył podczas wojny polsko-bolszewickiej.

„Za męstwo okazane w walkach w Galicji Wsch., nad Dźwiną i Berezyną pod Hrubieszowem, Grabowcem, Włodawą i Brześciem”^[1]. Został odznaczony Orderem Virtuti Militari.

Uczestniczył w walkach na Wołyniu z Ukraińcami o Poryck (2 marca 1919) i Torczyn, a następnie w kampanii kijowskiej przeciwko Armii Czerwonej w składzie VI Brygady Piechoty Legionów, gdzie otrzymał awans do stopnia kapitana. Dwukrotnie ranny podczas walk^[1]. Następnie służył kolejno w 35 pułku piechoty i 34 pułku piechoty^[1].

1 czerwca 1921 pełnił służbę w dowództwie 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu, a jego oddziałem macierzystym był wówczas 23 pułk piechoty^[2]. W latach 1923–1925^[1] studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. 12 kwietnia 1927 został awansowany na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 99. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[3]. 31 października 1927 został przeniesiony z Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III do kadry oficerów piechoty z równoczesnym przydziałem do dowództwa 27 Dywizji Piechoty w Kowlu na stanowisko szefa sztabu^[4][5]. Pełnił też funkcję zastępcy dowódcy w 48 pułku piechoty^[1]. 23 grudnia 1929 został przeniesiony do Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie na stanowisko szefa wydziału^[6]. W 1932 pełnił służbę w 75 pułku piechoty w Królewskiej Hucie^[7]. Z dniem 15 września 1933 został przeniesiony do Szkoły Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy na stanowisko dyrektora nauk^[8]. W listopadzie 1934 został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie^[9]. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1937 i 19. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[10]. W styczniu 1939 został przeniesiony w stan spoczynku i zatrudniony w Polskim Radiu.

Po ogłoszeniu mobilizacji powszechnej powołany do służby czynnej. W kampanii wrześniowej 1939 roku walczył na stanowisku szefa sztabu 35 Dywizji Piechoty (Rezerwowej)^[11][1]. Wraz z nią wycofał się z Wilna do Lwowa i od 11 do 20 września walczył w obronie Lwowa z Niemcami, a 21 września z Sowietami. Po kapitulacji miasta dostał się do niewoli. Uciekł z pociągu wiozącego polskich oficerów w głąb Rosji^[12]. W październiku założył lwowski oddział Służby Zwycięstwu Polski, przemianowany w grudniu 1939 na Związek Walki Zbrojnej. W 1940 był kilkakrotnie zastępowany na stanowisku dowódcy ZWZ m.in. przez generała Tokarzewskiego, a potem generała Okulickiego, jednak zastępstwa te były bardzo krótkotrwałe, ze względu na aresztowania przez NKWD nowych dowódców. W lutym 1941, po aresztowaniu Okulickiego, Sokołowski został mianowany pułkownikiem i dowódcą ZWZ na cały obszar okupacji sowieckiej i pełnił tę funkcję do lipca 1941, kiedy cały obszar okupowany przez ZSRR został zajęty przez Niemców. Następnie założył niezależną od ZWZ i późniejszej AK organizację niepodległościową „Wierni Polsce”^[1], skupiającą głównie piłsudczyków i niechętną współpracy Polski z ZSRR. Jako dowódca tej organizacji zorganizował szereg podziemnych czasopism oraz oddziały zbrojne „Karpackie Oddziały Bojowe” działające do końca 1944 roku. W czasie wojny posługiwał się pseudonimem „Trzaska” będącym nazwą jego herbu. W sierpniu 1945 został aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa w Krakowie^[1]. Dzięki fałszywym dokumentom pozostał nierozpoznany. Skazano go na 6 lat więzienia jako szeregowego członka podziemia^[1]. 5 października 1946 został zwolniony z więzienia na mocy amnestii. Po zwolnieniu z więzienia zamieszkał we Wrocławiu pod nazwiskiem Ludwik Żelichowski^[1]. Ujawnił się w 1947, następnie do 1956 inwigilowany przez UBP. Od 1960 na emeryturze. W latach 60. i 70. działał w nieformalnych środowiska byłych żołnierzy AK i innych organizacji niepodległościowych. Od grudnia 1981 był działaczem konspiracyjnej struktury wydawniczej RKS „S” Dolny Śląsk. Od 1983 prowadził punkt kolportażowy i kontaktowy Solidarności Walczącej^[13].

Autor książki (pod ps. Jan Falęcki) „Tak Było – zapiski z lat okupacji”, wydanej nakładem Solidarności Walczącej (1984).

Zmarł we Wrocławiu i tam też 19 listopada 1986 został pochowany na cmentarzu Osobowickim (pole 134R, rząd 2 od pola 136, grób 190)^[14][15].

Od 25 lutego 1921 był żonaty z Pauliną z d. Czapor (1897–1983), nauczycielką i żołnierzem AK, więzioną w obozie koncentracyjnym. Mieli dzieci: Andrzeja Jerzego (1922–1944), poległ pod Monte Cassino i Bożenę Zofię (ur. 1925), sanitariuszka AK, późniejszy doktor nauk weterynarii^[14].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 460^[1]
• Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931)^[16]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[14]
• Medal Wojska (czterokrotnie)^[14]
• Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)^[17][14]
• Krzyż Armii Krajowej^[14]
• Odznaka za Rany i Kontuzje^[18]
• Odznaka Sztabu Generalnego^[19]
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, 1929)^[20]

W 1992 została wydana książka pt. „Zapomniany pułkownik” autorstwa Antoniego Lenkiewicza.

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Antoni Lenkiewicz: Zapomniany pułkownik. Wyd. Linowski i Orzechowski, Wrocław, 1992, 156 str., ISBN 83-900720-0-9.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Marek Gałęzowski: Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939–1947. Wydawnictwo LTW, 2005, 950 str., ISBN 83-88736-65-5.
• Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-58-4.