Liberia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Republika Liberii

Republic of Liberia

Godło Flaga
Dewiza: The love of liberty brought us here (Umiłowanie wolności przywiodło nas tutaj)
Hymn: All Hail, Liberia, Hail! (Chwała wszystkim, Liberii chwała!)
Ustrój polityczny	republika prezydencka
Stolica	Monrovia
Data powstania	26 lipca 1847 (niepodległość od Stanów Zjednoczonych)
Prezydent	Joseph Boakai
Powierzchnia	111 370 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	4 505 000[1]
• gęstość	42 os./km²
Kod ISO 3166	LR
Waluta	dolar liberyjski (LRD)
Telefoniczny nr kierunkowy	+231
Domena internetowa	.lr
Kod samochodowy	LB
Kod samolotowy	EL
Strefa czasowa	UTC 0
Narody i grupy etniczne	Ludy Mande (ok. 50%), Kru (ok. 35%), inne (15%).
Język urzędowy	angielski
Religia dominująca	protestantyzm
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	4,38 mld[1] USD 805[1] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	9,71 mld[1] dolarów międzynar. 1 788[1] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Liberia (Republika Liberii – Republic of Liberia) – państwo położone w Afryce Zachodniej. Sąsiaduje z Gwineą, Wybrzeżem Kości Słoniowej oraz Sierra Leone. Pod koniec lat 80. XX wieku sytuacja gospodarcza i polityczna tego kraju stała się niestabilna, co było skutkiem przewrotów wojskowych i dwóch wojen domowych (1989–1996 i 1999–2003). Członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

 Osobny artykuł: Geografia Liberii.

Państwo położone w Afryce Zachodniej kilkaset kilometrów na północ od równika. Połowa powierzchni pokryta jest lasem tropikalnym. Ukształtowanie terenu zmienia się wraz z oddaleniem od wybrzeża – początkowa równina przechodzi stopniowo w pofałdowany płaskowyż, a następnie w niewysokie góry w północno-wschodniej części kraju. Średnia temperatura utrzymuje się na poziomie 21 stopni Celsjusza. Maksimum to 37 °C. Stosunkowo niewielkie są wahania temperatury spowodowane zmianą pór dnia i roku. Występują dwie pory roku: sucha i deszczowa.

 Osobny artykuł: Historia Liberii.

Jest to najstarsza republika w Afryce. Powstała w wyniku umowy między Amerykańskim Towarzystwem Kolonizacyjnym a autochtonami, podpisanej w 1821 roku. Dzięki niej wyzwoleni niewolnicy ze Stanów Zjednoczonych mieli osiedlić się w tej części kontynentu, na wykupionych przez Towarzystwo terenach, i żyć w zgodzie z 18 plemionami tubylczymi. Początkowo Liberia była zależna od Stanów Zjednoczonych. 26 lipca 1847 roku Amerykano-Liberyjczycy uchwalili konstytucję, jednocześnie deklarując własną niepodległość. Nazwa kraju pochodzi od łacińskiego słowa liber – „wolny”.

Historia Liberii zdominowana była przez konflikty pomiędzy kolonią wyzwolonych niewolników, a rdzenną ludnością (zapoczątkowane rozszerzaniem terytorium kolonii poza wykupione wcześniej ziemie) oraz przez spory terytorialne z sąsiadującymi koloniami europejskimi. Do 1945 rdzenna ludność nie posiadała reprezentacji w parlamencie. Prawo do głosowania – ograniczone cenzusem majątkowym – uzyskała w 1947 roku, za rządów prezydenta Williama Tubmana, który dążył do zmniejszenia nierówności społecznej między potomkami wyzwoleńców, a rdzenną ludnością. Dominacja Amerykano-Liberyjczyków zakończyła się w 1980 roku^[2].

W 1980 Samuel K. Doe przeprowadził przewrót wojskowy, w którym zabito urzędującego prezydenta Williama Tolberta, a władzę przejęła Ludowa Rada Ocalenia (pod przywództwem S.K. Doe). Pogłębiający się kryzys gospodarczy doprowadził do wybuchu wojny domowej w 1989, podczas której S.K. Doe poniósł śmierć^[2]. W 1997 Charles Taylor, jeden z przeciwników Doe’a, został wybrany na prezydenta Liberii. W czasie jego rządów Liberia z jednego z najzamożniejszych krajów afrykańskich stała się krajem biednym. W 1999 roku wybuchła druga wojna domowa. Na Liberię pod rządami Taylora zostały nałożone międzynarodowe sankcje, a sam dyktator został oskarżony przez Sąd Specjalny dla Sierra Leone o handel bronią i podsycanie wojny domowej w sąsiednich krajach. W 2003 roku pod naciskiem społeczności międzynarodowej i pokojowego ruchu kobiet (Masowa Akcja Kobiet Liberii na rzecz Pokoju wspierana przez organizację Women in Peacebuilding Network Africa)^[3] Taylor zdecydował się na rozmowy pokojowe z pozostałymi stronami konfliktu i jeszcze przed ich zakończeniem zrzekł się władzy. Udał się do Nigerii, gdzie otrzymał azyl polityczny (cofnięty w 2006 roku). Pokój kończący krwawą wojnę domową w Liberii został zawarty 18 sierpnia 2003 roku w stolicy Ghany Akrze^[4].

Między sierpniem a październikiem 2003 prezydentem był Moses Blah. 14 października 2003 sformowano rząd przejściowy pod przewodnictwem Gyude Bryanta. W wyborach prezydenckich na jesieni 2005 zwyciężyła Ellen Johnson-Sirleaf, pokonując w drugiej turze znanego piłkarza George’a Weah. W 2011 Johnson-Sirleaf została wybrana na kolejną, 6-letnią kadencję. 22 stycznia 2018 prezydentem został George Weah – liberyjski piłkarz, działacz humanitarny i polityk.

W maju 2012 roku w Hadze Sąd Specjalny dla Sierra Leone skazał Charlesa Taylora na 50 lat więzienia za zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości^[5].

 Osobny artykuł: Demografia Liberii.

W skład blisko 5-milionowej populacji Liberii wchodzą liczne grupy etniczne. Żyją tam potomkowie uwolnionych amerykańskich niewolników oraz niewolników z Karaibów (ok. 5%), nazywanych Amerykanoliberyjczykami, którzy stanowili w Liberii wyższą warstwę społeczną. Zdecydowaną większość stanowią jednak plemiona tubylcze (95%), wśród których przeważają liczne plemiona Mande, oraz Kru. Różnorodność etniczna umocniona jest współistnieniem w Liberii ponad 20 języków (urzędowym jest język angielski), a także kultywowaniem animizmu przez dużą część ludności.

 Osobny artykuł: Miasta Liberii.

Poniższa lista przedstawia największe miasta Liberii według spisu z 2008 roku^[7]:

Zgodnie z konstytucją z 1986 (modyfikowana 1988) Liberia jest republiką. Na jej czele stoi prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję, będący jednocześnie szefem rządu. Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu pochodzącego z wyborów powszechnych (Senat, o 9-letniej kadencji, liczy 30 senatorów, Izba Reprezentantów, o 6-letniej kadencji – 64 członków). Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta.

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Liberii.

Państwo podzielone jest na 15 hrabstw:

Liberia jest znana jako kraj „taniej bandery”. Zarejestrowane tu statki tworzą największą flotę na świecie. Ich łączny tonaż wynosi 99 mln DWT.

ONZ zalicza Liberię do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państw świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)^[8].

 Osobne artykuły: Religia w Liberii, Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Liberii i Świadkowie Jehowy w Liberii.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[9][10]:

• protestantyzm – 76,0%
• islam – 12,0%
• katolicyzm – 7,2%
• inni chrześcijanie – 1,5% (w tym Świadkowie Jehowy)^[11]
• brak religii – 1,4%
• prawosławie – 0,9%
• tradycyjne religie afrykańskie – 0,5%
• inne religie – 0,5%.

W protestantyzmie liberyjskim największe denominacje (z ponad 25 tys. wiernych) stanowią kolejno: Zjednoczony Kościół Metodystyczny, Konwencja Baptystyczna, Kościół Luterański w Liberii, Zbory Boże w Liberii, Kościół Pana „Aladura”, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, African Christian Fellowship International, Kościół Episkopalny, Zielonoświątkowe Zbory Świata, Zjednoczony Kościół Zielonoświątkowy, United Liberian Inland Church, Afrykański Kościół Metodystyczno-Episkopalny i Betel World Outreach^[12].

Armia Liberii z rocznym budżetem na cele obronne wynoszącym 14,5 mln dolarów (USD) jest na przedostatnim (138) miejscu w rankingu Global Firepower 2021^[13]. Liberia posiada jedynie siły lądowe wyposażone w 55 pojazdów opancerzonych^[13]. Aktywny personel wojskowy liczy 2200 osób^[13].

• Leymah Gbowee
• Liberyjskie Siły Powietrzne