Miasta bez kolei pasażerskiej w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Miasta bez kolei pasażerskiej w Polsce – miasta na terenie Polski, w których nie ma czynnego w ruchu pasażerskim przystanku lub stacji kolejowej^[1]. Brak kolei w miastach ma różne przyczyny: zawieszenie ruchu na linii kolejowej, zlikwidowanie stacji lub przystanku, niektóre miasta nie miały kolei nigdy. Największymi polskimi miastami, które odzyskały połączenia kolejowe, są Lubin (72,5 tys. mieszkańców)^[2] i Zamość (66,5 tys. mieszkańców)^[3], a miastami, które odzyskały połączenia kolejowe utracone przed 2000 rokiem, są Trzebnica^[4] i Bielawa^[5][6].

Po II wojnie światowej polskie koleje przeszły trzy fazy likwidacji linii: pierwsza fala miała miejsce tuż po zakończeniu II wojny światowej w wyniku której z powodu zniszczeń wojennych oraz wywozu łupów wojennych przez Armię Czerwoną zlikwidowano 1,43 tys. km linii i około 1,78 tys. pary drugich torów na liniach dwutorowych, druga w latach 60. (zlikwidowano około 227 km), trzecia fala, która rozpoczęła się po roku 1980^[7] i trwała do około 2013 roku. W trakcie zmian systemu gospodarczego na przełomie lat 80. i 90. zjawisko przybrało na sile. Wzrost znaczenia transportu samochodowego, kryzys gospodarczy w kraju i procesy związane przeobrażeniami ekonomicznymi w tej części Europy spowodowały zahamowanie rozwoju transportu kolejowego. Spadek popularności przewozów pasażerskich w tym czasie upatruje się we wzroście bezrobocia, pauperyzacji społeczeństwa i zmianach taryfowych w PKP. Tylko w latach 1987–1992 zawieszono ruch pasażerski na około 1723 km linii, zamykając ok. 520 stacji i przystanków osobowych. Wliczając okres powojenny, od 1946 do 1993 obsługę kolejową utraciło 107 miast^[7].

Najwięcej miast utraciło połączenia kolejowe na przełomie XX i XXI wieku. Głównymi przyczynami były słaba kondycja Polskich Kolei Państwowych oraz brak odpowiedniego poziomu dofinansowania przewozów. Likwidacja połączeń była próbą obniżenia kosztów własnych przewoźnika^[4]. W konsekwencji na początku XXI wieku około czwarta część całkowitej długości linii kolejowych wykorzystywana była wyłącznie w ruchu towarowym. Podobne zjawisko na większą skalę miało miejsce tylko w Wielkiej Brytanii w latach 60. i 70. (Beeching Axe)^[4].

Jednak w Polsce miasta również traciły kolejowe połączenia pasażerskie na skutek likwidacji linii wąskotorowych służących obsłudze lokalnemu ruchowi pasażerskiemu oraz towarowemu. Mimo przywracania połączeń na wielu liniach wąskotorowych po zakończeniu II wojny światowej oraz wprowadzania na nie nowszego taboru wygaszanie popytu na nie trwało. Zjawisko to przybrało na sile na początku lat 60. wraz z rozwojem transportu samochodowego i autobusowego, który stopniowo wypierał ruch pasażerski z linii wąskotorowych przyczyniając się do ich późniejszej likwidacji. Część linii jednak pozostała w obsłudze do ruchu towarowego przez pewien czas, kiedy nie zostały zamknięte.

Przykładem miast, które na skutek likwidacji linii wąskotorowych utraciły połączenia pasażerskie, są m.in. Marki, Myszyniec i Pyzdry, gdzie rozwój połączeń autobusowych Państwowej Komunikacji Samochodowej i prywatnych samochodów oraz niskie prędkości handlowe spowodowały w latach 1972–1976 likwidację połączeń kolejowych do tych miast^[8][9][10].

Według Ministerstwa Infrastruktury w styczniu 2022 roku w Polsce znajdowało się 408 miast bez dostępu do kolei pasażerskiej^[11], natomiast na skutek uzyskania praw miejskich przez niektóre miejscowości w styczniu 2023 roku znajdowało się 411 miast bez kolei pasażerskiej^{[potrzebny przypis]}.

Rozmieszczenie miast bez dostępu do kolei pasażerskiej na mapie kraju:
 miasta powyżej 30 tys. mieszkańców.
 miasta powyżej 15 tys. mieszkańców.
 miasta powyżej 10 tys. mieszkańców.

Lista uwzględnia również miejscowości, mające wyłącznie turystyczne połączenia kolejowe. Liczbę mieszkańców zaokrąglono do tysięcy.

Legenda ilości miast powyżej 10 tys. mieszkańców:

     1

     2–4

     5–6

     7–9

     10 i więcej

Tabela nie uwzględnia województw w których nie ma miast powyżej 10 tys. mieszkańców bez dostępu do kolei pasażerskiej.

Do oznaczonych gwiazdką * miast prowadzony jest ruch turystyczny, głównie za pośrednictwem kolei wąskotorowej.

Miasta oznaczone kolorem czerwonym w tabeli oznaczają, że ruch pasażerski został do nich przywrócony, ale później zlikwidowany bez jego przywrócenia na dzień obecny. W przypadku tych miast podano przewoźnika, który był ostatnim operatorem obsługującym połączenia pasażerskie z ostatniego rozkładu jazdy przed ich likwidacją.

Niektóre miasta podane w tabeli kilkukrotnie traciły połączenia pasażerskie dlatego może być podanych kilka lat.

Zmiana liczby miast powyżej 10 tys. mieszkańców bez dostępu do kolei pasażerskiej na przestrzeni lat 2000–2023:

Rok	Liczba miast	Współczynnik
2000	67	−19
2001	70	−3
2002	80	−10
2003	82	−2
2004	86	−4
2005	86	0
2006	87	−1
2007	82	5
2008	80	2
2009	85	−5
2010	93	−8
2011	89	4
2012	85	4
2013	86	−1
2014	84	2
2015	83	1
2016	82	1
2017	82	0
2018	80	2
2019	78	2
2020	79	−1
2021	76	3
2022	73	3
2023	71	2

• Wykluczenie komunikacyjne w Polsce
• Lista krajów według długości linii kolejowych
• Przejmowanie elementów infrastruktury kolejowej przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego

• PiotrP. Gzowski PiotrP., Skierniewice – Łuków. Zarys dziejów wojskowej linii, „Świat Kolei”, 12/2010 .