Sokół (szybowiec) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Sokół

Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Warsztaty Szybowcowe w Warszawie
Konstruktor	Antoni Kocjan
Typ	szybowiec
Konstrukcja	drewniana
Załoga	1
Historia
Data oblotu	1935
Liczba egz.	8[a]
Liczba wypadków  • w tym katastrof	3 2
Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość	11,6 m
Wydłużenie	10,3
Długość	6,2 m
Wysokość	1,6 m
Powierzchnia nośna	13,1 m²
Masa
Własna	105 kg
Użyteczna	85 kg
Startowa	190 kg
Osiągi
Prędkość minimalna	48 km
Prędkość ekonomiczna	54 km
Prędkość optymalna	60 km
Doskonałość maks.	19 przy 60 km
Współczynnik obciążenia konstrukcji	+12 / −8
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska
Multimedia w Wikimedia Commons

Sokół – polski szybowiec akrobacyjny, skonstruowany w dwudziestoleciu międzywojennym.

Antoni Kocjan w 1934 roku zaprojektował szybowiec akrobacyjny, który był pomyślany jako konkurent dla CW-7. W Warsztatach Szybowcowych w Warszawie zbudowano trzy egzemplarze, wiosną 1935 roku przystąpiono do ich oblatywania^[2]. Podczas pierwszego lotu doszło do wypadku. Samolot RWD-8 pełniący rolę holownika miał awarię silnika i Kazimierz Kula był zmuszony do awaryjnego wyczepienia szybowca. Podczas podejścia do lądowania szybowiec zderzył się z topolą rosnącą na obrzeżach lotniska. Pilot wyszedł z katastrofy bez szwanku, szybowiec nie nadawał się do naprawy i został skasowany^[3].

Kilka tygodni później oblatano drugi prototyp szybowca, który wykazał dobre właściwości lotne. Wykazał się dużą zwrotnością i sterownością. Duża doskonałość pozwalała na wykonanie wielu figur akrobacji nawet z niewielkiej wysokości, co uznano za szczególnie przydatne przy lotach szkolnych, treningowych i pokazowych. Szybowiec też doskonale sprawdzał się przy lotach żaglowych, a niska masa własna ułatwiała jego transport. Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej zakupiła wyprodukowane egzemplarze na potrzeby aeroklubów. Głównymi użytkownikami był Aeroklub Warszawski i Aeroklub Lwowski. Wspólnie z CW-7 był używany do szkolenia pilotów w akrobacji szybowcowej^[4].

W czerwcu 1935 roku Sokół został wykorzystany, wraz z CW-7, podczas I Kursu Akrobacji na lotnisku mokotowskim pod kierunkiem inż. Szczepana Grzeszczyka. Szybowiec potwierdził swe dobre właściwości pilotażowe. Uznano, że mogą na nim latać piloci zaawansowani, którzy odbyli wcześniej szkolenie na CW-7^[5]. Szybowiec został przekazany do szkoły w Bezmiechowej celem dokładniejszego sprawdzenia możliwości wykonywania na nim lotów żaglowych i akrobacji^[6]. Na bazie doświadczeń zebranych podczas sezonu szybowcowego Instytut Techniki Szybownictwa dokonał analizy porównawczej używanych wówczas szybowców (CW-5, SG-3, Sokół i Komar) i ich zastosowania do dalekich przelotów. W tym zestawieniu Sokół został pokonany przez CW-5 i SG-3, które wykazały się lepszą doskonałością i mniejszą prędkością opadania^[7].

Późniejsza eksploatacja w aeroklubach ujawniła niewystarczającą wytrzymałość konstrukcji. Wprowadzono ograniczenia przy lotach z dużymi prędkościami i konstruktor przystąpił do opracowywania udoskonalonej wersji szybowca. Została wzmocniona jego konstrukcja, ponadto zmieniono wiatrochron i poprawiono obrys usterzenia pionowego. Współczynnik obciążenia niszczącego wzrósł do 12. Wiosną 1937 roku Warsztaty Szybowcowe wykonały prototyp nowej wersji szybowca, którą oznaczano jako Sokół-bis. Wyprodukowano 5 egzemplarzy tej wersji^[8].

Pomimo wprowadzonych zmian wypadki z udziałem Sokoła nadal miały miejsce. W Katowicach w 1937 roku, podczas lotu plecowego z dużą prędkością, doszło do urwania skrzydeł w Sokole pierwszej wersji i pilotujący go A. Kosarz opuścił szybowiec na spadochronie^[8]. Kolejny wypadek miał miejsce w 1938 roku, kiedy to podczas wykonywania pętli odwróconej na lotnisku Okęcie Sokół rozpadł się w powietrzu, a pilotujący go Andrzej Włodarkiewicz uratował się skacząc na spadochronie^[9].

Od 18 do 24 maja 1936 roku, w ramach obrad Międzynarodowej Komisji Studiów Szybowcowych (ISTUS), Aeroklub Węgier zorganizował pokazy i zawody szybowcowe. Związek Harcerstwa Polskiego wystawił reprezentację, która stacjonowała na lotnisku Hármashatárhegy. Sokół został zaprezentowany podczas pokazu akrobacji wykonywanej przez Tadeusza Derengowskiego i Kazimierza Kulę^[10].

W maju i czerwcu 1937 roku Sokół-bis, pilotowany na zmianę przez Jana Pełkę i Antoniego Majcherczyka, wziął udział w rajdzie propagującym polskie lotnictwo w Rumunii, Bułgarii, Grecji, Jugosławii, Austrii i na Węgrzech zorganizowanym przez Aeroklub Warszawski. Szybowiec pokonał trasę o długości 3400 kilometrów^[11][12]. W dniach 29 lipca — 19 sierpnia 1937 roku Sokół-bis pilotowany przez Tadeusza Derengowskiego wziął udział Międzynarodowym Zlocie Skautowym w Vogelenzang w Holandii, podczas których został zaprezentowany w locie^[13].

24 kwietnia 1938 roku Sokół został zaprezentowany podczas imprezy z okazji 25-lecia węgierskiego skautingu. Na lotnisko Budaörs dotarł na holu za RWD-8. Został zaprezentowany regentowi Miklósowi Horthemu, a następnie Tadeusz Derengowski zaprezentował na nim pokaz akrobacji^[14]. Na początku maja 1938 roku Sokół został zaprezentowany przez Aeroklub Lwowski podczas rajdu lotniczego do Rumunii. Szybowiec przeleciał na holu przez Czerniowce, Jassy, Bukareszt do Konstancy i z powrotem. Był prezentowany podczas pokazów lotniczych w poszczególnych miastach oraz w pokazach naziemnych^[15]. 3 września 1938 roku jeden egzemplarz Sokoła wystartował do lotu w rajdzie bałtyckim zorganizowanym przez Aeroklub Warszawski. Na holu przeleciał przez Łotwę, Estonię i południową część Finlandii^[16].

Szybowce Sokół i Sokół-bis były używane przez polskie szybownictwo do wybuchu II wojny światowej, żaden z wyprodukowanych egzemplarzy jej nie przetrwał^[4].

Jednomiejscowy szybowiec akrobacyjny konstrukcji drewnianej w układzie zastrzałowego górnopłatu.

Kadłub półskorupowy o przekroju owalnym, kryty sklejką. Kabina pilota otwarta z wiatrochronem, fotel pilota dostosowany do spadochronu plecowego. Tablica przyrządów wyposażona w prędkościomierz, wysokościomierz, wariometr, busolę i zakrętomierz. Z przodu kadłuba był zamontowany hak startowy i zaczep do holu. Integralną częścią kadłuba był statecznik pionowy^[17].

Płat o obrysie prostokątno-trapezowym, dwudzielny i dwudźwigarowy. Do pierwszego dźwigara kryty sklejką, dalej płótnem. Płat był podparty zastrzałami w kształcie V. Lotki kryte płótnem^[18].

Usterzenie poziome płytowe, dwudzielne, jednodźwigarowe. Części przeddźwigarowe usterzenia kryte sklejką, a zadźwigarowe kryte płótnem. Napędy lotek i sterów za pomocą linek^[17].

Podwozie jednotorowe złożone z jesionowej płozy przedniej amortyzowanej dętką. Płoza ogonowa stalowa^[19].

Szybowce Sokół miały powierzchnie sklejkowe malowane lakierem bezbarwnym a powierzchnie płócienne w kolorze cellonu. Szybowce w wersji Sokół-bis były malowane całkowicie na kolor jasnoszary. Numery rejestracyjne malowano w kolorze czarnym^[17].

• Andrzej Glass, Krzysztof Cieślak: Samoloty i szybowce do 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, seria: Barwa w lotnictwie polskim. Tomik 1. ISBN 83-206-0456-7. OCLC 21836692.
• Jerzy B. Cynk: Polish aircraft 1893-1939. London: Putman & Company, 1971. ISBN 0-370-00085-4. OCLC 831346721.
• Andrzej Glass: Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1976. OCLC 830596725.
• Jerzy Jędrzejewski: Polscy piloci doświadczalni. Warszawa: Wydawnictwa Naukowe Instytutu Lotnictwa, 2014. ISBN 978-83-63539-05-4. OCLC 883576680.
• Inż. S. Grzeszczyk: Akrobacje na szybowcach. „Skrzydlata Polska”. 6/1935, czerwiec 1935. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Stan obecny i najbliższe zadania polskiego szybownictwa. „Skrzydlata Polska”. 7/1935, lipiec 1935. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Bolesław Wiśnicki. Przeloty zboczowe w okolicy Ustjanowej. „Skrzydlata Polska”. 8/1935, sierpień 1935. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Kronika ogólna. „Skrzydlata Polska”. 6/1937, czerwiec 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Zawody - pokazy szybowcowe w Budapeszcie w czasie Zjazdu ISTUS'a. „Skrzydlata Polska”. 7/1936, lipiec 1936. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Akademicki raid bałkański. „Skrzydlata Polska”. 7/1937, lipiec 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Polscy harcerze-lotnicy na Węgrzech. „Skrzydlata Polska”. 5/1938, maj 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Pod niebem Rumunii. „Skrzydlata Polska”. 8/1938, sierpień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Kronika ogólna. „Skrzydlata Polska”. 8/1937, sierpień 1937. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Raid bałtycki Aeroklubu Warszawskiego. „Skrzydlata Polska”. 9/1938, wrzesień 1938. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Aeroklub Warszawski w roku 1938. „Skrzydlata Polska”. 3/1939, marzec 1939. Warszawa: Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.