Wojna hegemoniczna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wojna hegemoniczna, wojna o hegemonię – wojna między dominującym w międzynarodowym systemie mocarstwem lub mocarstwami, a rosnącym konkurentem lub konkurentami (pretendentami do hegemonii). Konflikt przyjmuje wymiar globalny i charakteryzuje się udziałem wszystkich większych i większości mniejszych państw w systemie. Główną stawką wojny hegemonicznej jest rządzenie systemem. Wobec tego wojny hegemoniczne są konfliktami nieograniczonymi w swoich celach i środkach, rozszerzając się na cały system międzynarodowy. Stroną inicjującą konflikt jest państwo kontestujące aktualny układ sił, którego potencjał zbliża się do potencjału mocarstwa dominującego, a którego aspiracje nie są zaspokojone, ponieważ w istniejącym status quo agresor (pretendent do hegemonii) nie posiada wpływów adekwatnych do swojego potencjału. Przeciw agresorowi występują zaś wszystkie państwa zainteresowane utrzymaniem istniejącego ładu międzynarodowego, a przede wszystkim mocarstwo lub mocarstwa dominujące.

Wojna hegemoniczna decyduje o tym, które państwo będzie dominowało w systemie międzynarodowym. Robert Gilpin dowodzi, że w okresie nowożytnym kryteria wojny hegemonicznej spełniają: wojna trzydziestoletnia, wojny Ludwika XIV, wojny rewolucji francuskiej i wojny napoleońskie oraz I i II wojna światowa. Do tej listy niektórzy badacze (George Modelski, A. J. Toynbee, Raimo Väyrynen) dodają jeszcze kilka konfliktów.

Arnold J. Toynbee usystematyzował pięć wieków historii świata według czterech wielkich cykli wojny i pokoju. Każdy cykl rozpoczynają wojny wstępne o niewielkim zasięgu, stanowiące wstęp do generalnego konfliktu systemowego. W jego następstwie wyłania się nowy ład międzynarodowy określany jako "przestrzeń tymczasowego spokoju" (The Breathing-space). Nowy ład załamuje się i wybucha kolejna wojna, stanowiąca "konflikt uzupełniający" rozstrzygający sprawy nie załatwione w trakcie wojny generalnej; i dopiero w wyniku wojny uzupełniającej następuje okres "generalnego pokoju"[1].

Faza Wstęp
1494-1568		 I Cykl regularny
1568-1672		 II Cykl regularny
1672-1792		 III Cykl regularny
1792-1914		 IV Cykl regularny
1914 –
Wojny wstępne (preludium) – – 1667–1668 – 1911–1912
Wojna generalna 1494–1525 1568–1609 1672–1713 1792–1815 1914–1918
Okres spokoju 1525–1536 1609–1618 1713–1733 1815–1848 1918–1939
Wojna uzupełniająca (Epilog) 1536–1559 1618–1648 1733–1763 1848–1871 1939–1945
Ostateczny pokój 1559–1568 1648–1672 1763–1792 1871–1914 –

W oparciu o powyższe teorie z uwzględnieniem wojen toczonych w Europie środkowej i wschodniej, można przedstawić następującą listę wojen hegemonicznych:

Konflikt Lata trwania Mocarstwa dominujące
globalne (pogrubione) i regionalne 		Mocarstwa kontestujące
globalne (pogrubione) i regionalne[2] 		Zwycięzca
wojny włoskie i wojny na
Oceanie Indyjskim 		1494–1559 Hiszpania,
Monarchia Habsburgów (Austria), Anglia 		Francja,
Turcja 		Hiszpania
wojny w Niderlandach
klęska Wielkiej Armady 		1580–1648 Hiszpania[3] Anglia, Niderlandy Niderlandy, Anglia,
wojna trzydziestoletnia,
II wojna francusko-hiszpańska
wojna holendersko-portugalska 		1618–1661
(łącznie) 		Hiszpania, Portugalia
Habsburgowie (Austria),
Rzeczpospolita (Polska)[4] 		Francja, Niderlandy, Szwecja Francja, Niderlandy
Szwecja
wojny Ludwika XIV i
III wojna północna 		1672–1721 Anglia → 1707 Wielka Brytania, Niderlandy, Rosja
Austria, 		Francja, Hiszpania,
Szwecja, Turcja 		Wielka Brytania, Francja[5], Rosja
wojna siedmioletnia 1756–1763 Rosja, Francja, Hiszpania
Austria, 		Wielka Brytania
Prusy, 		Wielka Brytania, Prusy
wojny francuskie
(rewolucyjne
i napoleońskie) 		1792–1815 Wielka Brytania, Rosja
Prusy, Austria[6] 		Francja, Hiszpania (do 1808)
USA, Turcja 		Wielka Brytania[7][8] Rosja
Prusy, Austria
wojna krymska 1853–1856 Wielka Brytania,
Francja, Turcja 		Rosja Wielka Brytania,
Francja, Turcja
I wojna światowa i
Wojna domowa w Rosji[9] 		1914–1918
1917–1922 		Rosja (do 1917), Francja,
Wielka Brytania, 1917 USA;
1914 Japonia, 1915 Włochy[10] 		Niemcy,
Austro-Węgry 		USA, Wielka Brytania, Francja,
Japonia, Włochy
Rosja Radziecka → 1922 ZSRR
II wojna światowa[11] 1939–1945 Wielka Brytania, Francja (do 1940)[12]
od 1941: ZSRR[13] i USA, 		Niemcy, Japonia, do 1941 ZSRR
Włochy 		USA, ZSRR, Wielka Brytania,[14],
Francja, Chiny
zimna wojna 1947–1990 USA[15],
Europa Zachodnia[16], Japonia[17]
Wielka Brytania, Francja, RFN, Kanada, Włochy 		ZSRR[18],

Układ Warszawski,
ChRL (do 1961)[19]

USA

Po 1991, kiedy jedynym supermocarstwem są Stany Zjednoczone, kolejny konflikt o hegemonię może rozegrać się między nimi, a pretendującymi do niej mocarstwami. Są to: Niemcy i Francja (dominujące w Unii Europejskiej), Wielka Brytania, Chińska Republika Ludowa, Rosja, Japonia, Indie[20].

Charakter konfliktu hegemonicznego miała rywalizacja między Wielką Brytanią, a Rosją w Azji Środkowej, czyli tzw. „Wielka Gra” w l. 1813–1907, która przybrała najostrzejszą formę w postaci wojny krymskiej w l. 1853–1855, w której sojusznikiem W. Brytanii były Francja i Imperium Osmańskie (Turcja).

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc05.pdf Chapter five, The War/Hegemony Debate 1: Roots, s. 116
  2. ↑ rozróżnienie między mocarstwami globalnymi i regionalnymi na podstawie http://books.google.pl/books?id=omAaTriUp0kC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false K.Rasler, W.Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 17
  3. ↑ Hiszpania l. 1521–1643 bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo", patrz: http://www.thelatinlibrary.com/imperialism/notes/spanishempire.html The Spanish Empire
  4. ↑ Polska, I Rzeczpospolita – choć formalnie nie uczestniczyła w wojnie 30-letniej, lecz jako przeciwnik Szwecji może być uznana za sojusznika Hiszpanii i Austrii
  5. ↑ Francja uzyskała utrzymanie tronu hiszpańskiego w rękach Bourbonów lecz została zahamowana w swoich aspiracjach przez W.Brytanię i Austrię
  6. ↑ Monarchia Habsburgów → od 1804 Cesarstwo Austriackie
  7. ↑ Wielka Brytania bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo" patrz: The world's first superpower: the rise of the British Empire from 1497 to 1901
  8. ↑ "Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo"patrz: https://web.archive.org/web/20160811152655/http://www.international-issues.org/wp/?p=214
  9. ↑ wojna domowa w Rosji miała charakter międzynarodowy – przeciwko Rosji Radzieckiej po stronie "białych" walkę przeciw czerwonym toczyły Wielka Brytania, Francja, USA, Japonia, oprócz tego w czasie wojny polsko-radzieckiej 1919–1920 stronie Rosyjsko-bolszewickiej sprzyjały Niemcy
  10. ↑ Włochy które były sojusznikami Niemiec i Austro-Węgier w ramach Trójprzymierza, początkowo zachowały neutralność by następnie zmienić front i przystąpić do Trójporozumienia W. Brytanii, Francji i Rosji
  11. ↑ I wojna światowa i II wojna światowa bywają czasem traktowane jako jedna "II wojna trzydziestoletnia" (1914–45)
  12. ↑ po klęsce 1940 Francja pod rządami Petaina (Państwo Francuskie) stała się faktycznym sojusznikiem Niemiec, z kolei w 1941 uznanie międzynarodowe uzyskała Wolna Francja de Gaulle'a
  13. ↑ 1939-41 ZSRR był faktycznym sojusznikiem Niemiec choć formalnie zachowywał neutralność
  14. ↑ W William Fox w książce The Superpowers: The United States, Britain and the Soviet Union – Their Responsibility for Peace określił USA, ZSRR, Wielką Brytanię mianem "supermocarstw" co oznaczało globalną pozycję wyższą od dotychczasowych mocarstw, patrz: https://static.casaasia.es/pdf/9200595422AM1127202862621.pdf s. 5.
  15. ↑ USA były określane jako supermocarstwo (potęga znaczniejsza od mocarstwa globalnego)
  16. ↑ Europejska Wspólnota Gospodarcza bywa często wymieniana jako Europa Zachodnia
  17. ↑ globalny zasięg ekonomicznej działalności Japonii
  18. ↑ ZSRR był określany jako supermocarstwo (potęga znaczniejsza od mocarstwa globalnego)
  19. ↑ Od 1961 trwał konflikt radziecko-chiński, a Chińska Republika Ludowa stała się w praktyce „trzecią siłą” między USA a ZSRR
  20. ↑ Dorota Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica. Częstochowa: Instytut Geopolityki, 2010, s. 69–73. [dostęp 2018-08-25].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojna_hegemoniczna&oldid=74359134”