Allegro de concert (Chopin) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Allegro de concert A-dur op. 46

Początek utworu (wyd. 1879)
wyk. Olga Gurevich
Kompozytor	Fryderyk Chopin
Opus/Oznaczenie	op. 46
Forma muzyczna	forma sonatowa
Czas powstania	ok. 1831–1841
Miejsce powstania	Paryż, Nohant
Czas trwania	15 minut
Dedykacja	Friederike Müller(inne języki)
poprzednia Preludium cis-moll op. 45 następna Ballada As-dur op. 47

Allegro de concert A-dur op. 46 – utwór na fortepian skomponowany przez Fryderyka Chopina. Allegro stanowi pozostałość po planowanym trzecim koncercie fortepianowym. Utwór zaczął powstawać po 1831. Opublikowany został w 1841.

Jest jedną z najtrudniejszych^[1][2][3] oraz najrzadziej wykonywanych kompozycji Chopina^[4] [5].

Chopin rozpoczął komponowanie kolejnego koncertu fortepianowego po przyjeździe do Paryża, na kanwie sukcesu jego ostatniego koncertu (e-moll op. 11)^[6]. Ojciec muzyka, Mikołaj Chopin, kilkukrotnie pytał w listach do syna o przebieg prac nad trzecim koncertem. Kompozytor pracował nad przyszłym opus 46 na przełomie 1834 i 1835^[7]. John Rink – autor pierwszej monografii Allegra^[8] – zasugerował, że plany napisania trzeciego koncertu zostały zarzucone z powodu, w opinii Chopina, niezrozumienia z jakim spotkało się ostatnie wykonanie Koncertu e-moll^[9] 4 kwietnia 1835 w paryskim Théâtre des Italiens w ramach charytatywnego koncertu wielu wykonawców^[10].

Ostatnie prace nad Allegrem miały miejsce w październiku 1841^[11] podczas pobytu w Nohant^[12]. 18 października Chopin wysłał rękopis utworu Julianowi Fontanie w celu przygotowania kopii^[13]. 12 listopada Chopin wysłał kopię lipskiemu wydawnictwu Breitkopf & Härtel^[14]. Według listu do Fontany kompozytor miał oczekiwać za kompozycję honorarium w wysokości 600 franków^[15]. Utwór dedykowany został Friederike Müller(inne języki), uczennicy Chopina^[16]. W ramach zakończenia nauki kompozytor przekazał Müller rękopisy dwóch etiud z op. 10 oraz obiecał zadedykowanie „kompozycji koncertowej”. Müller wykonała op. 64 w obecności autora pod koniec 1844^[17].

Frederick Niecks(inne języki) sugerował, że Allegro mogło zawierać pomysły mające zostać wcześniej wykorzystane w koncercie na dwa fortepiany, który Chopin planował stworzyć w celu wykonania w Wiedniu z Tomaszem Napoleonem Nideckim^[18][19].

Aleksander Zarzycki wykonał Allegro de concert 5 stycznia 1869 w warszawskim Teatrze Wielkim^[20].

Rękopis kompozycji przechowywany był w archiwum Breitkopf & Härtel do 1938. Dwa lata wcześniej wydawnictwo zaproponowało władzom polskim zakup autografów Chopina, czego orędownikiem był Tadeusz Brzeziński, były polski konsul w Lipsku. Obiekty przekazane zostały Bibliotece Narodowej w styczniu 1938^[21]. Rękopis Allegra oraz autografy dziewiętnastu innych utworów Chopina ze zbiorów Biblioteki Narodowej wywiezione zostały z Polski we wrześniu 1939. Zdeponowane zostały, wraz z innymi zabytkami kultury polskiej, w Bank of Montreal(inne języki). W grudniu 1958 polska delegacja w Kanadzie, w skład której wchodzili m.in. pianiści Zbigniew Drzewiecki i Witold Małcużyński, odzyskała obiekty, które przywieziono do kraju 3 lutego następnego roku. Zwrócone zabytki wystawione zostały w Muzeum Narodowym (7–12 lutego) oraz na krakowskim Wawelu (17–22 lutego). Zdeponowane zostały w Bibliotece Narodowej 25 lutego 1959^[22]. Rękopisy prezentowane były w dniach 25 września–11 listopada 2010 podczas wystawy w warszawskim Pałacu Krasińskich^[23].

Allegro de concert rozpisane zostało w 279 taktach. Czas trwania utworu wynosi ok. 15 minut^[24]. Rozpoczyna się w tempie allegro maestoso^[25]. Fragment identyfikowany jako początek partii solowej przypada na 87 takt^[1].

Utwór skomponowany został w stylu brillant^[3]. Chopin porzucił tę estetykę długo przed ukończeniem op. 64, począwszy od etiud z op. 10 wydanych w 1833^[26]. Allegro należy do niedookreślonego gatunku, w którym tradycyjna forma koncertu solowego z fragmentami tutti-solo została zaadaptowana na fortepian solo. John Rink zaliczył do tego gatunku m.in. Koncert włoski Johanna Sebastiana Bacha z 1735 oraz Grand Allegro de Concert op. 39 Edwarda Wolffa z 1840^[3].

Kompozycja cechuje się idiomem dumowo-marszowym^[27] oraz genrem marszowym^[28]. Janusz Miketta widział w nim, podobnie jak m.in. w obu koncertach, topos „zamiennikowy”, którego genezy doszukiwał się w Das Wohltemperierte Klavier Johanna Sebastiana Bacha^[29].

21 stycznia 1888 w czasopiśmie „The Athenaeum(inne języki)” ukazała się recenzja wykonania Allegra w interpretacji Vladimira de Pachmanna^[a][30].

W wydanej w 1900 biografii kompozytora^[b] James Huneker pisał o Allegrze, że może być uznawane za fragment koncertu, bardziej niż III sonata fortepianowa f-moll op. 14(inne języki) Roberta Schumanna uznawana jest za „koncert bez orkiestry”^[1]. 15 lat później ten sam autor pisał, że Allegro „nie jest utworem wybitnym. To kadłubowy koncert, lecz dowodzi, że kompozytor potrafi wypełnić płótno większe aniżeli tylko walc”^[c][31].

Nikołaj Żylajew(inne języki) pisał w 1910 o balladach, Allegrze, Barkaroli Fis-dur op. 60 i Polonezie-Fantazji As-dur op. 61, że „wszystkie one napisane są w nowych «słowiańskich» formach sonatowych i wszystkie znowuż między sobą formą się różnią”^[32]. 50 lat później Heinrich Neuhaus wywodził pierwowzór sonaty jednoczęściowej z tych samych utworów^[d][33].

Józef Michał Chomiński zwrócił uwagę na podobieństwo Chopinowskiego Allegra z jednoczęściowym Konzert-Allegro(inne języki) op. 134 Schumanna^[34]. Mieczysław Tomaszewski zaliczył utwór do „słabszych” w dorobku Chopina^[35].

Allegro de concert op. 46 wydane zostało w grudniu 1841 w Paryżu w oficynie Maurice'a Schlesingera (nr wyd. M. S. 3481)^[36]. W styczniu 1842 ukazało się nakładem Breitkopf & Härtel (nr wyd. 6651)^[37]. 20 stycznia tego samego roku Wessel & Stapleton wydało op. 46 Londynie (nr wyd. W & S No. 5298)^[38].

Do 1852 Breitkopf & Härtel wydało transkrypcję Allegra na fortepian na cztery ręce autorstwa Franza Ludwiga Schuberta(inne języki). Do 1880 lipska oficyna Carla Friedricha Kistnera wydała wersję na dwa fortepiany Karola Mikulego. W podobnym czasie wydana została przez Breitkopf & Härtel wersja na dwa fortepiany, którą opracował Jean Louis Nicodé. Ten ostatni dokonał również transkrypcji op. 46 na fortepian i orkiestrę, wydanej przed 1888 przez tego samego wydawcę^[39]. Nicodé dokomponował do swoich wersji przetworzenie o długości 70 taktów^[e][30]. Przed 1904 ukazała się transkrypcja na skrzypce i orkiestrę, którą dla paryskiego wydawnictwa Enochs tworzyli Charles Louis Adolphe Vogel(inne języki) i Narcisse-Augustin Lefort(inne języki). W 1949 w Paryżu nakładem Lemoine ukazała się wersja na fortepian przygotowana przez Noëla Gallona(inne języki)^[39] (dwa lata wcześniej w tym samym wydawnictwie ukazała się wersja na fortepian bez oznaczenia autora^[40]). Transkrypcji na fortepian i orkiestrę dokonali również Kazimierz Wiłkomirski (rękopis znajduje się w zbiorach biblioteki Polskiego Wydawnictwa Muzycznego^[39])^[5][39] oraz Ingolf Wunder^[41].

Odręczne notatki przypisywane Chopinowi odnoszące się do niepoprawnego zapisu współbrzmień oraz dopuszczające pominięcie fragmentu ekspozycji^[42] (takty 12–82^[43]) znajdują się na egzemplarzach wydań przechowywanych w warszawskim Towarzystwie im. Fryderyka Chopina (zbiory Ludwiki Jędrzejewiczowej^[f])^[44][45] oraz paryskiej Bibliothèque nationale (zbiory Camille Dubois O'Meara(inne języki)^[g])^[45].

Interpretacje op. 46 nagrali m.in. Claudio Arrau^[h][46][47], Barbara Hesse-Bukowska^[i][46], Jelena Bekman-Szczerbina(inne języki)^[j][50] i Ingolf Wunder^[k]. Jest to jedyny utwór Chopina, który nie został wydany przez Decca Records w ramach nagrania dzieł wszystkich w wykonaniu Adama Harasiewicza^[51]. Na rolkach pianolowych Allegro de concert zarejestrowali m.in. Wiera Maurina(inne języki)^[l][52], Maria Carreras(inne języki)^[m][53], Wilhelm Backhaus^[n][54] i Marie-Jeanne Riss-Arbeau^[o][55].

• ArturA. Bielecki ArturA., Koncerty [online], Chopin.nifc.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-08-09] .
• Józef MichałJ.M. Chomiński Józef MichałJ.M., Chopin, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1978, OCLC 462214174 .
• Józef MichałJ.M. Chomiński Józef MichałJ.M., Teresa DalilaT.D. Turło Teresa DalilaT.D., Katalog dzieł Fryderyka Chopina, Kraków: PWM, 1990, ISBN 83-224-0407-7 .
• JanJ. Ekier JanJ., PawełP. Kamiński PawełP., Komentarz wykonawczy i źródłowy, [w:] FryderykF. Chopin, Dzieła różne, wyd. II, t. 12, Seria A, Warszawa: Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina, 2010, ISBN 83-89003-85-6 .
• JamesJ. Huneker JamesJ., Chopin: człowiek i artysta, JerzyJ. Bandrowski (tłum.), Lwów: Wydawnictwo Polskie, 1922, OCLC 1424171561 .
• KatarzynaK. Janczewska-Sołomko KatarzynaK., Dyskopedia poloników do roku 1918, t. 1, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002a, ISBN 83-7009-330-2 .
• KatarzynaK. Janczewska-Sołomko KatarzynaK., Dyskopedia poloników do roku 1918, t. 2, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002b, ISBN 83-7009-331-0 .
• KatarzynaK. Janczewska-Sołomko KatarzynaK., Dyskopedia poloników do roku 1918, t. 3, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002c, ISBN 83-7009-332-9 .
• KatarzynaK. Janczewska-Sołomko KatarzynaK., Dyskopedia poloników 1919-1939, t. 1, Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2013, ISBN 978-83-7009-699-1 .
• KatarzynaK. Janczewska-Sołomko KatarzynaK., WłodzimierzW. Pigła WłodzimierzW., Transkrypcje utworów Fryderyka Chopina: katalog rękopisów, druków i nagrań (1830-2020), Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2023, ISBN 978-83-966692-6-1 .
• JózefJ. Kański JózefJ., Dyskografia chopinowska: historyczny katalog nagrań płytowych, Kraków: PWM, 1986, ISBN 83-224-0340-2 .
• MagdalenaM. Kędra MagdalenaM. (red.), Katalog zbiorów: fonoteka: płyty/taśmy, Warszawa: Towarzystwo imienia Fryderyka Chopina, 1969, OCLC 749904590 .
• Łukaszewski M.: Przewodnik po muzyce fortepianowej. Warszawa: PWM, 2014. ISBN 978-83-224-0948-0.
• FrederickF. Niecks FrederickF., Fryderyk Chopin jako człowiek i muzyk, AntoniA. Buchner (tłum.), Warszawa: NIFC, 2011, ISBN 978-83-61142-30-0 .
• IrenaI. Poniatowska IrenaI. (red.), Chopin w krytyce muzycznej (1918-1939): antologia, Warszawa: NIFC, 2015, ISBN 978-83-64823-11-4 .
• JohnJ. Rink JohnJ., Chopin: koncerty fortepianowe, AleksanderA. Laskowski (tłum.), Warszawa: NIFC, 2015, ISBN 978-83-64823-22-0 .
• MieczysławM. Tomaszewski MieczysławM., Chopin: człowiek, dzieło, rezonans, wyd. III, Kraków: PWM, 2022, ISBN 978-83-224-0857-5 .
• MieczysławM. Tomaszewski MieczysławM., Allegro de concert A-dur op. 46, [w:] Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”, Polskie Radio, Program II [online], Chopin.nifc.pl [zarchiwizowane z adresu 2024-08-09] .
• Teresa DalilaT.D. Turło Teresa DalilaT.D. (red.), Katalog zbiorów: fototeka: utwory Fryderyka Chopina – autografy, szkice, kopie, pierwodruki, druki zabytkowe, utwory innych kompozytorów, Warszawa: TiFC, 1969, OCLC 749933305 .
• GrzegorzG. Wiśniewski GrzegorzG. (red.), Fryderyk Chopin w oczach Rosjan: antologia, Warszawa: NIFC, 2010, ISBN 978-83-61142-59-1 .
• Tadeusz A.T.A. Zieliński Tadeusz A.T.A., Chopin: życie i droga twórcza, wyd. III, Kraków: PWM, 2021, ISBN 978-83-224-0456-0 .

• Allegro de concert A-dur op. 46 – nuty dostępne w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Autograf Allegra de concert w zbiorach Biblioteki Narodowej na portalu Polona.