Bela IV – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bela IV
Ilustracja
ilustracja herbu
Król Węgier i Chorwacji
Okres

od 1235
do 1270

Poprzednik

Andrzej II

Następca

Stefan V

Dane biograficzne
Dynastia

Arpadowie

Data urodzenia

1206

Data śmierci

3 maja 1270

Ojciec

Andrzej II

Matka

Gertruda z Meran

Żona

Maria Laskarina

Dzieci

Kinga (święta)
Elżbieta
Małgorzata (święta)
Stefan V
Jolenta Helena (błog.)
Konstancja
Anna
Katarzyna
Małgorzata (zm. 1242)
Bela

Pomnik Beli IV w Narodowym Parku Historycznym w Ópusztaszer na Węgrzech

Bela IV, węg. IV. Béla (ur. 1206, zm. 3 maja 1270) – król Węgier i Chorwacji w latach 1235–1270 z dynastii Arpadów.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Bela urodził się w 1206. Był synem króla Andrzeja II. W 1213, gdy miał 7 lat, jego matka, Gertruda z Meran, została zamordowana. Ojciec próbował pomścić żonę, jednak nie powiodło mu się i po jego śmierci w 1235 obowiązek pomszczenia królowej Gertrudy spoczął na Beli, który zrobił to w 1236, 23 lata po śmierci matki.

Po śmierci ojca w 1235 Bela w wieku 29 lat został koronowany na króla Węgier. W trzecim roku jego panowania, w 1238 na Węgry najechało plemię Połowców, którzy uciekali przed hordami Mongołów. Bela obmyślił sojusz z tym barbarzyńskim szczepem, udzielając im azylu w swym państwie oraz wzmacniając przymierze przez ożenek swojego syna, Stefana, z córką chana Połowców, Kutena. Oprócz tego na rozkaz Beli Połowcy zostali ochrzczeni i przyjęli chrześcijaństwo.

Przed inwazją Mongołów

[edytuj | edytuj kod]

Z małym powodzeniem Bela próbował przywrócić dawną świetność Węgrom poprzez odzyskanie utraconych terenów. Jego działalność nie podobała się węgierskim możnowładcom i magnatom, kiedy Mongołowie już przemierzali Europę na zachód. W związku z zagrożeniem ze strony hord niepokojowo nastawionych Azjatów Bela rozkazał magnatom, aby zjednoczyli siły i przygotowali się do obrony Węgier przed Mongołami. Wystosował też listy do papieża Grzegorza IX oraz do cesarza Fryderyka II z prośbą o pomoc i wsparcie, lecz nie otrzymał żadnej odpowiedzi.

W 1241 na Węgry najechali Mongołowie. Bela od razu wyruszył ze swoją armią na wojnę z nimi. Stoczył z Mongołami wiele bitew. 11 kwietnia 1241 wojska Beli zmierzyły się z Mongołami w bitwie pod Mohi. Zwyciężyli Mongołowie, co miało wielki wpływ na dalsze losy ich inwazji na Europę. Przed bitwą węgierscy magnaci zamordowali Kocjana, chana Połowców. W obliczu wielkiego zagrożenia Bela uciekł do Austrii, a potem do Dalmacji, gdzie schronił się w Trogirze.

Po inwazji Mongołów

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Beli IV na Placu Bohaterów w Budapeszcie

Mongołowie wybili prawie połowę populacji Węgier i zrównali z ziemią węgierskie miasta. Byli na Węgrzech ponad rok, dopóki w 1242 dowiedzieli się, że w Mongolii zmarł ich przywódca, Ugedej. Wycofali się z Węgier i Bela powrócił do swego kraju. Po powrocie do władzy Bela rozpoczął odbudowę kraju – w okolicach granic Węgier zbudował bardzo dobrze zorganizowany system fortec i zamków oraz stworzył dużą armię w razie ewentualnego powrotu Mongołów. Odbudował wiele miast i zbudował wiele nowych zamków; właśnie za to otrzymał od historyków przydomek Wielki (węg. Nagy).

Po zakończeniu wojny z Mongołami Bela prowadził jeszcze dwie wojny. W 1242 rozpoczął się konflikt z księciem Austrii i Styrii Fryderykiem II Bitnym z dynastii Babenbergów. Wojna, w której Bela bohatersko zwyciężył, trwała do 1246 gdy pokonał Fryderyka w Bitwie nad Litawą. Drugą wojnę rozpoczął w 1252 z królem Czech Ottokarem II o tereny księstwa Styrii i Austrii, które pragnął opanować. Tę wojnę Bela przegrał, pokonany w bitwie pod Kressenbrun w wyniku czego utracił Styrię.

Ostatnie lata życia Beli zostały „zepsute” przez bunt jego syna Stefana, który zażądał od ojca, aby ten podzielił Węgry na dwa królestwa i oddał mu jedno. Bela, pokonany musiał się na to zgodzić. Stefan i Bela rządzili dwoma niezależnymi państwami – o różnych stolicach i o innej polityce.

W 1267 Bela IV podpisał wraz z synem, Stefanem V tzw. Złotą Bullę, która ustanawiała nowe prawo na Węgrzech, a co najważniejsze, dzieliła społeczność na stan magnacki i stan szlachecki, stwarzała szlachtę węgierską i przyznawała jej bardzo liczne prawa (nawet możliwość wypowiedzenia królowi posłuszeństwa), co jednocześnie ograniczało władzę króla. Dokument ten miał ogromny wpływ na późniejszą historię Węgier

 Osobny artykuł: Złota Bulla Beli IV.

Bela IV zmarł 3 maja 1270, w wieku 64 lat. Jego następcą został jego syn, Stefan V.

Genealogia

[edytuj | edytuj kod]

Bela IV miał dwóch synów i osiem córek, z czego dwie zostały później kanonizowane, jedna beatyfikowana, a inne dwie zmarły jeszcze w dzieciństwie. Dwie córki Beli zostały wydane za książąt polskich.

Bela III
król Węgier
ur. 1148
zm. 1196
Agnieszka de Chatillion
księżna Antiochii
ur. około 1145
zm. około 1180
Bertold IV Bawarski
książę Meranu
ur. ???
Agnieszka Miśnieńska
ur. ???
         
     
  Andrzej II
król Węgier
ur. 1175
zm. 26 października 1235
Gertruda z Meran
królowa Węgier
ur. 1185
zm. 1213
     
   
Maria Laskarina 1
ur. około 1206
zm. 1270
Bela IV
król Węgier
ur. 1206
zm. 3 maja 1270
                   
                   
                   
św. Kinga2
 ur. 5 marca 1234
 zm. 24 lipca 1292
kanonizowana 1999
 
Elżbieta3
księżna Dolnej Bawarii
 ur. 1236
 zm. 1271
 
św. Małgorzata
 ur. 1242
 zm. 1270
kanonizowana 1943
 
Stefan V
król Węgier
 ur. 1240
 zm. 6 sierpnia 1272
 
Jolenta Helena4
 ur. 1244
 zm. 1304
beatyfikowana 1827
 
                   
Konstancja5
księżna halicka
 ur.
 zm. po 1287/1288
 
Anna6
 ur. 1226
 zm. 1270
 
Katarzyna
 ur. ???
 zm. 1242
 
Małgorzata
 ur. ???
 zm. 1242
 
Bela.
(syn)
 ur. ???
 zm. ???
 
  1. córka cesarza nicejskiego, Teodora I Laskarisa;
  2. żona Bolesława Wstydliwego, księcia krakowskiego i sandomierskiego;
  3. żona Henryka XII, księcia Dolnej Bawarii;
  4. żona Bolesława Pobożnego, księcia Wielkopolski.
  5. żona Lwa Halickiego, księcia halicko-wołyńskiego.
  6. żona Rościsława Michajłowicza, kniazia halickiego, bana serbskiej Maczwy i Slavonii