Hala Mała Łąka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Hala Mała Łąka lub po prostu Mała Łąka – dawna hala pasterska w Dolinie Małej Łąki w Tatrach Zachodnich, którą górale nazywali Małałąka, ku Małołące. Nieznane jest pochodzenie tej nazwy, być może jest żartobliwa, przekorna, ponieważ główna polana hali – Wielka Polana Małołącka – jest w istocie jedną z największych polan w Tatrach. Na polanie tej stały niegdyś zabudowania pasterskie. Bronisław Gustawicz w 1885 r. pisał: „Szopy na siano, obory dla krów i szałasy nadają Małej Łące pozór małej osady pośród Tatr”^[1]. Oprócz Wielkiej Polany do hali tej należała jeszcze znajdująca się poniżej Przełęczy w Grzybowcu dużo mniejsza Mała Polanka, zaznaczana dziś jeszcze na niektórych mapach^[2], przylegające do dolnej części Wielkiej Polany i położone na wale moreny Rówienki oraz rówień Wyżnie znajdująca się w dnie doliny powyżej Wielkiej Polany.

Hala zajmowała środkową i górną część Doliny Małej Łąki, sięgając pasterskimi obszarami po szczyty Giewontu, Kopy Kondrackiej i Małołączniaka^[3][4]. Ogólna jej powierzchnia przed przejęciem przez TPN wynosiła 248,14 ha, z tego pastwiska stanowiły 15,3 ha, halizny 15,0 ha, nieużytki 101,56 ha, lasy 36,28 ha, kosodrzewina 80 ha. Wielka Polana (dużą łąka w środku doliny) obejmowała 9,69 ha, zaś sąsiednia Mała Polanka około 1,2 ha^[5]. Dodatkowa powierzchnia serwitutów na gruntach w lasach „pańskich” (później państwowych, tzw. cerkiel wypasowy), wykorzystywana przez użytkowników Małej Łąki, wynosiła 129,79 ha.

Według decyzji serwitutowych z II połowy XIX w. w Małej Łące wolno było wypasać 600 owiec, 150 jagniąt, 50 krów, 25 jałówek, 20 koni i 8 wołów. Istniały określone przeliczniki dotyczące zmiany ilości poszczególnych zwierząt: można było zamienić wypas 2 koni lub 2 wołów na 3 krowy, 2 jałówek na 1 krowę, 1 krowy na 6 owiec i wreszcie 2 jagniąt na 1 owcę, co łącznie dawało 1195 owiec. Z czasem, wraz z ubożeniem terenów wypasowych oraz ich wykupem, liczby te się zmniejszały. W latach 50. XX w. można tu było wypasać do około 700 owiec^[5]. W 1960 r. wypas na tej hali (przeliczony w owcach) wynosił 550 sztuk^[6].

Najstarsze znane dokumenty wspominają o tej hali już w XVI w., kiedy dzierżawcą dóbr szaflarskich i nowotarskich był Jan Pieniążek. On to w 1593 r. dał „polanę Małą łąkę dla pasienia owiec” Krzysztofowi Stochowi, sołtysowi wsi Pieniążkowice. W 1701 r. niejaki Waligórski, sołtys pieniążkowicki, sprzedał ją Budzom ze wsi Groń. Jeszcze w 1833 r. paśli na niej sami Budzowie i niejaki Jan Gąsienica (być może najemny pasterz)^[5]. Jednak z czasem, w wyniku podziałów majątkowych przy dziedziczeniu, stała się ona współwłasnością licznych rodów góralskich, głównie z Gronia i Murzasichla^[3]. W 1846 r. hala Mała Łąka wraz z dwoma wspomnianymi polanami należała już do ośmiu gospodarzy: część zachodnia należała do jednego Budza z Gronia i dwóch Budzów z Murzasichla, zaś część wschodnia była w rękach Budzów z Gronia i Zakopanego oraz rodziny Walczaków z Zakopanego. W 1873 r. właścicieli hali było już 19. Proces rozdrabniania zatrzymał się w latach międzywojennych, kiedy to kilku gospodarzy drogą wykupu skupiło w swoich rękach szereg drobnych udziałów^[5]. W latach 60. XX w. hala miała 22 właścicieli^[1].

Wielka Polana jest jedną z najżyźniejszych polan tatrzańskich. Powstała na terenie dawnego jeziora polodowcowego, które z czasem zapełnione zostało kilkoma stożkami napływowymi. Grubość osadów dennych sięga 65 m. Wielka i Mała Polana były koszone, siano zwożono zimą na saniach^[1]. Wypas natomiast odbywał się na zboczach otaczających dolinę, w żlebach, na haliznach, w lesie i w górnych piętrach doliny – Niżniej i Wyżniej Świstówce. Część pastwiskowa hali użytkowana była wspólnie, natomiast obie polany były podzielone katastralnie i hipotecznie. Właściciele posiadali, proporcjonalnie do udziałów w polanach, pewne idealne części pastwiska, co przekładało się na ilości pasionego przez nich dobytku^[5].

Na początku XX w. liczba wypasanych tutaj owiec przekroczyła możliwości wypasowe tej hali. Nadmierny wypas płoszył żyjące tu świstaki, niszczył bogatą roślinność alpejską porastającą masyw Czerwonych Wierchów i spowodował silną erozję wschodnich zboczy doliny^[6]. Wypas trwał do lat 1961–64, kiedy to TPN w wyniku wykupów lub wywłaszczeń przejął od górali teren całej hali^[1]. Po zniesieniu pasterstwa zerodowane zbocza zregenerowały się, a bezleśne obszary hali, w tym również Wielka Polana stopniowo zarastają lasem.

Na terenie hali znajduje się skrzyżowanie szlaków turystycznych^[2].

– czarno znakowana Ścieżka nad Reglami z Polany Strążyskiej przez Przełęcz w Grzybowcu na Wielką Polanę Małołącką. Dalej prowadzi poprzez Przysłop Miętusi, Dolinę Miętusią i Zahradziska do Doliny Kościeliskiej.

• Czas przejścia z Polany Strążyskiej na Polanę Małołącką: 1:10 h, z powrotem 1:05 h
• Czas przejścia z Polany Małołąckiej do Doliny Kościeliskiej: 55 min, z powrotem 1:05 h

– żółty z Gronika przez całą długość Wielkiej Polany Małołąckiej, Głazisty Żleb i Kondracką Przełęcz na Kopę Kondracką.

• Czas przejścia z Gronika na Polanę Małołącką: 55 min, ↓ 45 min
• Czas przejścia z Polany Małołąckiej na Kopę Kondracką: 2:35 h, ↓ 1:50 h

• hale tatrzańskie
• cyrhlenie
• cerkiel