Języki izolowane – Wikipedia, wolna encyklopedia

Języki izolowane, izolaty^[1], języki odosobnione^[2]^[3] – języki, które ze względu na swą specyfikę, tj. strukturę gramatyczną, leksykę lub inne czynniki nie wykazują pokrewieństwa z żadnym innym istniejącym językiem. Przykładami języków izolowanych są języki koreański i baskijski, aczkolwiek snuje się przypuszczenia w kwestii ewentualnego związku tych języków z pewnymi rodzinami językowymi, np. baskijskiego z językami kaukaskimi.

Termin „języki izolowane” określa także takie języki, co do których wiadomo, że przynależą do określonej rodziny językowej, jednak wewnątrz niej nie są bliżej spokrewnione z żadnym innym językiem (np. języki albański czy ormiański w obrębie rodziny indoeuropejskiej).

Określenia „języki izolowane” nie należy mylić z typologicznym pojęciem języków izolujących.

Pochodzenie pojęcia

Wyrażeniem language isolates (w l. poj. a language isolate) odnośnie do języków „niewykazujących bliskich powiązań z żadnym innym językiem lub rodziną językową” (with no demonstrable close relationship to any other single language or family of languages) posłużyła się po raz pierwszy amerykańska lingwistka Mary Haas w 1965 r. w pracy nad językami rodzimymi Ameryki Północnej^[4]. W świetle stale nieustającego postępu w badaniach i dociekaniach językoznawczych definicję tę uzupełnia zastrzeżenie dotyczące aktualnego stanu badań^[5].

Języki uznawane za izolowane

Afryka

Za języki izolowane uznaje się również niektóre języki z rodziny nilo-saharyjskiej.

Język	Status	Zasięg	Podobieństwa językowe i hipotezy
Hadza	Poniżej 1000 użytkowników	Używany przez Pigmejów na równinie Serengeti w Tanzanii	Zaliczany powszechnie do języków khoisan, jednak nie wykazuje z nimi żadnych związków
Laal	Zagrożony wymarciem	Używany w trzech wioskach w południowym Czadzie
Sandawe	Używany	Wschodnia Tanzania	Ze względu na pewne podobieństwo wliczany do języków khoisan

Azja

Język	Status	Zasięg	Podobieństwa językowe i hipotezy
Ajnuski	Wymierający	Używany na wyspie Hokkaidō w Japonii, w przeszłości także na południowym Sachalinie, północnym Honsiu, i Kurylach. Zapisywany katakaną.	Klasyfikowany często jako język paleoazjatycki
Buruszaski	Używany	Używany w północnym Pakistanie.	Łączony czasami z językami azjanickimi, bądź z językami kartwelskimi
Elamicki	Wymarły	Używany w starożytnym Elamie.	Niektórzy wskazują na jego podobieństwo do języków drawidyjskich
Hattycki	Wymarły	Używany w Azji Mniejszej do końca II tys. p.n.e.	Wykazuje podobieństwa do większości języków Kaukazu
Koreański	Używany	Korea	Niektórzy badacze próbują łączyć go z językami ałtajskimi
Kusunda	Wymierający	Używany przez kilka osób w zachodnim Nepalu
Nihali	Zagrożony wymarciem	Używany w stanie Maharashtra w Indiach.	Język ten wykazuje silny wpływ języków mundajskich
Niwchijski	Poważnie zagrożony wymarciem	Sachalin i ujście Amuru	Zaliczany czasem do języków czukocko-kamczackich, wskazuje się też na jego podobieństwo do języka ajnuskiego. Dzieli się na dwa dialekty, które niektórzy uważają za odrębne języki
A-pucikwar	Najprawdopodobniej wymarły	Andamany	Zazwyczaj klasyfikowany jako język andamański, wykazuje jednak bardzo duże podobieństwo do języków papuaskich
Języki szompen	nieznany	Używane przez niemającą kontaktu z cywilizacją ludność pierwotną Wielkiego Nikobaru	Wyróżnia się wśród nich 2 lub 3 języki
Sumeryjski	Wymarły	Używany w starożytnym Sumerze

Australia i Oceania

W większości są to języki Nowej Gwinei, które nie wykazują pokrewieństwa z językami transnowogwinejskimi.

Język	Status	Zasięg	Podobieństwa językowe i hipotezy
Abinomn	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea
Anêm	Zagrożony wymarciem	Nowa Brytania	Prawdopodobnie spokrewniony z językami yele i pele-ata
Busa	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea
Enindhilyagwa	Zagrożony wymarciem	Groote Eylandt
Isirawa	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea
Kakadju	Zagrożony wymarciem	Ziemia Arnhema w Australii
Kol	Zagrożony wymarciem	Nowa Brytania
Kuot	Zagrożony wymarciem	Nowa Irlandia
Laragiya	Prawdopodobnie wymarły	Północna Australia
Minkiński	Wymarły	Północna Australia	Proponowano zaliczenie go do rodziny iwajdżyjskiej lub tankickiej
Ngurmbur	Prawdopodobnie wymarły	Ziemia Arnhema w Australii
Pele-ata	Zagrożony wymarciem	Nowa Brytania	Prawdopodobnie spokrewniony z językami yele i anem
Pyu	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea
Sulka	Zagrożony wymarciem	Nowa Brytania
Taiap	Zagrożony wymarciem	Sepik Wschodni w Papui-Nowej Gwinei
Tiwi	Zagrożony wymarciem	Wyspy Tiwi
Umbugarla	Zagrożony wymarciem	Ziemia Arnhema w Australii
Yalë	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea
Języki yawa	Zagrożone wymarciem	Yapen	Sugerowana rodzina 2 izolowanych języków
Yele	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea	Prawdopodobnie spokrewniony z językami anem i pele-ata
Yuri	Zagrożony wymarciem	Nowa Gwinea

Europa

Język	Status	Zasięg	Podobieństwa językowe i hipotezy
Baskijski	Używany	Kraj Basków	Zaliczany do hipotetycznej rodziny azjanickiej. Wykazuje liczne podobieństwa do języków kaukaskich. Próbuje się też go powiązać ze starożytnym językiem iberyjskim, bądź językami berberyjskimi
Etruski	Wymarły	Używany w starożytności przez Etrusków	Obecnie często zaliczany, wraz z lemnijskim i retyckim, do języków tyrreńskich.

Ameryka Północna

Język	Status	Zasięg	Podobieństwa językowe i hipotezy
Adai	Wymarły	Teksas, Luizjana
Atakapa	Wymarły	Teksas, Luizjana	Wskazuje się na związki z językami muskogejskimi
Beothuk	Wymarły	Nowa Fundlandia	Podobieństwa z językami algonkiańskimi
Chimariko	Wymarły	Kalifornia
Chitimacha	Wymarły	Luizjana	Wskazuje się na związki z językami muskogejskimi
Coahuilteco	Wymarły	Teksas i północno-wschodni Meksyk
Cotoname	Wymarły	Teksas i północno-wschodni Meksyk
Cuitlatec	Wymarły	Guerrero
Esselen	Wymarły	Kalifornia
Haida	Zagrożony wymarciem	Alaska i Kolumbia Brytyjska	Małe związki z językami na-dene
Huave	Zagrożony wymarciem	Oaxaca
Jicaque	Zagrożony wymarciem	Honduras
Karankawa	Wymarły	Teksas
Karuk	Zagrożony wymarciem	Kalifornia
Kutenai	Zagrożony wymarciem	Idaho, Montana, Kolumbia Brytyjska
Naczez	Wymarły	Missisipi, Luizjana	Wskazuje się na związki z językami muskogejskimi
P’urhépecha	Używany	Używany przez lud P’urhépecha w Meksyku
Quileute	Zagrożony wymarciem	stan Waszyngton	Ostatni język z rodziny języków czimakuan
Quinigua	Wymarły	Północno-zachodni Meksyk
Salinan	Wymarły	Kalifornia
Seri	Zagrożony wymarciem	Sonora
Siuslaw	Wymarły	Oregon	Związki z językami wintuańskimi
Takelma	Zagrożony wymarciem	Oregon
Timucua	Wymarły	Floryda
Tonkawa	Wymarły	Teksas
Tunica	Wymarły	Missisipi, Luizjana, Arkansas	Wskazuje się na związki z językami muskogejskimi
Washo	Zagrożony wymarciem	Kalifornia, Nevada
Xinca	Zagrożony wymarciem	Gwatemala	Związki z językiem lenca
Yana	Wymarły	Kalifornia
Yuchi	Zagrożony wymarciem	Georgia, Oklahoma	Związki z językami siouańskimi
Zuni	Zagrożony wymarciem	Nowy Meksyk

Ameryka Południowa

Język	Status	Zasięg	Podobieństwa językowe i hipotezy
Andoque	Poważnie zagrożony wymarciem	Kolumbia, Peru	Związki z językami bora-witoto
Betoi	Wymarły	Kolumbia	Związki z językami paezańskimi
Camsá	Zagrożony wymarciem	Kolumbia
Canichana	Używany	Boliwia
Cayubaba	Wymarły	Boliwia
Cofán	Używany	Kolumbia, Ekwador	Dalekie pokrewieństwo z językami czibczańskimi
Culle	Wymarły	Peru	Związki z językami colonańskimi
Gamela	Wymarły	Maranhão
Huamoé	Wymarły	Pernambuco
Irantxe	Używany	Mato Grosso	Sugerowana przynależność do języków arawakańskich
Itonama	Zagrożony wymarciem	Boliwia	Związki z językami paezańskimi
Jotí	Zagrożony wymarciem	Wenezuela
Karirí	Wymarły	Ceará, Pernambuco, Paraíba	Podobieństwo do języków macro-gê
Kawésqar	Zagrożony wymarciem	zachodni Południowy Lądolód Patagoński
Kukurá	Wymarły	Mato Grosso
Mapudungun	Używany	Chile, Argentyna
Movima	Używany	Boliwia
Munichi	Wymarły	Peru
Nambiquaran	Zagrożony wymarciem	Mato Grosso
Matú	Wymarły	Pernambuco
Omurano	Wymarły	Peru
Otí	Wymarły	São Paulo	Sugerowana przynależność do języków macro-gê
Pankararú	Wymarły	Pernambuco
Pirahã	Zagrożony wymarciem	Amazonia	Ostatni z rodziny języków mura
Puquina	Wymarły	Boliwia
Sabela	Zagrożony wymarciem	Ekwador, Peru
Taushiro	Używany	Peru
Tequiraca	Używany	Peru
Ticuna	Używany	Kolumbia, Peru, Brazylia
Tuxá	Wymarły	Bahia, Pernambuco
Warao	Zagrożony wymarciem	Gujana, Surinam, Wenezuela	Związki z językami paezańskimi
Xokó	Wymarły	Alagoas, Pernambuco
Xukurú	Wymarły	Pernambuco, Paraíba
Yámana	Wymarły	południowa część Ziemi Ognistej
Yuracaré	Zagrożony wymarciem	Boliwia	Wykazuje podobieństwa do kilku rodzin językowych Ameryki Pd.
Yuri	Wymarły	Kolumbia, Brazylia
Yurumanguí	Wymarły	Kolumbia

Przypisy

↑ Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 11, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
↑ Jan Baudouin deJ.B. Courtenay Jan Baudouin deJ.B., Teksty mniej znane, MirosławM. Skarżyński (red.), MirosławM. Skarżyński (tłum.), [w:] Materiały do dziejów polskiego językoznawstwa II, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016, 192 i in., ISBN 978-83-7638-691-1 .
↑ JohnJ. Lyons JohnJ., Wstęp do językoznawstwa, KrzysztofK. Bogacki (tłum.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 32 .
↑ Mary R.M.R. Haas Mary R.M.R., Is Kutenai related to Algonkian?, „Canadian Journal of Linguistics/Revue canadienne de linguistique”, Volume 10, Issue 2-3, 1965, s. 77-92, DOI: 10.1017/S0008413100005569 [zarchiwizowane] .
↑ Jan HenrikJ.H. Holst Jan HenrikJ.H., Die Herkunft des Buruschaski, Aachen: Shaker, 2017, ISBN 978-3-8440-5350-0 (niem.).

[1] Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 11, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).

[2] Jan Baudouin deJ.B. Courtenay Jan Baudouin deJ.B., Teksty mniej znane, MirosławM. Skarżyński (red.), MirosławM. Skarżyński (tłum.), [w:] Materiały do dziejów polskiego językoznawstwa II, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016, 192 i in., ISBN 978-83-7638-691-1 .

[3] JohnJ. Lyons JohnJ., Wstęp do językoznawstwa, KrzysztofK. Bogacki (tłum.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 32 .

[4] Mary R.M.R. Haas Mary R.M.R., Is Kutenai related to Algonkian?, „Canadian Journal of Linguistics/Revue canadienne de linguistique”, Volume 10, Issue 2-3, 1965, s. 77-92, DOI: 10.1017/S0008413100005569 [zarchiwizowane] .

[:0-5] Jan HenrikJ.H. Holst Jan HenrikJ.H., Die Herkunft des Buruschaski, Aachen: Shaker, 2017, ISBN 978-3-8440-5350-0 (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]