Język paszto – Wikipedia, wolna encyklopedia

‏پښتو ژبه‎
Obszar

Pakistan, Afganistan i inne

Liczba mówiących

40–50 milionów

Pismo/alfabet

arabskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Afganistan
Kody języka
ISO 639-1 ps
ISO 639-2 pus
ISO 639-3 pus
IETF ps
Glottolog pash1269
Ethnologue pus
GOST 7.75–97 пуш 550
WALS psh
SIL PUS
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku paszto
Słownik języka paszto
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język paszto (pasztuński, znany także jako afgański[1]; nazwa własna ‏پښتو‎ [pəʂ'to]) – język należący do rodziny języków indoeuropejskich. Jest to język urzędowy (obok dari) w Afganistanie. Językiem tym posługują się Pasztuni na znacznym terenie rozciągającym się od Heratu w północno-zachodniej części Afganistanu, przez Farah (na zachodzie), Kandahar (na południu), po Dżalalabad (na wschodzie) i dalej aż po Peszawar w zachodnim Pakistanie[1]. Ponieważ od rozpoczęcia radzieckiej interwencji w Afganistanie dochodziło do masowych migracji oraz exodusu do krajów ościennych, głównie do Pakistanu i Iranu, trudno oszacować dokładną liczbę osób mówiących w paszto. Uważa się, że około 50% mieszkańców Afganistanu posługuje się tym językiem jako pierwszym, a 10% jako drugim[2]. Używa go na co dzień około 8 milionów Afgańczyków, 6 milionów osób w Pakistanie oraz pięćdziesiąt tysięcy w Iranie[3].

Język pasztuński wraz z językami staroperskim, nowoperskim, kurdyjskim, beludżi oraz wymarłymi dialektami średniowiecznymi należy do grupy języków irańskich, którymi posługuje się około 170 milionów ludzi na terytorium rozciągającym się od wschodniej Turcji po Pakistan i zachodnią część Indii.

Istnieją dwie podstawowe odmiany: paszto w Afganistanie, której wersja standardowa oparta jest na dialekcie miasta Kandahar oraz pachto w Pakistanie, oparta na dialekcie Peszawaru. Artykuł 35. Konstytucji Afganistanu głosi, że do obowiązków państwa należy przygotowanie programu rozwoju i umocnienia pozycji paszto jako języka urzędowego[2].

Do zapisu tego języka używa się zmodyfikowanego pisma arabskiego. Najstarsze zabytki literackie pochodzą z XIII w.

Fonetyka

[edytuj | edytuj kod]

Samogłoski

[edytuj | edytuj kod]

[i], [e], [ə], [u], [o], [ɑ]

Oprócz tego istnieją dyftongi: [aj], [aw] i [əj].

Spółgłoski

[edytuj | edytuj kod]
dwuwargowe zębowe szczytowe zadziąsłowe podniebienne miękkopodniebienne języczkowe krtaniowe
zwarte p b t d ʈ ɖ k ɡ q ʔ
szczelinowe f s z ʂ ʐ ʃ ʒ x ɣ h
zwarto-szczelinowe ʦ ʣ ʧ ʤ
nosowe m n ɳ
półotwarte w l j
drżące r ɺ̢

Spółgłoski [f], [q] i [ʔ] występują tylko w zapożyczeniach i są zastępowane przez osoby niewykształcone przez [p], [k] i zero dźwięku.

W dialekcie peszawarskim spółgłoski szczelinowe szczytowe [ʂ] [ʐ] są zastępowane przez spółgłoski miękkopodniebienne [x] i [g], dlatego dialekt ten określany jest jako pachto. W Kwecie są one wymawiane jako [ʃ] [ʒ], a w Paktii jako [ç] [j].

Dźwięk [ɺ̢] występuje na początku i w środku wyrazu, ale w pozycji wygłosowej jest zastępowany przez [ɻ].

Gramatyka

[edytuj | edytuj kod]

Język paszto stosuje szyk zdania SOV. Wyraz określający poprzedza określany. Nie ma rodzajników. Istnieją dwa rodzaje: męski i żeński i dwa przypadki: mianownik i obiektyw, spełniający funkcję dopełniacza i biernika. W czasie przeszłym zdania są budowane tak jak w językach ergatywnych – podmiot w obiektywie, dopełnienie w mianowniku. Wiele czasowników odmienia się za pośrednictwem czasownika posiłkowego ko – „czynić”, na przykład xkol ko – „całować”, dosłownie „czynić pocałunek”; milaw ko – „przedstawiać”.

Podstawowe wyrażenia

[edytuj | edytuj kod]

Powitania

[edytuj | edytuj kod]
  • assalam alaykum – pokój wam – zwykłe powitanie
  • walaykum – i wam pokój (odpowiedź na powitanie)
  • salam – pokój – krótka wersja powitania
  • stəray mə še – dosł. nie bądź zmęczony; do pracującego mężczyzny
  • stəra mə še – dosł. nie bądź zmęczona; do pracującej kobiety
  • xwar mə še – dosł. nie bądź chory; odpowiedź na powyższe; do mężczyzny
  • xwara mə še – dosł. nie bądź chora; do kobiety

Pytania o zdrowie

[edytuj | edytuj kod]
  • cənga je – jak się masz (i do kobiet, i do mężczyzn)
  • (ʂə) ǰoṛ ye? – czy jesteś zdrów? (do mężczyzn)
  • (ʂa) ǰoṛa ye? – czy jesteś zdrowa? (do kobiet)
  • pə xayr ye? – dosł. czy jesteś w dobru? (i do kobiet, i do mężczyzn)

Podziękowania

[edytuj | edytuj kod]
  • mehrabani – dziękuję (dosł. uprzejmość, dobroć)
  • tašakur – dziękuję
  • salamat ose – dziękuję (dosł. żyj zdrów/zdrowa)

Pożegnania

[edytuj | edytuj kod]
  • xuday pə aman – do widzenia (dosł. w Bożej opiece)
  • pə məxa de ʂa – do widzenia (dosł. w twoją twarz dobro)

Liczebniki

[edytuj | edytuj kod]
  • 1 yaw
  • 2 dwa
  • 3 dre
  • 4 calor
  • 5 pindzə
  • 6 špaʐ
  • 7 owə
  • 8 atə
  • 9 nə
  • 10 ləs

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Kłagisz 2008 ↓, s. 79.
  2. a b Kłagisz 2008 ↓, s. 81.
  3. G. Morgenstierne. Afghanistan vi. Paṧto // Encyclopædia Iranica, Online Edition, 1982.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]