Język sahu – Wikipedia, wolna encyklopedia

Język sahu (a. sa’u, sahu’u, sau)^[2], także pa’disua-tala’i^[3] – język z prowincji Moluki Północne w Indonezji, używany przez grupę etniczną Sahu. Jego użytkownicy zamieszkują kabupaten Halmahera Barat (rejon miasta Jailolo) na wyspie Halmahera^[2][4]. Według danych z 1987 roku posługuje się nim 7500 osób. Należy do grupy języków północnohalmaherskich w ramach postulowanej rodziny zachodniopapuaskiej^[2][5].

Dzieli się na dwa podstawowe dialekty: pa’disua i tala’i^[6]. Odmiany te mają wspólny rodowód, na co wskazują podobieństwa w fonologii i bliskość leksykalna (99%)^[7]. C.L. Voorhoeve i L.E. Visser do dialektów sahu zaliczyli także nieco bardziej odrębne waioli i gamkonora^[7][8] (alternatywnie rozpatrywane jako blisko spokrewnione języki w obrębie grupy języków sahu^[9][10]). Ich użytkownicy nie posługują się nazwą „sahu”^[11], a grupy Gamkonora i Waioli są społecznie odrębne od Tala’i i Pa’disua^[12].

Jest zagrożony wymarciem^[13]. W latach 80. XX w. zaobserwowano, że zaczął być porzucany na rzecz indonezyjskiego i malajskiego Moluków Północnych^[14]. Wśród młodszego pokolenia malajski stał się dominującym środkiem komunikacji. L.E. Visser (1984/1994) odnotowała, że osoby w wieku 20–40 lat wciąż mają czynną znajomość sahu, przy czym doszło do zaniku rejestru rytualnego i formalnego^[15]. W pobliżu ujścia rzeki Ibu występował niegdyś kolejny dialekt, który dziś jest już prawie wymarły^[16] (w 2018 r. znały go tylko trzy osoby^[17]). Do pocz. XX w. ibu został praktycznie wyparty przez języki ternate i tabaru^[16].

Wykazuje znaczne wpływy języka ternate, który był używany przez miejscowy sułtanat^[18] i który pozostał w użyciu jako język rytualny^[19]. Niegdyś ternate służył też jako środek komunikacji pisanej^[20]. W nowszych czasach również ten język stracił na znaczeniu (jest nieznany młodszym grupom wiekowym)^[21]. Na terytorium sahu występują także języki austronezyjskie – poza malajskim są to języki imigrantów z innych zakątków kraju, zwłaszcza z Makian i wysp Sangir^[22].

Struktura gramatyczna sahu została przekształcona wskutek kontaktu zarówno z malajskim/indonezyjskim, jak i ternate. Wpływ malajskiego doprowadził do powstania kontinuum rejestrów językowych, od „czystego” sahu do malajskiego poddanego releksyfikacji^[23]. Zmiany dotyczą m.in. użycia tradycyjnego systemu czasownikowego (z afiksami wskazującymi na podmiot i dopełnienie), który nabrał charakteru formalnego bądź archaicznego^[24]. Dodatkowo w sahu występuje szyk zdania SVO, mimo że w językach Halmahery przeważa SOV; przypuszczalnie cecha ta została zapożyczona z języka ternate^[25]. Również nazwa „sahu” ma swoje źródło w tym języku; rodzime określenie sahu to sawuwu’u lub suwuwu’u^[26].

W latach 1979–1988 badania wśród Sahu prowadziła L.E. Visser, skupiając się na ich języku i kulturze^[27]. Miejscowy język został opisany w postaci obszernego opracowania (Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch, 1987)^[28] . Wcześniejsze materiały ograniczają się do pewnych danych leksykalnych i porównawczych^[29]. Jest zapisywany alfabetem łacińskim^[2].

• Gary Holton, Marian Klamer: The Papuan languages of East Nusantara and the Bird’s Head. W: Bill Palmer (red.): The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2018, s. 569–640, seria: The World of Linguistics 4. DOI: 10.1515/9783110295252-005. ISBN 978-3-11-029525-2. OCLC 1041880153. (ang.).
• Imelda: Gamkonora: bahasa dan dialek. W: Ninuk Kleden Probonegoro, Sutamat Arybowo, Imelda, Fanny Henry Tondo: Studi awal bahasa & kebudayaan Gamkonora: ekologi bahasa di wilayah pesisir dan pedalaman. Jakarta: Pusat Penelitian Kemasyarakatan dan Kebudayaan, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (PMB-LIPI), 2010, s. 77–96. ISBN 978-979-799-583-6. OCLC 714113574. (indonez.).
• Leontine E. Visser, Clemens L. Voorhoeve: Sahu-Indonesian-English dictionary and Sahu grammar sketch. Dordrecht: Foris Publications, 1987, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 126. DOI: 10.1163/9789004487574. ISBN 978-90-04-48757-4. ISBN 90-6765-222-9. OCLC 17209362. (ang.).
• Leontine E. Visser: Paradoxes of power. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 147–171, seria: Buletin LEKNAS III (1). OCLC 624384764. (ang.).
• Clemens L. Voorhoeve: The languages of the North Halmaheran stock. W: Papers in New Guinea linguistics. No. 26. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, s. 181–209, seria: Pacific Linguistics A-76. DOI: 10.15144/PL-A76.181. ISBN 0-85883-370-0. OCLC 220535054. [dostęp 2022-08-08]. (ang.).
• Clemens L. Voorhoeve: Contact-induced change in the non-Austronesian languages in the north Moluccas, Indonesia. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Berlin–Boston: De Gruyter Mouton, 1994, s. 649–674, seria: Trends in Linguistics: Studies and Monographs 77. DOI: 10.1515/9783110883091.649. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).

• The Halmahera Collection. Max Planck Institute for Psycholinguistics, 2021-04-01. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
• Leontine E. Visser: The Halmahera Collection. The Language Archive, Max Planck Institute for Psycholinguistics. [dostęp 2023-04-17]. (ang.).
• Sahu. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. [dostęp 2023-11-13]. (ang.).
• Wordlist – Sahu. The ASJP Database. [dostęp 2024-07-20]. (ang.).