Języki zachodniopapuaskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Języki zachodniopapuaskie
Obszar

wschodnia Indonezja (Moluki Północne, Papua Zachodnia)

Liczba mówiących

ok. 300 tys.[1]

Prajęzyk

język prazachodniopapuaski

Podział

• języki północnohalmaherskie
• języki zachodniej Ptasiej Głowy
• języki yapen (yawa)

Występowanie
Ilustracja
Zasięg rozszerzonej rodziny języków zachodniopapuaskich
(z wyłączeniem burmeso, tause i języków sentani)
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki zachodniopapuaskie – grupa ok. 25 języków papuaskich używanych w Indonezji, przede wszystkim w prowincjach Papua Zachodnia (na półwyspie Ptasia Głowa) i Moluki Północne (zwłaszcza na wyspie Halmahera)[1]. Ich status lingwistyczny nie został w pełni rozstrzygnięty: stanowią albo rodzinę językową (grupę genetyczną), albo zespół niespokrewnionych rodzin, poddanych wzajemnym oddziaływaniom[2].

Według nowszych propozycji (Ethnologue, M. Donohue 2008) na rodzinę zachodniopapuaską składają się: języki północnohalmaherskie, języki zachodniej Ptasiej Głowy oraz języki yapen (z prowincji Papua)[3][4]. Encyklopedia Krugoswiet podaje, że łącznie tymi językami posługuje się ok. 300 tys. ludzi, a języki ternate, tobelo i tidore zalicza do grupy najbardziej znaczących języków papuaskich w Indonezji (pod względem liczby użytkowników)[1]. W regionie występuje także kilka izolatów i grup o bliżej nieokreślonej przynależności, które również omawia się pod pojęciem języków zachodniopapuaskich (w sensie arealnym)[2]. Spekulatywna propozycja z 2005 r. łączy postulowaną rodzinę zachodniopapuaską z szeregiem innych języków indonezyjskiej Papui, lokując je w ramach rozszerzonej wersji tegoż zespołu[5].

Języki północnohalmaherskie występują poza obszarem Papui Zachodniej – w północnej części Halmahery (Moluki) oraz na okolicznych wyspach: Ternate, Tidore, Makian (zachodni fragment) i Morotai[6][7]. Dotarły na północne Moluki najprawdopodobniej w wyniku migracji z Nowej Gwinei[8][9], przypuszczalnie jeszcze przed napływem języków austronezyjskich[9]. Używane są przez grupę ludności, która jest bardziej pokrewna sąsiednim ludom austronezyjskim aniżeli mieszkańcom Nowej Gwinei, zarówno pod względem kultury, jak i cech fizycznych[10]. Jest to jedyna rodzina językowa poza Melanezją – z wyjątkiem pewnych języków Timoru i okolic[a] – którą podejrzewa się o pokrewieństwo z językami papuaskimi Oceanii[11].

Do lat 70. XX w. do rodziny zachodniopapuaskiej zaliczano także języki papuaskie Timoru oraz wysp Alor i Pantar w południowej Indonezji[12][13]. W toku późniejszych badań klasyfikację tę uznano za błędną, a języki timor-alor-pantar zaczęto włączać w ramy rodziny transnowogwinejskiej (co uchodzi za bardziej słuszne)[a]. Stwierdzono także istnienie podobieństw słownikowych między językami zachodniopapuaskimi a andamańskimi, jednakże ich związki pozostają bliżej nierozstrzygnięte[14]. Nowsza propozycja łączy języki zachodniopapuaskie z wysuniętymi na wschód językami torricelli[15].

Języki regionu są w różnym stopniu zagrożone wymarciem. Wszystkie z nich znajdują się pod presją języka narodowego Indonezji i lokalnych języków malajskich, a czasem również innych języków austronezyjskich. Przyczynia się do tego urbanizacja wraz z postępującym wpływem systemu edukacji[16].

Typologia

[edytuj | edytuj kod]

Wykazują szereg punktów wspólnych w zakresie typologii, zarówno między sobą, jak i w porównaniu z okolicznymi językami austronezyjskimi[2][17]. Jednocześnie odróżniają się od wielu innych rodzin języków papuaskich. Do charakterystycznych ich cech należą: mało złożona morfologia, rozróżnienie między rodzajem męskim i żeńskim w formach czasowników (3. os. l. poj.), obecność przyimków oraz szyk zdania SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie). Prefiks 1. os. l. poj. konsekwentnie przybiera postać *t ∼ *d[18].

Wpływy austronezyjskie w typologii języków północnohalmaherskich, pomimo bliskości geograficznej obu rodzin językowych, są słabiej zaznaczone niż w pozostałych językach regionu[18]. W konserwatywnych językach północnej Halmahery występują poimki oraz szyk zdania SOV (podmiot dopełnienie orzeczenie), zgodnie z hipotetyczną specyfiką języka prazachodniopapuaskiego[19]; ponadto ich morfologia jest stosunkowo bogata[20]. Również w języku yawa obowiązuje szyk SOV, przeważający w językach papuaskich[2].

W językach regionu częste są mieszane systemy liczbowe (łączące elementy przynajmniej dwóch systemów: piątkowego oraz dziesiątkowego bądź dwudziestkowego)[21]. Spotyka się podział na dzierżawczość zbywalną i niezbywalną (alienable vs inalienable possession)[22]. Złożone systemy klas rzeczowników, będące wyróżnikiem wielu rodzin papuaskich, nie są typowe dla tych języków (choć w niektórych z nich funkcjonują rodzaje gramatyczne)[23].

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]
Rozprzestrzenienie języków północnohalmaherskich (fr.)
(klasyfikacja serwisu Glottolog, wersja 4.6)
Języki wyspy Yapen (5 – język yawa, 12 – język saweru)

Podział wewnętrzny podano za Ethnologue (wyd. 22)[3]:

Inne:

  • słabo udokumentowany język kuwani o nieznanej lokalizacji, należący do języków zachodniej Ptasiej Głowy (West Bird’s Head, WBH), z opisem ograniczającym się do listy słownictwa[24]
  • do szerzej pojmowanej grupy języków zachodniopapuaskich (niekoniecznie tworzącej rodzinę) zaliczono też języki: meyah-sougb, mpur (amberbaken), maybrat, hattam-mansim, abun[2]
  • według nowszych propozycji języki timor-alor-pantar (TAP) i języki południowej Ptasiej Głowy (South Bird’s Head, SBH)[b] należą do języków transnowogwinejskich, niemniej G. Reesink (2009) w swoim porównaniu typologicznym omawia je wespół z zachodniopapuaskimi[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki badań lingwistycznych w regionie przypadają na XIX wiek. Języki zachodniopapuaskie stały się tym samym jednymi z najwcześniej poznanych i sklasyfikowanych języków papuaskich[25]. W 1872 roku P.J.B.C. Robidé van der Aa(inne języki) zwrócił uwagę na pewne „nieindonezyjskie” cechy języków północnohalmaherskich (North Halmahera, NH), a ostatecznie ich nieaustronezyjskie pochodzenie wykazał Hendrik van der Veen w 1915 roku[26]. Zbieżności strukturalne między językami północnohalmaherskimi a pewnymi językami Nowej Gwinei zauważył Wilhelm Schmidt w 1900 roku, zaliczając te pierwsze do grupy języków papuaskich (pojmowanej w sposób typologiczny). W II poł. XX w. H.K.J. Cowan poczynił obserwacje, które pozwoliły mu powiązać ze sobą szereg papuaskich rodzin Indonezji. Postulował m.in. pokrewieństwo języków NH i języków Ptasiej Głowy (Doberai), odnotowując istotne podobieństwa morfologiczne (w przedrostkach wyrażających podmiot) – które sugerują bliższy związek NH z językami zachodniej Ptasiej Głowy (West Bird’s Head, WBH) – oraz niewielką liczbę podobieństw słownikowych[27]. W serii artykułów (1957–1965) przedstawił propozycję dużej rodziny (fyli) zachodniopapuaskiej, obejmującej: języki NH, większość języków Ptasiej Głowy (prawie wszystkie poza kebar[28]), później wraz z „grupą wschodnią”[29] (pierwotnie wyłączone języki mantion/sougb i meax/meyah), język yawa z wyspy Yapen (względnie języki yapen[30][c]), a także część języków półwyspu Bomberai oraz języki timor-alor-pantar (TAP)[27]. Cowan nie uwzględnił niepoznanych wówczas języków hatam i borai[31]. Niektórzy inni autorzy, jak S.A. Wurm (1975), stali na stanowisku, że obecność zbieżnych elementów w językach zachodniopapuaskich i TAP (oraz językach andamańskich[14]) należy tłumaczyć wpływem substratu[32]. Jednocześnie A. Capell zasugerował, że w wielu językach Małych Wysp Sundajskich i Moluków zaznaczyły się wpływy nieaustronezyjskiego podłoża językowego[33].

Pierwotna postać fyli zachodniopapuaskiej – z uwzględnieniem TAP oraz papuaskich języków Bomberai i południowego wybrzeża Ptasiej Głowy (South Bird’s Head, SBH) – nie przetrwała próby czasu, do czego przyczyniło się kilka czynników: niedoskonałość zastosowanej metody leksykostatystyki, nierozpoznanie niektórych pożyczek austronezyjskich i słaba jakość wykorzystanych danych[27]. Wraz z pojawieniem się nowych danych języki TAP zaczęły być zaliczane do rodziny transnowogwinejskiej (aczkolwiek z ograniczoną dozą pewności). Niemniej zgodnie z propozycją, którą wysunął M. Donohue (2008), mógł istnieć kontakt między przodkami języków zachodniopapuaskich i rodziny TAP[34][35]. Podobnie C.L. Voorhoeve (1994) nie wyklucza historycznego związku między językami zachodniopapuaskimi a niektórymi transnowogwinejskimi[36].

W 2005 roku Malcolm Ross zaproponował próbną koncepcję, według której języki zachodniopapuaskie (w tym ujęciu m.in. NH i WBH) miałyby tworzyć jedną z trzech gałęzi rozszerzonej rodziny zachodniopapuaskiej. W skład tej rodziny wchodziłyby też języki yawa (yapen), stanowiące kolejną gałąź, a także języki wschodniej Ptasiej Głowy (East Bird’s Head, EBH), które to połączono z językami sentani, językiem tause i językiem burmeso[37]. Ewentualnie mogłoby chodzić o trzy odrębne rodziny[38]. Ross oparł tę propozycję na analizie form zaimków[39]. Ethnologue (wyd. 23, 25) uwzględnia języki wschodniej Ptasiej Głowy i sentani (East Bird’s Head-Sentani) jako samodzielną rodzinę językową, wraz z burmeso, ale z wyłączeniem języka tause[40][41]. O ile języki yapen zostały zaliczone do zachodniopapuaskich również w pierwotnej wersji propozycji, to C.L. Voorhoeve (1975) umieścił je w rodzinie języków wschodniej zatoki Geelvink (East Geelvink Bay), co nie wydaje się słuszne po ponownym przeanalizowaniu materiału słownikowego[42]. Silnie odrębne języki sentani dzielą z WBH i NH pewne niewytłumaczone podobieństwa leksykalne (być może są to wpływy substratu zachodniopapuaskiego bądź ślady kontaktu z ludami Halmahery i Ternate w zamierzchłej przeszłości)[43].

C.L. Voorhoeve (1988) uważa, że języki NH oraz wszystkie języki regionu Ptasiej Głowy (z wyjątkiem języka hatam i języków południowego wybrzeża) są ze sobą spokrewnione. Poza rodziną umiejscawia natomiast język yawa[27]. Dodatkowo w artykule z 1987 r. postuluje pokrewieństwo języków zachodniopapuaskich i bliskich typologicznie języków torricelli (z Papui-Nowej Gwinei)[44]. M. Donohue (2008) uznaje języki yapen (yawa), NH i WBH za spokrewnione, określając języki zachodniopapuaskie jako grupę genetyczną[30]. Zdaniem autora ich związek z EBH pozostaje niedostatecznie wykazany[45]. S. Wichmann (2013) próbnie łączy języki WBH z izolatami abun i maybrat, lecz wiele innych grup (w tym NH, EBH i yawa) klasyfikuje poza tak zdefiniowaną rodziną[46]. D.A.L. Flassy (2002) również łączy WBH z abun i maybrat, wyróżniając rodzinę „toror”[47]. Obaj autorzy nie umiejscawiają tu odosobnionego języka mpur[47][48] (in. kebar/amberbaken[49]). G. Holton, M. Klamer (2018) i W.A. Foley (2018) nie wyrokują jednoznacznie w sprawie istnienia rodziny zachodniopapuaskiej, ale zauważają, że próby łączenia ze sobą przynajmniej niektórych grup zachodniopapuaskich (WBH, NH i yawa) mogą okazać się owocne[50][51].

G. Reesink (1996) uważa rodziny WBH i NH za wyraźnie spokrewnione, ale powątpiewa w jedność genetyczną rodzin i izolatów Ptasiej Głowy (wyróżnia na tym obszarze siedem niezależnych grup językowych: WBH z NH, abun, maybrat, mpur, EBH, hatam, SBH)[52]. Nie potwierdza hipotezy łączącej języki zachodniopapuaskie z językami torricelli, gdyż podobieństwa między nimi sprowadzają się do cech typologii, a na poziomie leksyki w ogóle nie występują[53]. W pracy z 1998 r. zebrał dane sugerujące wewnętrzne pokrewieństwo języków zachodniopapuaskich (bez SBH), jednocześnie próbując powiązać języki hatam i borai z EBH[54]. W późniejszych pracach (2004, 2009) rozpatruje języki zachodniopapuaskie jako sieć samodzielnych rodzin i izolatów, lecz nie wyklucza istnienia związku genetycznego między grupami Ptasiej Głowy, a także pokrewieństwa tych rodzin z NH[2][55]. Autor dochodzi do wniosku, że jeśli grupy zachodniopapuaskie faktycznie wywodzą się od tego samego przodka, to ich względnie niezależny rozwój, wraz z kontaktami z ludnością austronezyjską, zdołał zatrzeć większość faktów, które mogłyby świadczyć o ich wspólnym rodowodzie[56]. Ponadto za czasów historycznych ludność regionu utrzymywała ze sobą stosunki handlowe (zwłaszcza w okresie istnienia sułtanatów Ternate i Tidore), co może wyjaśniać dzisiejsze rozprzestrzenienie wspólnych cech językowych[57]. Biorąc pod uwagę mnogość wspólnych cech arealnych, języki Ptasiej Głowy i NH można określić jako ligę językową (Sprachbund)[55].

Zaimki osobowe

[edytuj | edytuj kod]

Porównanie przedrostków zaimkowych w językach NH (formy z różnych języków) oraz dwóch językach WBH: moi i tehit (Voorhoeve 1988 ↓, s. 194):

NH moi (WBH) tehit (WBH)
1. os. lp. to- t(e)- t-
2. os. lp. no- n(e)- n-
3. os. lp. m. wo-, o- w(e)- w-
3. os. lp. ż. mo- m(e)- m-
1. os. lmn. (inclusivus) po-, fo-, wo- waw- f-
1. os. lmn. (exclusivus) mi- mam- m-
2. os. lmn. ni- nan- n-
3. os. lmn. yo- y- y-

Ross rekonstruuje następujące zaimki języka prazachodniopapuaskiego:

ja *da, *di- my (exclusivus) *mam, *mi-
my (inclusivus) *po-
ty *ni, *na, *a- wy *nan, *ni-
ona *mV oni *yo, *ana, *yo-

Formy te występują w głównych grupach zachodniopapuaskich. Język hattam odzwierciedla tylko rdzenie „ja” i „ty”, a mpur tylko „ty”, „wy” i „ona”.

Jako że w językach Nowej Gwinei samodzielne formy zaimków są nierzadko zapożyczane, oparcie analizy na formach przedrostków wydaje się bardziej miarodajne dla potrzeb klasyfikacji genetycznej[30].

W językach regionu często występuje rozróżnienie między inkluzywną a ekskluzywną formą 1. os. lmn., niezupełnie powszechne (choć spotykane) w językach papuaskich. Uważa się, że cecha ta została wprowadzona poprzez kontakt z językami austronezyjskimi[58][59][60]. Ross uznaje ją za cechę arealną, niekoniecznie o proweniencji austronezyjskiej[61]. Rozróżnienia tego nie odnotowano w kilku odosobnionych językach Ptasiej Głowy (mpur, abun, maybrat), a w hattam ogranicza się ono do prefiksów[62].

Słownictwo i semantyka

[edytuj | edytuj kod]

Poszczególne rodziny i izolaty zachodniopapuaskie są od siebie silnie odrębne słownikowo (z wyłączeniem małej grupy możliwych wyrazów pokrewnych)[63]. Poniżej przedstawiono podstawowe słownictwo języków regionu: dwóch języków WBH (moi i tehit) oraz trzech izolatów (mpur, abun, maybrat)[64]: (wybór rozmaitych form z różnych, niekoniecznie spokrewnionych, języków; źródła: Miedema i Reesink 2004 ↓, s. 34; Reesink 2005 ↓, s. 202)

słowo moi (WBH) tehit (WBH) mpur abun maybrat
’ramię/ręka’ nin naa wom cim atem
’noga/stopa’ eelik deit pet wis ao
’dom’ keik mbol jan nu amah
’dobry’ bok hnjo mafun ndo mof
’pies’ oofun mqaan per ndar mtah
’świnia’ baik qorik dwaw nok fane
’kura domowa’ kelem tole kokok kokor dam kukur kok
’wesz’ -jam hain im im sruom
’woda/rzeka’ kla kla war aja
’banan’ o ogo fa weu apit

Podobieństwa leksykalne między językami NH (galela i pagu) a językami WBH (moi i tehit):[65][66]

słowo galela (NH) pagu (NH) moi (WBH) tehit (WBH)
‘głowa’ sahe saek sawa safakos
‘owoc’, ‘oko’ sopo sowok suwo sfuon
‘jajko’ gosi – – esyen
‘mężczyzna’ ya-nau naul ne nau
‘mięso’ lake lakem kem qan
‘drzewo’ gota – – kot
‘woda’ ake akel kala kla
‘pić’ oke okel ook ooqo
‘dźgać’ saka sakal saa sqaa

We wszystkich językach zachodniopapuaskich zaznaczyły się wpływy leksyki obcej (choć w różnym stopniu), co utrudnia określenie ich wzajemnych związków[67]. W językach NH zakorzeniło się wiele pożyczek austronezyjskich (sięgających bardzo wczesnego okresu), a w językach Ptasiej Głowy występuje duża liczba zapożyczeń z języka biak i innych języków zatoki Cenderawasih[68]. W językach zachodniopapuaskich (i okolicznych austronezyjskich) zjawiska poznawcze, emocje i uczucia (np. „kochać”, „lubić”, „pamiętać”, „nienawidzić”) są nierzadko wyrażane przy użyciu słów oznaczających części ciała lub narządy, takie jak żołądek[69].

Szyk wyrazów i przeczenie

[edytuj | edytuj kod]

Dla wielu języków regionu typowy jest szyk zdania SVO, rzadki w językach papuaskich[2][70]. Dotyczy to języków WBH oraz kilku bliskich geograficznie izolatów (abun, mpur i maybrat)[71]. Szyk SVO występuje też w oddalonej rodzinie torricelli[72][73]. W językach NH podstawowy szyk zdania to często SOV, ale w niektórych językach tej rodziny (ternate-tidore, makian zachodni, sahu, pagu) przybiera on postać SVO, ze względu na wpływ austronezyjski[74][75]. W języku yawa, a także w wyłączonych stąd rodzinach SBH i TAP, obowiązuje szyk SOV[2].

Przypuszcza się, że pierwotny szyk zdania – w hipotecznym prajęzyku rodziny – miał postać SOV (co oznaczałoby, że języki NH reprezentują konserwatywny profil typologii)[19]. G. Reesink (1998) uważa, że porządek SVO w papuaskich językach Ptasiej Głowy został zapożyczony z języków zatoki Cenderawasih, zastępując SOV[76], lecz C.L. Voorhoeve (1987) nie wyklucza możliwości, że to w językach NH doszło do zmiany szyku zdania z SVO na SOV (po czym znów pojawił się układ SVO)[77]. Sporadyczna obecność szyku SVO w językach papuaskich bywa tłumaczona kontaktem z językami austronezyjskimi. M. Donohue (2005) sugeruje jednak, że języki Ptasiej Głowy przejęły tę cechę ze wcześniejszego substratu językowego[78].

We wszystkich językach zachodniopapuaskich przeczenie znajduje się na końcu zdania składowego; podobnie zachowują się przysłówki aspektualne[79]. W językach NH (np. pagu) i WBH (przynajmniej w moi i tehit) bywa, że przeczenie następuje bezpośrednio po czasowniku[80][81]. Charakterystyczna forma przeczenia ba~βa~wa występuje także w okolicznych językach austronezyjskich (przypuszczalnie została zapożyczona ze źródła zachodniopapuaskiego)[82]. Jej użycie zarejestrowano m.in. w językach biak, dusner i wamesa (windesi)[83].

Składniki frazy rzeczownikowej w językach zachodniopapuaskich są uporządkowane w następujący sposób: rzeczownik-przymiotnik-liczebnik-określnik wskazujący[84]. Dla języków zachodniopapuaskich typowe są konstrukcje dzierżawcze, w których określnik dzierżawczy zajmuje miejsce przed rzeczownikiem określanym[85][86].

Fonologia

[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie języki papuaskie ze wschodniej Nusantary mają pięć lub więcej samogłosek[87].

Języki abun i mpur mają charakter tonalny: mpur ma cztery tony leksykalne, abun zaś trzy. W meyah i sougb występuje akcent toniczny. Wszystkie pozostałe języki półwyspu Ptasia Głowa są pozbawione tonów[88].

Wśród języków Ptasiej Głowy największy zasób spółgłosek ma abun. Sąsiadujący z nim maybrat dysponuje natomiast najuboższym zasobem spółgłosek w regionie. Duże zasoby spółgłosek występują również w językach północnohalmaherskich (jak np. tobelo, tidore i sahu)[89].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Wysunięte na zachód języki timor-alor-pantar również nie mają charakteru austronezyjskiego (i są określane jako „papuaskie”), lecz ich powiązania z rodzinami Nowej Gwinei długo pozostawały niepewne (Pawley i Hammarström 2018 ↓, s. 78; Holton i in. 2012 ↓, s. 89–91). Wbrew dawnym sugestiom nie udowodniono, by były spokrewnione z językami zachodniopapuaskimi, choć niewykluczona jest ich przynależność do języków transnowogwinejskich, z ewentualnymi wczesnymi wpływami leksyki zachodniopapuaskiej (Donohue 2008 ↓, s. 54–56). W 2022 r. przedstawiono dane na poparcie związku genealogicznego timor-alor-pantar z kilkoma językami półwyspu Bomberai (Usher i Schapper 2022 ↓).
  2. ↑ Języki o niejasnej przynależności, odrębne od wszystkich pozostałych rodzin Ptasiej Głowy (Miedema i Reesink 2004 ↓, s. 30–31); postulowana grupa transnowogwinejska (Pawley i Hammarström 2018 ↓, s. 75). Wśród nich można wyróżnić trzy mniejsze grupy (inanwatan-duriankere, konda-yahadian, Nuclear South Bird’s Head). Dane leksykalne (bez uwzględnienia form zaimków) nie pozwalają jednoznacznie potwierdzić ich wewnętrznego pokrewieństwa (Pawley i Hammarström 2018 ↓, s. 75; Holton i Klamer 2018 ↓, s. 581).
  3. ↑ W rejonie wyspy Yapen występują dwa blisko spokrewnione języki papuaskie, które uchodziły niegdyś za dialekty jednego języka (Foley 2018 ↓, s. 551–552).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Papuasskije jazyki [online], Encykłopiedija Krugoswiet [dostęp 2020-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-06] (ros.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Reesink 2009 ↓, s. 1176.
  3. ↑ a b David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), West Papuan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2020-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-17] (ang.).
  4. ↑ Donohue 2008 ↓.
  5. ↑ Ross 2005 ↓, s. 30.
  6. ↑ Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Indonesia – Maps, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 20, Dallas: SIL International, 2017 [dostęp 2020-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-07-03] (ang.).
  7. ↑ Voorhoeve 1988 ↓.
  8. ↑ Bellwood 1998 ↓, s. 136.
  9. ↑ a b Bellwood 2019 ↓, s. 216.
  10. ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  11. ↑ Pawley i Hammarström 2018 ↓, s. 151.
  12. ↑ Donohue 2008 ↓, s. 43, 54.
  13. ↑ Holton i in. 2012 ↓, s. 89–90.
  14. ↑ a b Wurm 1975 ↓, s. 927–930.
  15. ↑ Wurm 2007 ↓, s. 431, 434.
  16. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 623.
  17. ↑ Reesink 1998 ↓, s. 637.
  18. ↑ a b Foley 2000 ↓, s. 364.
  19. ↑ a b Foley 2000 ↓, s. 364, 393.
  20. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 615, 617.
  21. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 622–623.
  22. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 120.
  23. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 604, 617.
  24. ↑ Voorhoeve 1975b ↓, s. 718.
  25. ↑ Sandra Gay Wimbish: An Introduction to Pagu Through the Analysis of Narrative Discourse. University of Texas at Arlington, 1991, s. 4. OCLC 840019823. [dostęp 2022-09-27]. (ang.).
  26. ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 190.
  27. ↑ a b c d Voorhoeve 1988 ↓, s. 193.
  28. ↑ Voorhoeve 1994b ↓, s. 74.
  29. ↑ Stephen A. Wurm: Papuan Languages of Oceania. Tübingen: Narr, 1982, s. 248, seria: Ars linguistica 7. ISBN 3-87808-357-2. OCLC 8592292. (ang.).
  30. ↑ a b c Donohue 2008 ↓, s. 43.
  31. ↑ Voorhoeve 1975a ↓, s. 436.
  32. ↑ Wurm, Voorhoeve i McElhanon 1975 ↓, s. 318.
  33. ↑ Capell 1975 ↓, s. 683–684, 708–709.
  34. ↑ Holton i in. 2012 ↓, s. 90–91.
  35. ↑ Donohue 2008 ↓, s. 55–56.
  36. ↑ Voorhoeve 1994b ↓, s. 66.
  37. ↑ Ross 2005 ↓, s. 30–31.
  38. ↑ Ross 2005 ↓, przyp. 15, s. 32.
  39. ↑ Ross 2005 ↓, s. 17.
  40. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), East Bird’s Head-Sentani, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-09-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-29] (ang.).
  41. ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), East Bird’s Head-Sentani, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 25, Dallas: SIL International, 2022 [dostęp 2022-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-23] (ang.).
  42. ↑ Donohue 2008 ↓, s. 43, 53–54.
  43. ↑ Voorhoeve 1994a ↓, s. 652, 668–669.
  44. ↑ Voorhoeve 1987 ↓, s. 724–726.
  45. ↑ Donohue 2008 ↓, s. 48, 54.
  46. ↑ Wichmann 2013 ↓, s. 339–341, 344–350.
  47. ↑ a b Holton i Klamer 2018 ↓, s. 582.
  48. ↑ Wichmann 2013 ↓, s. 341.
  49. ↑ Odé 2002 ↓, s. 47.
  50. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 626–627.
  51. ↑ Foley 2018 ↓, s. 551–552.
  52. ↑ Reesink 1996 ↓, s. 1, 18.
  53. ↑ Reesink 1996 ↓, s. 17.
  54. ↑ Reesink 1998 ↓, s. 603–604.
  55. ↑ a b Miedema i Reesink 2004 ↓, s. 40.
  56. ↑ Miedema i Reesink 2004 ↓, s. 33.
  57. ↑ Reesink 2000 ↓, s. 241.
  58. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 114–115.
  59. ↑ Reesink 2000 ↓, s. 234.
  60. ↑ Voorhoeve 1987 ↓, s. 715, 718.
  61. ↑ Ross 2005 ↓, s. 56.
  62. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 606.
  63. ↑ Reesink 2000 ↓, s. 240.
  64. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 622.
  65. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 626.
  66. ↑ Voorhoeve 1988 ↓, s. 194.
  67. ↑ Reesink 2005 ↓, s. 187.
  68. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 619, 625, 628.
  69. ↑ Unterladstetter 2020 ↓, s. 52.
  70. ↑ Reesink 2000 ↓, s. 231–232.
  71. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 588, 625.
  72. ↑ Schapper 2021 ↓, s. 486.
  73. ↑ Voorhoeve 1987 ↓, s. 724.
  74. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 589, 623–624.
  75. ↑ Unterladstetter 2020 ↓, s. 48.
  76. ↑ Foley 2000 ↓, s. 393.
  77. ↑ Voorhoeve 1987 ↓, s. 718.
  78. ↑ Donohue 2005 ↓, s. 534–535.
  79. ↑ Reesink 2009 ↓, s. 1176–1177.
  80. ↑ Reesink 1996 ↓, s. 14.
  81. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 131.
  82. ↑ Reesink 2000 ↓, s. 236–237.
  83. ↑ Unterladstetter 2020 ↓, s. 47.
  84. ↑ Reesink 2009 ↓, s. 1177.
  85. ↑ Reesink 2000 ↓, s. 232–234.
  86. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 123–128.
  87. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 586.
  88. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 134.
  89. ↑ Holton i Klamer 2018 ↓, s. 583.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Języki zachodniopapuaskie
Języki zachodniej Ptasiej Głowy
Języki północnohalmaherskie
Języki sahu
(język sahu)
Języki galela-loloda
(język północno-
wschodniohalmaherski)
Języki ternate-tidore
(język ternate-tidore)
Inne
Języki yawa (yapen)
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy i sentani
(rozszerzona rodzina języków zachodniopapuaskich)
Języki wschodniej Ptasiej Głowy
Języki sentani i demta
Inne
Inne
(nieustalona przynależność)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Języki_zachodniopapuaskie&oldid=74833612”