M4 Sherman – Wikipedia, wolna encyklopedia

Medium Tank M4 Sherman
(Dane M4 / M4 (105))

Sherman M4A1
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Lima Locomotive Works, Pressed Steel Car Company, American Locomotive Company, Baldwin Locomotive Works, Chrysler (Detroit Arsenal), Pullman-Standard
Typ pojazdu	czołg średni
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	5
Historia
Produkcja	1942–1945
Wycofanie	wojska lądowe USA: luty 1957
Egzemplarze	49 000 wszystkich wersji, w tym: 6748 M4 800 M4 (105)
Dane techniczne
Silnik	1 silnik gwiazdowy, gaźnikowy, 9-cylindrowy, chłodzony powietrzem Continental (Wright Whirlwind) R 975 C4 o mocy 400KM
Transmisja	mechaniczna
Pancerz	grubość: patrz tekst
Długość	6,20 m
Szerokość	2,62 m
Wysokość	2,94 m
Masa	30 200 kg / 31 500 kg
Moc jedn.	13,25 KM/t / 12,7 KM/t
Osiągi
Prędkość	39 km/h / 38,6 km/h
Zasięg pojazdu	193 km / 160 km (po drodze)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	1,07 m
Rowy (szer.)	2,44 m
Ściany (wys.)	0,61 m
Kąt podjazdu	31º
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 armata M3 kal. 75 mm (zapas amunicji – 97 szt.) (M4) lub 1 haubica kal. 105 mm ( zapas amunicji – 66 szt.) (M4-105) 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy Browning HB2 kal. 12,7 mm (zapas amunicji – 300-600 szt.) 2 karabiny maszynowe M 1919A4 kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 4000-4750 szt.)
Użytkownicy
Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Kanada, Australia, Polska, Francja, ZSRR, Indie, Izrael
Multimedia w Wikimedia Commons

M4 Sherman (oficjalnie Medium Tank, M4) – amerykański czołg średni, produkowany w czasie II wojny światowej. Armia brytyjska stosowała nazwę M4 General Sherman. Czołg nazwany na cześć generała Williama Shermana.

Sherman bazował na podwoziu i wielu podzespołach czołgu M3 Lee, na którym zamontowano wieżę z działem 75 mm. Umożliwiło to szybkie przestawienie się zakładów na produkcję nowego pojazdu. Dlatego w okresie od lutego 1942 r. do końca II wojny światowej, wyprodukowano łącznie 49 000 sztuk wszystkich wersji. Używany, między innymi, przez armie USA, Wielkiej Brytanii, Polski, Francji i ZSRR. Zbudowano także wersje specjalne, takie jak: pływający Sherman DD (Duplex Drive – podwójny napęd), Sherman Crab (z trałem przeciwminowym), Sherman Dozer (czołg inżynieryjny z lemieszem z przodu – do rozminowywania i prac inżynierskich), Sherman Zippo (Sherman z zamontowanym miotaczem ognia zamiast głównego działa),

Produkcję M4 rozpoczęto w lutym 1942 r. i do lipca tegoż roku, wszystkie fabryki wytwarzające czołg M3 Lee przestawiły się na jego produkcję. Po raz pierwszy został użyty w walce przez brytyjską 8 Armię w bitwie pod El Alamein (252 szt). Od lata 1943 r. M4 stał się podstawowym czołgiem średnim aliantów zachodnich, w tym (z chwilą wejścia do działań) 1 Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka i 2 Brygady Pancernej 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa. Czołgi M4A2 Sherman używane były też na froncie wschodnim. Wyposażony w ten typ czołgu był 229 Samodzielny Pułk Pancerny z 48 Armii, albowiem Armia Czerwona Shermany otrzymała w ramach programu Lend-Lease^[1].

Koniec II wojny światowej, zakończył też produkcję M4, a armie brytyjska i amerykańska zaczęły zastępować Shermany nowszymi konstrukcjami. M4 Sherman był wtedy przekazywany lub odsprzedawany do wielu krajów świata. Był także użyty przez kilka armii (wchodzących w skład sił ONZ) w wojnie koreańskiej oraz przez Francuzów w wojnie indochińskiej. Kolejnymi konfliktami, w których Sherman starł się z innymi czołgami, była wojna indyjsko-pakistańska z 1965 r. (wykorzystany przez siły indyjskie) oraz wojna sześciodniowa z 1967 r. (użyty przez armię Izraela, gdzie doskonale dawał sobie radę w walce z egipskimi IS-3). W wojnie Jom Kipur w 1973 roku, w której izraelskie Shermany, mocno już zużyte, okazały się doskonałymi celami dla nowoczesnych środków przeciwpancernych (np. kierowanych pocisków rakietowych AT-3 Sagger), czołgi te były użyte w boju po raz ostatni.

Część izraelskich M4 była uzbrojonych we francuskie działo CN75-50 kalibru 75 mm (M50 Sherman) lub w CN-105 F1 kalibru 105 milimetrów (M51 Isherman)^[2]. Wiele krajów w Ameryce Południowej używało Shermanów jeszcze długo po wojnie.

M4 Sherman był niezawodnym czołgiem, wyprodukowanym na potrzeby wojny w wielkich ilościach. W momencie wprowadzenia do boju na jesieni 1942, Sherman doskonale dawał sobie radę z czołgami niemieckimi tego okresu. Sytuacja pogorszyła się, gdy w miarę postępu wojny Shermany musiały walczyć z cięższymi czołgami niemieckimi typu Tygrys (57 t) i Pantera (45 t), które z natury rzeczy miały nad nimi znaczną przewagę. Podstawowa armata 75 mm montowana na wczesnych wersjach Shermanów, nie miała szans przebić pancerza przedniego tych modeli czołgów niemieckich. Wprowadzenie armaty M1 kal. 76 mm i pocisków przeciwpancernych M62 i M79 zniwelowało problem w znacznym stopniu – pociski te przebijały bez trudu czołowy pancerz Tygrysa z dystansu 750-1000 metrów. Po wprowadzeniu pocisków M93 problem całkowicie zniknął – mogły one przebić pancerz wroga z dystansu nawet ok. 1400 metrów^[3]. Problemów z przebiciem pancerza czołgów niemieckich nie miały również Shermany w wersji Firefly uzbrojone w doskonałą armatę 17-funtową, używane przez wojsko brytyjskie i kanadyjskie, gdzie stanowiły mniej więcej jedną czwartą wszystkich Shermanów w ostatnim roku wojny.

Różnice te niwelowała do pewnego stopnia przewaga liczebna (zwykle na mniej więcej pięć Shermanów przypadała jedna Pantera). Z powodu bardzo małej liczby Tygrysów i stosunkowo małej liczby Panter, spotkania takie zdarzały się raczej rzadko. Taktyka aliantów w czasie takich spotkań polegała na zajechaniu Pantery od tyłu i z boku, gdzie miała słabszy pancerz, możliwy do przebicia przez Shermany. Przeważnie jednak Shermany działały jako wsparcie piechoty i spisywały się w tej roli bardzo dobrze.

Bardzo poważną wadą początkowych wersji Shermana była łatwość zapalania się silnika benzynowego w razie trafienia. Z tego powodu przylgnęła do nich nazwa Ronson – od marki zapalniczek. Niemcy zwykli przezywać je Tommy-Kocher („maszynka do gotowania Angoli”)^[4]. Po zmianie silnika i zastosowaniu mokrych komór amunicyjnych problem zmalał w znacznym stopniu.

Właściwości bojowe Shermana wynikły z dosyć osobliwej amerykańskiej doktryny działań broni pancernej. Pod wpływem sukcesów niemieckiego Blitzkriegu, Armia Stanów Zjednoczonych postanowiła zbudować czołg, który mógłby wspierać szybko przemieszczającą się piechotę. Doktryna ta zakładała wykorzystanie lekko opancerzonych niszczycieli czołgów do zwalczania wozów bojowych przeciwnika. W chwili projektowania Shermana nie przewidywano więc użycia go jako głównego pojazdu przeciwpancernego, co najwyżej zaprojektowano go do walki ze znanymi wtedy pojazdami przeciwnika np. PzKpfw III i PzKpfw IV. Z tego też powodu, bardziej skuteczne działo 76 mm zaczęto montować na Shermanach stosunkowo późno, instalując je w pierwszej kolejności na niszczycielach czołgów.

W nielicznych pancernych starciach na Pacyfiku, Shermany pod każdym względem przewyższały czołgi japońskie, często strzelając do nich amunicją burzącą, która dosłownie je rozrywała.

Wszystkie Shermany, dostarczone do ZSRR, trafiły do elitarnych jednostek Gwardii i były bardzo lubiane przez załogi.

Shermany były wyposażone w jednopłaszczyznowe stabilizatory armaty. Były to co prawda urządzenia dość prymitywne, ale znacznie zwiększały celność ognia w czasie ruchu pojazdu.

Nieuzasadnione jest twierdzenie, jakoby poważną wadą pojazdu była jego spora wysokość. Sherman był tylko o 20 cm wyższy od T-34/85 i ok. 25 cm wyższy od Panzerkampfwagen IV. Wadą był natomiast stosunek wysokości do szerokości. Czołg był wyższy niż szerszy, co powodowało niestabilność na pochyłościach.

Pierwsze wersje czołgu M4 były uzbrojone w krótkolufowe działo M3 75 mm nadające się głównie do niszczenia piechoty oraz lekko i średnio opancerzonych celów. Z powodu wysokich strat w walkach z niemieckimi czołgami typu Panther oraz Tiger, wprowadzono długolufową armatę M1 76mm. Tak uzbrojone Shermany miały w nazwie oznaczenie (76) (równolegle niektóre brytyjskie Shermany zostały uzbrojone w armatę 17-funtową również o kalibrze 76 mm). 1641 czołgów było wyposażonych w haubicę M4 105 mm – zazwyczaj nosiły one oznaczenie (105) w nazwie. Oprócz tego każdy Sherman miał na wyposażeniu karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm oraz karabiny maszynowe M2 (liczba karabinów zależała od wersji czołgu). Niektóre Shermany były też uzbrojone w moździerze M3 kalibru 50,8 mm, przeznaczone do stawiania zasłony dymnej.

Opancerzenie Shermana było bardzo różne – w zależności od wersji i okresu produkcji. Generalnie produkcja czołgu ze wzmocnionym pancerzem rozpoczęła się z początkiem 1944 roku.

Grubość w mm/kąt nachylenia w stopniach. 0 stopni oznacza pancerz pionowy zaś 90 stopni oznacza pancerz poziomy.

• Wersja M4A1 (okres produkcji – luty 1942-grudzień 1943) posiadała następujące opancerzenie:
  • Kadłub
    • Przód (góra): 51/56
    • Przód (dół): 51/0-45
    • Boki: 38/0
    • Tył: 38/0-15
    • Góra: 19/83-90
    • Dno: 13-25/90
  • Wieża
    • Przód: 76/0-30
    • Boki: 51/5
    • Tył: 51/0
    • Góra: 25/90
• Wersja M4A6 posiadała następujące opancerzenie:
  • Kadłub
    • Przód (góra): 51/56
    • Przód (dół): 51-108/0-56
    • Boki: 38/0
    • Tył: 38/0-20
    • Góra: 19/83-90
    • Dno: 13-25/90
  • Wieża
    • Przód: 76-89/0-30
    • Boki: 51/5
    • Tył: 51/0
    • Góra: 25/90
• Wersja M4A1 (76)W (produkowany od stycznia 1944) posiadała następujące opancerzenie:
  • Kadłub
    • Przód (góra): 64/37-55
    • Przód (dół): 51-108/0-56
    • Boki: 38/0
    • Tył: 38/10-20
    • Góra: 19/83-90
    • Dno: 13-25/90
  • Wieża
    • Przód: 64-89/0-45
    • Boki: 64/13
    • Tył: 64/0
    • Góra: 25/90
• Wersja M4A3E2 Jumbo posiadała następujące opancerzenie:
  • Kadłub
    • Przód (góra): 100/47
    • Przód (dół): 114-140/0-56
    • Boki: 38-76/0
    • Tył: 38/10-20
    • Góra: 19/83-90
    • Dno: 13-25/90
  • Wieża
    • Przód: 150-178/0-12
    • Boki: 150/6
    • Tył: 150/2
    • Góra: 25/90

Sherman był czołgiem o dość przeciętnych właściwościach terenowych. Czołg bardzo słabo zakręcał (promień skrętu około 3 razy większy niż w przypadku T-34, lecz T-34 tracił przewagę przez bardzo delikatne gąsienice) i miał ograniczone możliwości pokonywania brodów. Także zdolność pokonywania przeszkód pionowych była stosunkowo niska. Poszczególne wersje pojazdu miały różne możliwości. Poniżej podano wartości skrajne (najgorsze i najlepsze)
Możliwości terenowe czołgu Sherman były następujące:

• Prędkość maksymalna
  • na szosie: 34-48 km/h
  • w terenie: 29-40 km/h
• Zdolność pokonywania brodów : 90-107 cm
• Zdolność pokonywania wzniesień: 31” (wedle innych danych do 36”)
• Zdolność pokonywania rowów: 230-244 cm
• Zdolność pokonywania pionowych ścian: 61 cm
• Promień zawracania: 19-22,5 metrów
• Zasięg 190-240 km

Dodatkowo wspomnieć należy o dość niskim współczynniku mocy silnika do masy pojazdu. W przypadku Shermana wynosił on (średnio) około 13 KM/tonę, podczas gdy T-34 dysponował współczynnikiem ponad 17 KM/tonę. Czołg ponadto był stosunkowo wąski i wysoki, przez co bardziej wywrotny, niż analogiczne pojazdy używane w innych krajach. Przykładowo czołg T-34 był szerszy (3 metry) niż wyższy (2,45 metra), przez co był o wiele bardziej stabilny i niezwykle trudny do przewrócenia.

Różnica między poszczególnymi wersjami polegała na miejscu ich produkcji. Każdy zakład produkcyjny stosował np. inną jednostkę napędową, co powodowało m.in. różnice w długości pojazdu i w kształcie opancerzenia przedziału silnikowego. Silniki o różnej mocy miały oczywiście niebagatelny wpływ na osiągi poszczególnych wersji. Pancerz przedziału bojowego też miewał różny wygląd, w zależności od techniki jego wykonania (odlewany lub spawany).

• M4 – spawany pancerz, silnik benzynowy moc 400 KM
  • M4 Composite – odlewany przód, spawane boki
  • M4 (105) – haubica 105 mm
• M4A1 – odlewany pancerz, silnik taki sam jak w wersji M4
  • M4A1(76)W – armata 76,2 mm, zastosowanie "mokrych" (wypełnionych wodą) komór amunicyjnych i umieszczenie składu amunicji na dnie kadłuba - zmniejszało to szansę na zapalenie się i wybuch^[5][6]
• M4A2 – spawany pancerz, silnik Diesla moc 410 KM
  • M4A2(76)W – armata 76 mm
  • M4A2E4 − dwa prototypy zostały wybudowane w lecie 1943; ze względu na problemy z drążkiem skrętnym w czasie konserwacji pojazdu, projekt został oddalony
• M4A3 – spawany pancerz, silnik benzynowy moc 500 KM
  • M4A3(76)W – armata 76,2 mm, zastosowanie mokrych komór na amunicję
  • M4A3 (105) – haubica 105 mm
  • M4A3R3 – miotacz płomieni
  • M4A3E2 Jumbo – specjalna wersja ze wzmocnionym pancerzem i poszerzoną trakcją zaprojektowana do atakowania umocnień
  • M4A3E8 (Easy Eight) – nowe podwozie z systemem resorów HVSS, armata 76 mm
• M4A4 – spawany pancerz, pięć zsynchronizowanych benzynowych silników samochodowych o łącznej mocy 425 KM
• M4A5 – oznaczenie dla kanadyjskiego czołgu Ram II
• M4A6 – odlewany przód, spawane boki, silnik diesla o mocy 500 KM

• BARV – czołg ewakuacyjny. Zamiast wieży zainstalowana została wysoka nadbudówka. Uszczelniono kadłub, wewnątrz pojazdu zamontowano pompę zęzową. Był w stanie poruszać się w wodzie do głębokości 3,05 m. W skład załogi wchodził nurek.
• M4DD – czołg ewakuacyjny z pontonem mógł poruszać się po wodzie używany podczas operacji overlord w czasie lądowania na plaży Omaha, skrót DD pochodzi od sherman duplex drive
• M32 Tank Recovery Vehicle – czołg ewakuacyjny z dźwigiem i wyciągarką – zmodernizowana wersja na podwoziu HVSS miała oznaczenie M74 tank recovery vehicle (T 74)

• Sherman I – M4
  • Sherman Hybrid I – M4 Composite
  • Sherman IB – M4 z haubicą 105 mm
    • Sherman IBY – M4 z haubicą 105 mm i zawieszeniem HVSS
  • Sherman IC – M4 z działem 17 funtowym
• Sherman II – M4A1 z działem 75 mm
  • Sherman IIA – M4A1 z działem 76 mm
    • Sherman IIAY – M4A1 z działem 76 mm i zawieszeniem HVSS
• Sherman III – M4A2 z działem 75 mm
• Sherman IV – M4A3 z działem 75 mm
  • Sherman IVA – M4A3 z działem 76 mm
  • Sherman IVB – M4A3 z haubicą 105 mm
  • Sherman IVC – M4A3 z działem 17 funtowym
• Sherman V – M4A4 z działem 75 mm
  • Sherman VC „Firefly” – M4A4 z działem 17-funtowym

 Osobny artykuł: T34 Calliope.

T34 Calliope – była to montowana na wieżyczce czołgu wyrzutnia rakiet. Składała się z 60 rur i wystrzeliwała rakiety 4,6 cala. Została opracowana w 1943 r. i używana w niewielkich ilościach w różnych jednostkach pancernych Armii Stanów Zjednoczonych, w latach 1944–1945.

• David Porter: Pojazdy pancerne Armii Czerwonej 1939-1945.. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-11136731.

• Medium Tank M4A1 Sherman, early production (ang.)
• United States' M4 medium tank, Sherman [online], wwiivehicles.com [zarchiwizowane z adresu 2012-06-09]  (ang.).
• M4 Sherman Tank (ang.)