Stare Dłutowo – Wikipedia, wolna encyklopedia

Stare Dłutowo

wieś
Dwór w Starym Dłutowie
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	działdowski
Gmina	Lidzbark
Liczba ludności (2021)	663[2]
Strefa numeracyjna	23
Kod pocztowy	13-203[3]
Tablice rejestracyjne	NDZ
SIMC	0118010
Położenie na mapie gminy Lidzbark Stare Dłutowo
Położenie na mapie Polski Stare Dłutowo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Stare Dłutowo
Położenie na mapie powiatu działdowskiego Stare Dłutowo
53°11′26″N 19°57′14″E/53,190556 19,953889[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Stare Dłutowo (dawniej Dłutowo) – wieś w Polsce położona na Mazowszu w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Lidzbark, nad Wkrą.

Miejscowość jest siedzibą sołectwa Stare Dłutowo, a także rzymskokatolickiej parafii św. Wawrzyńca. Znajdują się tu Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza i jednostka ochotniczej straży pożarnej^[4]. Sołtysem wsi jest Józef Burdalski^[5].

Badacz dziejów Mazowsza dr Józef Ostaszewski dopatruje się istnienia Dłutowa już w połowie XI wieku – około 1065 r., gdy na gruntach wsi wznosiło się wczesnośredniowieczne grodzisko wraz z prasłowiańskim cmentarzyskiem rzędowym^[6]. W XIII wieku istniał tu kościół parafialny^[7]. Położenie Dłutowa na lewym brzegu Działdówki, której nurt wyznaczał historyczną granicę Mazowsza, sprawiło, że wieś większą część swego istnienia przetrwała w granicach Polski. W czasach księstwa płockiego wchodziła w skład ziemi zawkrzeńskiej. Po wcieleniu księstwa płockiego do Korony w XIV wieku znalazła się w powiecie szreńskim województwa płockiego. W XIII–XIV wieku jeden z książąt mazowieckich Siemowit nadał ówczesnemu właścicielowi Dłutowa przywilej erekcyjny, dzięki któremu miejscowość uzyskała status miasta. W 1532 r. król Zygmunt I Stary potwierdził nabyty przywilej dla Jana, Stanisława i Macieja Dłutowskich herbu Wąż. Prawa miejskie nie zostały uwzględnione w spisie miejscowości z 1578 r., który umieścił Dłutowo pośród innych wsi^[7]. W 1411 r. na osadę napadli Krzyżacy, podpalając zabudowania i grabiąc jej mieszkańców^[8]. W 1658 r. w wyniku potopu szwedzkiego wieś ponownie spalono wraz z kościołem, który odbudowano dopiero około 1690 r. z inicjatywy Kazimierza Rudzińskiego^[7]. W 1793 r. po drugim rozbiorze Polski Dłutowo przeszło we władanie Królestwa Prus, a w 1807 r. w wyniku wojen napoleońskich zostało wcielone do Księstwa Warszawskiego. W 1815 r. kongres wiedeński włączył miejscowość do Królestwa Polskiego w Cesarstwie Rosyjskim, z którym była związana do odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r.^[9].

Do 1797 r. właścicielem dłutowskiego majątku był Kajetan Skopowski, a następnie do 1813 r. Adam Zalewski (założyciel wsi Adamowo i Zalesie). W latach 1813–1839 majątkiem władały jego córki – Amalia Krempska i Harentyna Bromirska, a następnie Dłutowo wykupił w drodze licytacji Konstanty Tabęcki^[6]. Posiadłości rodzinne dziedziczyli w dalszej kolejności jego potomkowie, wśród których byli Lucjan i Maria Aniela Wrotnowscy^[10]. W 1827 r. Dłutowo liczyło 301 mieszkańców oraz 42 domy. Natomiast w 1881 r. było 614 mieszkańców i 56 domów oraz 52 zabudowania^[11].

W latach 1894–1895 w miejscu rozebranej świątyni z końca XVII wieku wzniesiono nowy kościół parafialny według projektu Stefana Szyllera. Inicjatorem budowy był ksiądz Wiktor Mieczkowski, natomiast fundatorem właściciel dóbr dłutowskich Lucjan Wrotnowski^[12]. W październiku 1958 r. w wyniku pożaru spaleniu uległo 65 budynków^[13]. W celu zmniejszenia ryzyka pożarowego dla wsi został opracowany plan rozluźniający zabudowę, zgodnie z którym pogorzelcy oraz pozostali mieszkańcy budowali budynki na wskazanych przez niego bezpiecznych miejscach. W latach 1954–1971 na mocy reformy administracyjnej kraju wieś posiadała status gromady i była siedzibą gromadzkiej rady narodowej w Dłutowie^[14]. W wyniku reformy w latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie ciechanowskim. W 1994 r. nazwę wsi zmieniono na Stare Dłutowo^[7].

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[15]:

• kościół parafialny św. Anny wraz z cmentarzem przykościelnym, na którym znajduje się m.in. klasycystyczna kaplica grobowa rodziny Tabęckich z ołtarzem (1852 r.)

• zespół pałacowy z końca XVIII–XIX:
  • pałac, pawilon „apteczka”, park, ogrodzenie

• Paweł Nowakowski – polski działacz społeczny i spółdzielczy, wójt Zielunia w latach 1933–1939, oficer Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, komendant Obwodu Działdowo AK, po zakończeniu II wojny światowej dowódca batalionu Ruchu Oporu AK „Znicz”, nauczyciel, major Wojska Polskiego.

• Dłutowo 1 (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 41 .

• p
• d
• e

Gmina Lidzbark

• Siedziba gminy: Lidzbark

Miasto	Lidzbark
Części miasta	Cegielnia Działki Pólko Wybowo
Wsie	Adamowo Bełk Bryńsk Bryńsk Szlachecki Cibórz Ciechanówko Jamielnik Jeleń Kiełpiny Klonowo Koty Marszewnica Nick Nowe Dłutowo Nowy Dwór Nowy Zieluń Ostrowy Słup Stare Dłutowo Tarczyny Wawrowo Wąpiersk Wlewsk Zalesie Zdrojek
Części wsi	Gdańsk Gdynia Pajewo Rogal Wasioły Wybudowanie Jamielnickie Wybudowanie nad Jeziorem Wybudowanie pod Kiełpiny Wygoda
Osady	Bladowo Borki Chełsty Glinki Kurojady Lidzbark-Nadleśnictwo Miłostajki Nosek Olszewo Piaseczno Podcibórz Wlewsk
Osady leśne	Borówno Dębowiec Nowy Dwór Sarnia Góra Zielonka
Przysiółek	Biernaty
Zniesione miejscowości	Cibórz Wybudowanie Nowodworskie