Konstytucja – Wikipedia, wolna encyklopedia

Konstytucja kwietniowa uchwalona 23 kwietnia 1935

Konstytucja (od łac. constituo „urządzać, ustanawiać, regulować”) – akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.

W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.

Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (według art. 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym.

Inne znaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Niektóre organizacje nazywają konstytucją główny zestaw reguł, którymi kierują się w działalności.

W Polsce w czasach do konstytucji 1791 określenie konstytucja sejmowa było synonimem zwykłej ustawy, gdyż sejm wydawał wówczas tzw. constitutiones, czyli konstytucje.

W Kościele katolickim podstawowym aktem prawnym (porównanym do ustawy) jest konstytucja apostolska, wydawana przez papieża.

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]

Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:

Dodatkowo stosuje się podział na konstytucje proste i złożone (gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach).

Przykłady konstytucji

[edytuj | edytuj kod]
Konstytucje polskie
Konstytucja Data uchwalenia Lata obowiązywania Odnośnik do tekstu konstytucji
Prawa kardynalne (mające charakter ustawy zasadniczej) 1767–1768 1767–1791, 1793–1795 Wikiźródła
Konstytucja 3 maja 3 maja 1791 1791–1793 Wikiźródła
Konstytucja Księstwa Warszawskiego 22 lipca 1807 1807–1815 Wikiźródła
Konstytucja Królestwa Polskiego 27 listopada 1815 1815–1832 Wikiźródła
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1815 3 maja 1815 1815–1818
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1818 11 września 1818 1818–1833 Wikiźródła
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833 29 lipca 1833 1833–1846
Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego 14/26 lutego 1832 Wikiźródła
Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim 26 lutego 1861 1861–1918
Mała Konstytucja z 1919 20 lutego 1919 1919–1921 Wikiźródła
Statut Organiczny Województwa Śląskiego 15 lipca 1920 1920–1945 Wikiźródła
Konstytucja marcowa 17 marca 1921 1921–1935[1]
1945–1952
Wikiźródła
Nowela sierpniowa 2 sierpnia 1926 1926–1935 Wikiźródła
Konstytucja kwietniowa 23 kwietnia 1935 1935–1945-1990[2] Wikiźródła
Mała Konstytucja z 1947 19 lutego 1947 1947–1952 Wikiźródła
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej 22 lipca 1952 1952–1997 Wikiźródła
Mała Konstytucja z 1992 17 października 1992 1992–1997 Wikiźródła
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 2 kwietnia 1997 1997- Wikiźródła
Konstytucje historyczne
Konstytucja Data uchwalenia Lata obowiązywania Odnośnik do tekstu konstytucji
Konstytucja Korsyki 1755 1755–1769
Konstytucja 3 Maja 3 maja 1791 1791–1793
Konstytucja Królestwa Francji z 1791 roku 3 września 1791 1791–1792
Konstytucja roku I, Republiki Francuskiej – Konstytucja jakobińska 24 czerwca 1793 Nie weszła w życie
Konstytucja roku III, Republiki Francuskiej – Konstytucja dyrektorialna 22 sierpnia 1795 1795–1799
Konstytucja roku VIII, Republiki Francuskiej – Konstytucja konsularna 24 grudnia 1799 1799–1815
Konstytucja roku X, Republiki Francuskiej[3] 2 sierpnia 1802
Konstytucja roku XII, Cesarstwa Francuskiego – Konstytucja cesarska[3] 18 maja 1804
Karta Konstytucyjna Francji Ludwika XVIII 4 czerwca 1814 1814–1830
Akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa 22 kwietnia 1815
Konstytucja Chile z 1823 roku 29 grudnia 1823 1823–1824
Karta konstytucyjna Francji 1830 roku 14 sierpnia 1830 1830–1848
Konstytucja Chile z 1833 roku 25 maja 1833 1833–1925
Konstytucja II Republiki Francuskiej 4 listopada 1848 1848–1852
Konstytucja marcowa Cesarstwa Austriackiego 4 marca 1849[4] 1849–1851[5]
Patent lutowy Cesarstwa Austriackiego 26 lutego 1861 1861–1865-1867[6]
Konstytucja grudniowa Cesarstwa Austriackiego 21 grudnia 1867 1867–1918
Konstytucja Królestwa Hiszpanii z 1869 15 stycznia 1869 1869–1876
Konstytucja Niemiec z 1871 16 kwietnia 1871 1871–1919
Konstytucja Królestwa Hiszpanii z 1876 30 czerwca 1876 1876–1931
Konstytucja Japonii 1889 11 lutego 1889 1889–1946
Konstytucja Rosji z 1918 10 lipca 1918
Konstytucja weimarska 11 sierpnia 1919 1919–1945
Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska 17 listopada 1920 1920–1939 Tekst Konstytucji (pol. • niem.)
Konstytucja ZSRR z 1924 30 grudnia 1922/1924 1924–1936
Konstytucja Chile z 1925 roku 30 sierpnia 1925 roku 1825–1973-1981[7]
Konstytucja Republiki Hiszpańskiej z 1931 roku 9 grudnia 1931 1931–1939
Konstytucja ZSRR z 1936 5 grudnia 1936 1936–1977
Konstytucja Słowacji z 1939 21 lipca 1939 1939–1945
Konstytucja Węgier z 1949 18 sierpnia 1949 1949–2012 Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja ZSRR z 1977 7 października 1977 1977–1991
Konstytucje obowiązujące
Konstytucja Data uchwalenia Odnośnik do tekstu konstytucji
Konstytucja Austrii 1 października 1920 Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja Albanii 21 października 1998 Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja Algierii 1996 Wikiźródła (arab.)
Konstytucja Andory 2 lutego 1993 Tekst Konstytucji (ang.)
Konstytucja Argentyny 1853 Wikiźródła (hiszp.)
Konstytucja Armenii 5 sierpnia 1995
Konstytucja Belgii 7 lutego 1831 Wikiźródła (fr.)
Konstytucja Białorusi 15 marca 1994 Tekst Konstytucji (ang.)
Układ w Dayton (Bośnia i Hercegowina)[8] 14 grudnia 1995 Tekst konstytucji (ang.)
Konstytucja Brazylii 5 października 1988
Konstytucja Bułgarii 12 lipca 1991
Konstytucja Chile 11 września 1980 Wikiźródła (hiszp.)
Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej 4 grudnia 1982
Konstytucja Chorwacji 22 grudnia 1990[9] Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Czarnogóry 19 października 2007
Konstytucja Czech 16 grudnia 1992 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Danii 5 czerwca 1849 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Dżibuti 15 września 1992
Konstytucja Estonii 28 czerwca 1992
Konstytucja Egiptu 18 stycznia 2014[10]
Konstytucja Finlandii 11 czerwca 1999 Wikiźródła (pol.)
Konstytucja Francji 4 października 1958 Wikiźródła (fr.)
Konstytucja Grecji 1975[11]
Konstytucja Gruzji 24 sierpnia 1995
Konstytucja Indii 26 listopada 1949
Konstytucja Iraku 15 września 2005
Konstytucja Iranu 24 października 1979
Konstytucja Irlandii 29 grudnia 1937
Konstytucja Islandii 17 czerwca 1944
Konstytucja Izraela konstytucja materialna
Konstytucja Japonii 6–7 października 1946[potrzebny przypis]
Konstytucja Hiszpanii 31 października 1978 Wikiźródła (hiszp.)
Konstytucja Japonii 3 listopada 1946
Konstytucja Kanady 25 marca 1982
Konstytucja Korei Północnej kwiecień 2009[12] Tekst konstytucji (ang.)
Konstytucja Libanu 23 maja 1926
Konstytucja Liberii 26 lipca 1847
Konstytucja Liechtensteinu 5 października 1921
Konstytucja Litwy 6 listopada 1992 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Luksemburga 1868 Tekst konstytucji
Konstytucja Łotwy 15 lutego 1922[13] Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Macedonii 8 września 1991 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Meksyku 5 lutego 1917
Konstytucja Monako 17 grudnia 1962
Konstytucja Mongolii 12 lutego 1992
Konstytucja Nauru 31 stycznia 1968
Konstytucja Niemiec 23 maja 1949 Wikisource (niem.)
Konstytucja Norwegii 16 maja 1814 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Portugalii 24 kwietnia 1976
Konstytucja Republiki Południowej Afryki 8 maja 1996
Konstytucja Federacji Rosyjskiej 12 grudnia 1993[14] Wikiźródła (ros.)
Konstytucja Rumunii 18 marca 1990 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja San Marino konstytucja materialna
Statut San Marino – 8 października 1600
Deklaracja Praw Obywatela – 12 lipca 1974
Konstytucja Serbii 8 listopada 2006
Konstytucja Słowacji 1 września 1992 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Stanów Zjednoczonych 17 września 1787 Wikiźródła (ang.)
Konstytucja Szwajcarii 18 grudnia 1998[15] Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Szwecji konstytucja materialna
Konstytucja Turcji 1982
Konstytucja Ukrainy 28 czerwca 1996 Tekst konstytucji (pol.)
Prawo Fundamentalne Watykanu 26 listopada 2000 Tekst ustawy (pol.)
Konstytucja Węgier 18 kwietnia 2011 Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja Wielkiej Brytanii konstytucja materialna
Konstytucja Włoch 22 grudnia 1947 Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucje państw nieuznawanych i terytoriów niesamodzielnych
Konstytucja Data uchwalenia Odnośnik do tekstu konstytucji
Konstytucja Abchazji 26 listopada 1994
Konstytucja Hesji 1 grudnia 1946
Konstytucja Kosowa 15 czerwca 2008
Konstytucja Naddniestrza 24 grudnia 1995
Konstytucje organizacji międzynarodowych
Konstytucja Data uchwalenia Odnośnik do tekstu konstytucji
Karta Narodów Zjednoczonych 26 czerwca 1945 Tekst Karty (pol.)
Konstytucja dla Europy 29 października 2004[16] Tekst Konstytucji (pol.)

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Konstytucja kwietniowa pozostawiła w mocy niektóre przepisy konstytucji marcowej.
  2. Na uchodźstwie obowiązywała do 1990.
  3. a b Traktowana najczęściej jedynie jako nowelizacja konstytucji konsularnej z 1799.
  4. Sporządzona w marcu 1849, ogłoszona 7 marca, nosiła oficjalną datę 4 marca 1849.
  5. Formalnie obowiązywała do 31 grudnia 1851, faktycznie przez cały ten okres zawieszonej (nigdy nie weszła w życie).
  6. W 1865 zawieszony, obowiązywał de facto do 1867.
  7. Od 1973 zawieszona, de facto obowiązywała do 1981.
  8. Treść konstytucji Bośni i Hercegowiny została ustalona jako załącznik nr 4 do układu pokojowego z Dayton.
  9. Zmodyfikowana w 1999 i 2001 roku.
  10. Data wejścia w życie.
  11. Nowelizacje w 1986, 2001 i 2008.
  12. Poprzednie wersje konstytucji były przyjmowane w 1948, 1972, 1992 i w 1998 roku.
  13. Po odzyskaniu niepodległości przywrócono obowiązywanie konstytucji łotewskiej z 1922 roku.
  14. Data przyjęcia w referendum.
  15. 18 kwietnia 1999 poddana pod referendum.
  16. Data podpisania.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]