Województwo malborskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Województwo malborskie

Palatinatus Marienburgensis

— województwo —
1466–1772
Herb
Sentencja: Para ad astra iter[1]
Państwo	I Rzeczpospolita
Prowincja	wielkopolska
Data powstania	1466
Data likwidacji	1772
Siedziba wojewody	Malbork
Wojewoda	zobacz: wojewodowie malborscy
Siedziba sejmiku	Sztum
Powierzchnia	2096 km²
Populacja (1578[2]) • liczba ludności	55 000
Podział administracyjny
Liczba powiatów 4
Liczba reprezentantów
Liczba senatorów 3
Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Multimedia w Wikimedia Commons

Województwo malborskie (łac. Palatinatus Marienburgensis) – województwo w I Rzeczypospolitej istniejące w latach 1466–1772. Stanowiło jedną z czterech części Prus Królewskich, należących do prowincji wielkopolskiej. Stolicą był Malbork, jednakże sejmiki ziemskie odbywały się w Sztumie, a wojewoda rezydował w Dzierzgoniu (wtedy Kiszpork). Województwo malborskie było najmniejszym województwem Prus Królewskich. Szlachta była nieliczna i tylko ona mogła brać udział w sejmiku wojewódzkim obradującym w Sztumie^[3].

Województwo istniało do 1772, gdy w wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej tereny województwa zostały w całości włączone do Królestwa Prus. Jego dawne terytorium określane bywa od tego czasu jako ziemia malborska, zarówno w piśmiennictwie jak i w języku potocznym.

Województwo malborskie było najmniejszym województwem Prus Królewskich. Obejmowało obszar od Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego, granicząc od wschodu z księstwem warmińskim. Od południowego wschodu także z częścią Prus Książęcych zwaną Prusami Górnymi (Oberland), a od zachodu graniczyło z województwem pomorskim poprzez koryto Wisły. Województwo obejmowało znaczną część Żuław Wiślanych.

Województwo obejmowało obszar 2096 km².^{[potrzebny przypis]}

Za stolicę województwa uznawano Malbork, gdzie na przemian z Grudziądzem odbywały się sesje sejmu stanów pruskich (tzw. generał pruski)^[4].

Województwo malborskie dzieliło się na 4 powiaty^[4]:

• sztumski
• kiszporski (dzierzgoński)
• elbląski
• malborski.

Województwo miało 1 starostwo grodowe kiszporskie (dzierzgońskie) oraz 2 starostwa niegrodowe: sztumskie, tolkmickie. Zygmunt Gloger wskazywał, że były jeszcze inne^[4].

Wojewoda malborski był jednocześnie starostą kiszporskim (dzierzgońskim). Wybierał sobie podwojewodziego i pisarza. Sprawował także sądy grodzkie w Dzierzgoniu (wtedy Kiszpork)^[4].

 Osobny artykuł: wojewodowie malborscy.

W Malborku nie odbywały się sądy, a jedynie w Dzierzgoniu oraz sądy grodzkie i ziemskie w Sztumie. Sądy ziemskie sprawował sędzia ziemski z ławnikami^[4].

Sejmiki ziemskie odbywały się w Sztumie, gdzie wybierano 8 posłów (po dwóch z powiatu) na sejmik generalny dla Prus Królewskich i 2 deputatów do Trybunału Koronnego w Piotrkowie^[4]. W sejmikach wojewódzkich obradujących w Sztumie uczestniczyło od kilku do 50 osób^[3]. W XVIII w. miejscem spotkań stawał się zazwyczaj kościół sztumski^[3]. Termin sejmiku malborskiego wyznaczał wojewoda malborski. Z kancelarii grodzkiej wojewody, znajdującej się w Dzierzgoniu, wychodziły do szlachty uniwersały. W razie nieobecności wojewody uniwersały ogłaszał kasztelan elbląski^[3].

Gród w Sztumie zależał od starosty w Kiszporku (czyli wojewody)^[4].

• Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1903; rozdział: Województwo Malborskie

• Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000 (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku), autorzy, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: Atlas Fontium: (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL