Polşalı Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı — Vikipediya

Polşalı Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı — milliyətcə polyak və indiki Polşa dövləti ərazisində doğulan Nobel mükafatı laureatları. Nobel mükafatı dəyərli elmi tədqiqatlar, inqilabi ixtiralar, mədəniyyətə və ya cəmiyyətin inkişafına edilən zəngin töhfələrə görə verilən nüfuzlu beynəlxalq mükafatdır. Mükafat 1901-ci ildən etibarən fizika, kimya, fiziologiya və ya tibb, ədəbiyyat və sülh sahələri üzrə təqdim olunur.^[1] 1969-cu ildən isə iqtisadiyyat sahəsi üzrə də Nobel mükafatının təqdimatına başlanılıb.^[2]

2015-ci il etibarilə, cəmi 900-dən çox şəxs və təşkilata Nobel mükafatı verilmişdir.^[3] Bu 900 Nobel mükafatı laureatından 9-u^[A][B][4] milliyətcə polyakdır, 15-i isə indiki Polşa dövlətinin ərazisi çərçivəsində mövcud olmuş dövlətlərdə və indiki Polşada doğulan digər millətlərin nümayəndələridir.^[5]

Polşalılar Nobel mükafatının bütün altı sahəsi üzrə laureat olublar. Onlar ümumilikdə 8 dəfə fizika, 5 dəfə kimya, 6 dəfə fiziologiya və ya tibb, 4 dəfə ədəbiyyat, 1 dəfə sülh və 1 dəfə də iqtisadiyyat sahəsi üzrə laureat olublar. Nobel mükafatını alan ilk polşalı 1901-ci ildə fiziologiya və ya tibb sahəsi üzrə mükafatı əldə edən Emil fon Berinq olub. Hələlik Nobel mükafatını qazanan sonuncu polşalı 2004-cü ildə fizika üzrə Nobel mükafatını əldə edən Frank Vilçekdir.

1903-cü ildə Fizika üzrə Nobel mükafatını, 1911-ci ildə isə Kimya üzrə Nobel mükafatını qazanan polyak əsilli Mariya Küri, həm Nobel mükafatını qazanan ilk qadın, həm də iki müxtəlif elm sahələri üzrə Nobel mükafatını qazanan ilk şəxs olaraq tarixə düşüb.^[6][7] Bunlardan əlavə, onun qızı İren Jolio-Küri 1935-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatını əldə edib.^[8]

İl	Şəkil	Ölkə, [C] Laureat	Doğum yeri	Töhfə
1903[9]		Mariya Küri[D]	Varşava, Rusiya imperiyası[E]	"Radiasiya hadisələrinin birgə tədqiqatlarında müstəsna xidmətlərinə görə".[F][10]
1907[11]		Albert Maykelson	Strlzelno, Prusiya krallığı[E]	"Dəqiq optik alətlərin yaradılmasına və onların köməyi ilə yerinə yetirilən spektroskopik və metroloji tədqiqatlara görə".[12]
1943[13]		Otto Ştern	Zorau, Almaniya İmperiyası[E]	"Molekulyar maqnit anının şüa metodunun inkişafı, protonun kəşfi və ölçülməsinə görə".[14]
1944[15]		İzidor Rabi	Rımanuv, Avstriya-Macarıstan[E]	"Atom nüvəsinin maqnetik xüsusiyyətlərinin ölçülməsinin rezonans metoduna görə".[16]
1954[17]		Maks Born	Vrotslav, Almaniya İmperiyası[E]	"Kvant mexanikası üzrə fundamental tədqiqatlara, xüsusilə dalğavari funksiyanın statistik interpretasiyasına görə".[18]
1963[19]		Mariya Göppert-Mayer	Kаtоviçе, Almaniya İmperiyası[E]	"Nüvənin qabıq strukturuna aid olan kəşfinə görə".[G][20]
1985[21]		Klaus fon Klitsinq	Sroda Velkopolska, Üçüncü Reyx[E]	"Holl kvant effektinin kəşfinə görə".[22]
2004[23]		Frank Vilçek[H]	Nyu-York, ABŞ	"Güclü əlaqələr nəzəriyyəsində asimptotik azadlığın kəşfinə görə".[İ][24]

İl	Şəkil	Ölkə, [C] Laureat	Doğum yeri	Töhfə
1911[25]		Mariya Küri[D]	Varşava, Rusiya imperiyası[E]	"Kimyanın inkişafında müstəsna xidmətlərinə - radium və polonium elementlərinin kəşfinə, radiumun ayrılması, bu elementin təbiətinin və onun birləşmələrinin öyrənilməsinə görə".[26]
1918[27]		Fris Haber	Vrotslav, Prusiya krallığı[E]	"Ammiakın onun tərkib elementlərindən sintezinə görə".[28]
1931[29]		Fridrix Berqius	Vrotslav, Almaniya[E]	"Kimya sahəsində yüksək təzyiq metodlarının inkişafı və tətbiqi üzrə xidmətlərinə görə".[J][30]
1935[8]		İren Jolio-Küri[K]	Paris, Fransa	"Yeni radioaktiv elementlərin sintezinə görə".[L][31]
1950[32]		Kurt Alder	Çorzov, Prusia[E]	"Dien sintezinin kəşfinə və inkişafına görə".[M][33]

İl	Şəkil	Ölkə, [C] Laureat	Doğum yeri	Töhfə
1901[34]		Emil fon Berinq	İlava, Prusia[E]	"Serum terapiyası işlərinə, xüsusilə onun difteriya müalicəsində tətbiqinə görə".[35]
1908[36]		Paul Erlix	Strzelin, Prusiya krallığı[E]	"İmmunitetə dair işlərinə görə".[N][37]
1939[38]		Gerxard Domaqk	Laquv, Almaniya imperiyası[E]	"Prontozilin antibakterial təsirlərinin kəşfinə görə".[39]
1950[40]		Tadeuş Rayxştayn	Vlоçlаvеk, Polşa Çarlığı[E]	"Böyrəküstü vəz qabığının hormonları, onun strukturu və bioloji təsirlərinə dair kəşflərinə görə".[O][41]
1964[42]		Konrad Emil Blox	Sileziya, Almaniya İmperiyası[E]	"Xolesterin və yağ turşularının metabolizminin nizamlanmasına dair kəşflərinə görə".[P][43]
1999[44]		Günter Blobel	Niegosławice, Üçüncü Reyx[E]	"Zülalların öz daşınmalarını və hüceyrədaxili yerləşməsini idarə edən iç siqnallara malik olduğuna dair kəşfinə görə".[45]

İl	Şəkil	Ölkə, [C] Laureat	Doğum yeri	Töhfə
1924[46]		Vladislav Reymont	Kobele-Velke, Polşa Çarlığı[E]	"Möhtəşəm “Kişilər” milli eposuna görə".[47]
1978[48]		İsaak Başevis-Zinger	Leonsin, Polşa Çarlığı[E]	"Öz polyak-yəhudi köklərinə əsaslanaraq, emosional yazıçılıq qabiliyyətinə görə".[49]
1980[50]		Çeslav Miloş	Şeteni, Litva	"Dünyanın dağıdıcı münaqişələrində insanların müdafiəsizliyini cəsarətli uzaqgörənliklə göstərdiyinə görə".[51]
1999[52]		Günter Qrass	Qdansk, Sərbəst şəhər Dansiq[E]	"Tarixin unudulmuş surətini işıqlandıran, şən və kədərli obrazlarına görə".[53]

İl	Şəkil	Ölkə, [C] Laureat	Doğum yeri	Töhfə
1995[54]		Cozef Rotblat[D]	Varşava, Polşa Çarlığı[E]	"Dünya siyasətində nüvə silahı rolunun azalmasına yönəldilmiş böyük nailiyyətlər və bu silah növünün qadağası naminə çoxillik səylərə görə".[55]

İl	Şəkil	Ölkə, [C] Laureat	Doğum yeri	Töhfə
1994[56]		Reynhard Zelten[D]	Vrotslav, Polşa	"Qeyri-koalisiya oyunları nəzəriyyəsində tarazlığın təhlilinə görə".[Q][57]

• ^A Mariya Küri Nobel mükafatını iki dəfə alıb.
• ^B Milliyyətcə polyak olan Nobel mükafatı laureatları: Mariya Küri, Henrik Senkeviç, Vladislav Reymont, İren Jolio-Küri, Çeslav Miloş, Lex Valensa, Vislava Şimborska, Günter Qrass, Frank Vilçek
• ^C Nobel mükafaını aldığı zaman təmsil etdiyi ölkə. Ölkələrlə bağlı məlumatlar Nobel Cəmiyyətinin rəsmi saytı olan nobelprize.org saytından götürülmüşdür.
• ^D Polyak əsilli Fransalı və Polşalı Nobel mükafatı laureatı.
• ^E İndiki Polşa ərazisi.
• ^F Pyer Küri ilə birlikdə.
• ^G Yohannes Yensen ilə birlikdə.
• ^H Polyak və italyan əsilli Amerikalı Nobel mükafatı laureatı.
• ^İ Devid Qross və Hyu Politser ilə birlikdə.
• ^J Karl Boş ilə birlikdə.
• ^K Polyak və fransız əsilli Fransalı Nobel mükafatı laureatı.
• ^L Frederik Jolio-Küri ilə birlikdə.
• ^M Otto Dils ilə birlikdə.
• ^N İlya Meçnikov ilə birlikdə.
• ^O Eduard Kendall və Filip Henç ilə birlikdə.
• ^P Feodor Linen ilə birlikdə.
• ^Q Con Xarsani və Con Neş ilə birlikdə.

• İsrailli Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı
• Türkiyəli Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı