شاه ولی‌الله دهلوی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

شاه ولی‌الله دهلوی
زادهٔ	۴ شوال ۱۱۱۴ ۲۱ فوریهٔ ۱۷۰۲ روستای فولات، شهرستان مظفرنگر، ایالت اوتار پرادش، هند
درگذشت	۳۰ محرم ۱۱۷۶/۲۰ اوت ۱۷۶۲ (۶۰ سال) دهلی، هند
آرامگاه	آرامگاه مهندیان
ملیت	هندی
دیگر نام‌ها	قطب‌الدین ولی‌الله بن عبدالرحیم، عبدالله، احمد
پیشه	قرآن، علم حدیث، تفسیر قرآن، تاریخ، کتاب‌شناسی، انقلاب، راهبرد نظامی، تصوف، فقه، اصلاحات اسلامی
مکتب	اشاعره[۱]
آثار برجسته	برگردان قرآن به زبان فارسی حجة الله البالغة الفوز الكبير في أصول التفسير حسن العقيدة
سبک	تصوف
منصب	مجتهد
همسر	بی‌بی ارادت (همسر دوم)
فرزندان	شاه محمد، شاه عبدالعزیز، شاه رفیع‌الدین، شاه عبدالقادر، شاه عبدالغنی و ...
والدین	شاه عبدالرحیم

شاه ولی‌الله محدث دهلوی (زاده ۱۱۱۴ قمری/۱۷۰۳ میلادی – درگذشته ۱۱۷۶ قمری/۱۷۶۲ میلادی) یکی از مسلمانان شبه‌قاره هند بود. وی نوشته‌هایی درباره فقه و علم حدیث به زبان‌های فارسی و عربی دارد.

شاه ولی الله دهلوی خود را از اهل سنت و در عقاید اشعری نام برده‌است و مکتب اشعری را می ستود. در خلال مولفات و آثارش به کتب متکلمین اشعری بسیار ارجاع داده است و سند خواند این کتاب‌ها را به صوت شاگرد واستادی تا خود مولف داشته است. همچنین سندی معروف از کتاب « الفتوحات» تا خود ابن عربی داشته است. رویکرد او در عقاید در چهارچوب اشعری و ماتریدی بوده‌است، و نهج پدرش شیخ عبدالرحیم دهلوی را ادامه داده است. آنچه خود در برخی از نامه‌هایش که به عنوان اجازه و سند قرائت برای کسانی که « صحیح بخاری » را نزد او به پایان رسانده اند این گونه نوشته است: «..... و این اجازه نوشته شد به دست این محتاج به رحمت خداوندِ کریم و ودود، ولی الله احمد بن عبدالرحیم بن وجیه الدین بن معظم بن منصور بن احمد بن محمود - عفى الله عنه وعنهم، وألحقه وإياهم بأسلافهم الصالحين -از نسب عمری،و وطنم دهلی، اشعری در عقیده ، صوفی در طریقت، حنفی در عمل، و هر دو مذهب حنفی و شافعی را تدریس می‌کنم...». این نوشته مرقوم در پایان اجازه نامه‌ای به سال 1159 هجری قمری است، یعنی زمانی که شاه ولی الله در سن چهل و پنج سالگی بوده است تقریباً چهارده سال از بازگشتش از حرمین شریفین گذشته است.

دهلوی در کتاب خزانة الحکمة می‌نویسد: عقیده اهل سنت نزد ما معتبر و مقبول است و این همان مذهب اصحاب پیامبر است. سپس می‌افزاید: اگر منهج صحابه را که صحیح است حق بدانیم ، این منهج جز در مذهب اشاعره یافت نمی‌شود، و این منهج بر تمامی مقلدان واجب است و هر گروهی که از آن سرباز زند قطعاً راه خطا را پیموده است.

در هنگام زندگی شاه ولی‌الله، امپراطوری مسلمانان در شبه قاره هند فروپاشیده بود و مسلمانان هند از یک سو با فشار حاکمان محلیِ هندو و سیک، و از سوی دیگر با گسترش کمپانی هند شرقی بریتانیا رو به رو بودند. شاه ولی‌الله که نگران بود مسلمانان، علاوه بر شکست در سیاست و قدرت هند، در زمینه هویت و فرهنگ نیز راه زوال در پیش بگیرند تلاش کرد که با هویت دینی، مسلمانان را به ایستادگی در برابر ستم فرابخواند و چیستی آنان را از نابودی نجات دهد. بنابراین مانند همه جریان‌های هویت‌گرا، تمرکز خود را بر جدایی و تفاوت با دیگر گروه‌ها (چه مسلمان و چه غیر مسلمانان) و نه نقاط اشتراک و همانندی گذاشت. دیدگاه دیگرسازی او تا جایی بود که مسلمانان شیعه را نیز ناخودی می‌دانست.

به پیروی از باورهای شاه ولی‌الله، پسر او، شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶ – ۱۸۲۴) کتابی به نام تحفه اثناعشریه نوشت که پس از کتاب منهاج السنة النبویة نوشته ابن تیمیه، دومین ردیه بر مذهب شیعه و به زبان فارسی است.

۵۰ سال پس از شاه ولی‌الله، پیروان فکری او در مناطقی که امروزه شمال پاکستان است، جنبشی جهادی با آرمان برپایی خلافت برپا کردند که یکی از رهبران آن شاه اسماعیل (۱۷۸۱ – ۱۸۳۱) نوه شاه ولی‌الله بود. موضع‌گیری سیاسی تند در برابر استعمار بریتانیا بر هند باعث شد این گروه، هواداران زیادی به دست آورد. چند دهه پس از شکست این جنبش، پیروان شاه ولی‌الله به این نتیجه رسیدند توانی برای کامیابی در زمینه‌های نظامی و سیاسی ندارند. بنابراین راه محافظه‌کارانه دیگری در پیش گرفتند. در نیمه دوم سده ۱۹ (میلادی) یکی از علمای برجسته پیرو مکتب شاه ولی‌الله، شخصی به نام «محمدقاسم نانوتوی» در سال ۱۲۴۸ قمری (۱۸۶۷ میلادی) مدرسه «دیوبندی» را در ایالت اوتار پرادش بنیاد کند.^[۲] آنها با راه‌اندازی مدرسه دارالعلوم را در شهر دیوبند تلاش کردند جلوی تماس فرزندان مسلمانان با علوم نامسلمانان را بگیرند و با تمرکز بر علوم سنتی بر تقویت هویت دینی تلاش کنند.^[۳]

بزرگان مدرسه دارالعلوم دیوبند، شاه ولی‌الله دهلوی را بزرگ طریقت خود می‌دانند و در اصول عقاید از شیخ محمدقاسم نانوتوی، و در فروع از شیخ رشید احمد گنگوهی تقلید می‌کنند.^[۴]

مذهب دیوبندی هرگز دیدگاه محافظه‌کارانه خود را کنار نگذاشت و تلاش نکرد تغییرات جهان و ویژگی‌های پایه تمدن معاصر را دریابد. پیروان دیوبندی هرگز تلاش نکردند در رابطه خود با دیگر مسلمانان، مانند شیعه، معتزله، اسماعیلیه، و اخوان الصفا بازنگری کنند و یا آثار فیلسوفانی مانند فارابی، ابن سینا، و ابن رشد یا عارفانی مانند ابن عربی، مولوی، و سهروردی، یا متکلمانی مانند ابوبکر باقلانی و فخر رازی و دیگران را بخوانند. حتی هنگامیکه دانشمندان مسلمانی مانند سید احمد خان هندی، اقبال لاهوری، و سیدابوالاعلی مودودی، در اثر آشنایی با جهان امروز، دیدگاه‌های متفاوتی در فهم دین عرضه کردند دیوبندی‌ها به تندی به آنها حمله‌ور شدند.

الفوز الکبیر فی اصول التفسیر که به فارسی نوشته شده از مشهورترین آثار شاه ولی‌الله است. ترجمه‌ای که او از قرآن به فارسی کرده‌است فتح‌الرحمان نام دارد.

وی در کتاب حجة الله البالغة می‌گوید که پیام پیامبران اعتدال بود نه فقر و نه رفاه زیاد، و باید میان این دو حرکت کرد تا انسان هم بهره‌مند از نعمت‌های جهان باشد و هم از این بهره‌مندی به اندازه غفلت‌آفرینی نباشد که همه چیز فراموش شود و بدل به خودخواهی شود.

• حجة الله البالغة
• الفوز الکبیر فی أصول التفسیر
• حسن العقیدة

• دیوبندی
• مسلمانان هندوستان

• زندگینامه جناب شاه ولی‌الله محدث دهلوی با مطالعه و بررسی اندیشه‌های قرآنی ایشان، پدیدآورنده: محمدمسعودعالم قاسمی، عبدالله خاموش هروی (مترجم)، ناشر: شیخ الاسلام احمد جام - ۱۳۸۱