Oświęcim leży w centrum Kotliny Oświęcimskiej, między Pogórzem Karpackim a Wyżyną Śląską. Z okolicznymi regionami łączą miasto dogodne połączenia kolejowe, drogowe i wodne. Przez centrum miasta przepływa rzeka Soła, a północną granicę dzielnicy Dwory stanowi Wisła. Miasto znajduje się przy ujściu Soły do Wisły. W jego obrębie znajdują się także potoki Macocha i Młynówka, kilkanaście stawów i jezioro Kruki.
Miasto jest podzielone na następujące jednostki pomocnicze: Osiedle Błonie, Osiedle Północ, Osiedle Południe, Osiedle Wschód, Osiedle Zachód, Osiedle Domki Szeregowe, Osiedle Dwory-Kruki, Osiedle Monowice, Osiedle Pod Borem, Osiedle Stare Miasto, Osiedle Stare Stawy, Osiedle Zasole.
Powyższy podział nie uwzględnia nazw zwyczajowych. Szczególnie dotyczy to osiedla Chemików, które ze względu na swoją wielkość zostało podzielone na cztery jednostki pomocnicze gminy: Osiedle Północ (największe, ok. 6 tys. mieszkańców), Osiedle Południe, Osiedle Wschód i Osiedle Zachód. Ze względu na odmienną architekturę (bloki dziesięciopiętrowe), wyróżnia się jeszcze osiedle S-Centrum, które formalnie jest częścią Osiedla Zachód. Zwyczajowo Oświęcim dzieli się na 6 dużych dzielnic/osiedli: Zasole, Chemików, Stare Miasto, Stare Stawy, Dwory i Monowice.
Herb miasta Oświęcimia – historycznym herbem miasta Oświęcimia jest: „W polu błękitnym pośrodku tarczy kamienna biała wieża o poszerzonej podstawie, o pięciu blankach, z wysokim trapezowym dachem z czerwonych dachówek. Na szczycie dachu dwie złote gałki rozmieszczone po obu jego stronach na jednym poziomie. W wieży – jeden pod drugim – dwa czarne prostokątne, w górze zaokrąglone, okienne otwory. Obok wieży, po obu jej stronach, złote pół orły na błękitnym tle symbolizujące przynależność do dawnego Księstwa Opolskiego i Śląska, odwrócone od siebie głowami. Tarcza herbowa bez bordiury”.
Flaga miasta Oświęcimia – flagą miasta Oświęcimia jest prostokątny płat tkaniny o bokach w stosunku 5:8. Na błękitnym tle płatu flagi umieszczony jest, na jej środku, herb miasta Oświęcimia bez bordiury. Wielkość herbu (wysokość, szerokość) jest połową krótszego boku flagi. Flaga masztowo-dekoracyjna ma herb miasta Oświęcimia, umieszczony w górnej części płatu flagi.
Logo miasta Oświęcimia – znak promocyjny miasta zbudowany z logotypu „Miasto Oświęcim” i znaku graficznego, przedstawiającego podrywającego się do lotu ptaka – białego gołębia (symbol pokoju). Tło przedstawia dwie postacie, w różnych odcieniach, symbolizujące jedność ras. Logo zostało wykonane na potrzeby kreowania nowego wizerunku: „Oświęcim – Miasto Pokoju”.
W dokumentach stosowano różne formy zapisu nazwy: Ossvancin, Osvencim, Osvenczyn, Osvacim, Osswanczyn, Ossvijancin, Osswancin, Oswęcim, względnie Ossvencim. W łacinie nazwa zapisywana była jako Osswencimen lub Osviecimensis. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Osvencinum, Osuencinum[21]. Jako że Oświęcim był ważnym ośrodkiem handlowym, niemieccy kupcy i osadnicy nadawali mu swoją, niemieckojęzyczną nazwę, Auswintz, pojawiającą się w dokumentach z XIV i XV wieku, przede wszystkim książąt opolskich i cieszyńskich, ale też w miejskich krakowskich i kazimierskich, po raz pierwszy w 1312 jako Auswintzen. Formy zapisu Auswinczyn (1351), Auswicz (1386, 1394), Awswicz (1433, 1439), Awszwicz (1478). Nazwa ta jest niemieckim przejęciem nazwy rdzennie polskiej, gdzie forma niemieckiego dyftongu Au- zastąpiła nagłosowe O-, natomiast zmiana z Auschwitzin (im) na Auschwitz była redukcją sylaby końcowej, prawdopodobnie, dlatego że forma Auschwitzin zawierała pozornie dwa sufiksy: -itz (niemiecka adaptacja polskiego -ice/ici) i -in[22]. Niemiecka nazwa miasta Auschwitz pojawiała się również już w XV w. na różnych niemieckojęzycznych mapach geograficznych, w słownikach i opracowaniach historycznych. W okresie zaboru austriackiego, tj. w latach 1772–1918 widniała w dwujęzycznych dokumentach, Oświęcim z polskiej wersji był w niemieckim tłumaczeniu miastem Auschwitz. Po włączeniu do III Rzeszy Niemieckiej i powiatu Bielitz okupant zmienił nazwę z polskiej ponownie na niemiecką. Dlatego w nazwie Konzentrationslager pojawiła się niemiecka nazwa Oświęcimia. Zaraz po zajęciu Oświęcimia przez Armię Czerwoną (27 stycznia 1945 r.) miastu przywrócono jego polską nazwę.
Widok miasta około 1910–1917Zamek w OświęcimiuUlica Dąbrowskiego między zamkiem a kościołem Wniebowzięcia NMP
Najstarsze ślady istnienia grodu sięgają czasów Bolesława Chrobrego, ale odkryto ślady osadnictwa z czasów epoki brązu i późniejszych, jak plemienia Wiślan[23]. Miasto ma udokumentowaną ponad ośmiuset letnią historię i należy do najstarszych piastowskich grodów kasztelańskich w Polsce. Pierwsze wydarzenie historyczne dotyczące Oświęcimia, jednak bez wymienionej nazwy grodu (co zostało uzupełnione później w kronice wielkopolskiej) zostało opisane przez Wincentego Kadłubka pod rokiem 1177, kiedy to gród oświęcimski został przekazany przez Kazimierza Sprawiedliwego na rzecz swojego bratanka Mieszka Plątonogiego, księcia opolskiego i raciborskiego (według Jana Długosza miało to jednak miejsce w 1179)[24] Sformułowanie Kadłubka o „kilku miastach” może świadczyć o tym, że darowizna w 1177, względnie 1179, była mniejsza niż to później sugerowano. Zajęcie grodu przez Mieszka Plątonogiego mogło więc nastąpić dopiero około 1195 roku, kiedy książę, prowadził ekspansję terytorialną w kierunku Krakowa, lub jeszcze później, w latach 1217–1228. Pierwsza wzmianka kasztelana oświęcimskiego (Felisława de Ospenchin) pojawiła się wśród małopolskich świadków na dokumencie, księcia Leszka Białego z 1217 a brak go było wśród komesów górnośląskich w 1222 i dopiero w 1228 kasztelan oświęcimski (Werner ze Sławikowa) pojawił się na dokumencie, księcia Kazimierza opolskiego[25]. Niemniej jednak wzmianki te potwierdzają istnienie kasztelanii oświęcimskiej, a jej terytorialny wymiar potwierdza dokument Mieszka Otyłego datowany na lata 1243–1246, kiedy to polityczne losy grodu bezsprzecznie związane były już z dziejami Śląska, a w XIV w. i pierwszej połowie XV w. również z historią Korony Czeskiej. Pamiątką po przynależności do Małopolski przez cały ten czas było pozostanie w granicach biskupstwa krakowskiego, a na początku XIV wieku miasto stało się siedzibą dekanatu.
Za rządów księcia opolskiego Władysława I (około 1272 r.) Oświęcim otrzymał lwóweckie prawa miejskie. Potwierdzono je 3 września 1291 r. rozszerzając dodatkowo o nowy przywilej składu soli i ołowiu oraz sądowniczy. W 1290 r. ziemia oświęcimska weszła w skład nowo powstałego księstwa cieszyńskiego, a w latach 1312–1317 powstało księstwo oświęcimskie, którego władcą był książę Władysław. W tym czasie nastąpił napływ ludności niemieckiej o czym świadczą liczne wzmianki w postaci Auswintzen (od 1317), które są adaptacją polskiej nazwy miasta do języka niemieckiego[22]. W 1327 r. księstwo zostało uzależnione od Czech na ponad wiek. W pierwszej połowie XV wieku do księstwa oświęcimskiego dotarły wojny husyckie, a największe zniszczenia na pograniczu śląsko-polskim nastąpiły pod sam koniec tych wojen. Bardzo źle odbiło się to na wymiarze władzy książęcej w Oświęcimiu. Ludność ucierpiała również z powodu wysokiego poziomu rozbójnictwa, a Józef Putek starał się wykazać, że ludność pochodzenia niemieckiego została wówczas przepędzona, a nawet wymordowana, w tym szczególnie patrycjat miejski, rycerstwo i duchowieństwo. W 1445 r. nastąpił podział na księstwa: oświęcimskie, zatorskie i toszeckie. W latach 50. XIV wieku, Oświęcim utracił kontrolę nad Żywiecczyzną. W 1457 r. książę Jan sprzedał okrojone w powyższy sposób księstwo oświęcimskie królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, dzięki czemu Oświęcim znów wrócił do Polski w granicach, której pozostawał przez następne 330 lat. 19 marca 1454 r. Jan IV (ostatni książę oświęcimski) złożył hołd lenny królowi Polski, Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 21 lutego 1457 r. sprzedał mu swoje księstwo za 50 tys. kopgroszy praskich. Od tego momentu zwierzchnikiem księstwa stał się mianowany przez polskiego króla starosta; szlachta zachowała odrębne prawa[26]. W 1564 r. księstwo oświęcimskie i zatorskie wcielono od Korony Królestwa Polskiego, równocześnie przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski. Przed inkorporacją, w księstwie orzekał sąd ziemski ławniczy zwany gajonym, osobno dla części oświęcimskiej i osobno dla zatorskiej. Po inkorporacji, dwoma przywilejami z 1563 r. i 1564 r. uregulowano kwestię wprowadzenia prawa polskiego. Miasto stało się wówczas siedzibą sądownictwa szlacheckiego dla miejscowej szlachty. Tutaj zbierał się nowo powołany sąd grodzki. Z przewidzianego utworzenia sądu ziemskiego szybko jednak zrezygnowano i pozostawiono tylko w nieodległym Zatorze[27]. Językiem urzędowym stał się wówczas język polski, w czasie gdy w Królestwie Polskim obowiązywała jeszcze łacina.
W okresie wojen szwedzkich Oświęcim został poważnie zniszczony, co zapoczątkowało jego powolny upadek znaczenia. W chwili I rozbioru Polski w 1772 r. ziemia oświęcimska została wcielona do zaboru austriackiego. Oświęcim znalazł się w okręgu zatorskim cyrkułu wielickiego[28], a od 1782 r. w cyrkule myślenickim[29], którego siedzibę przeniesiono w 1819 do Wadowic. W tym czasie miasto tak dalece utraciło swe dawniejsze znaczenie, że w 1786 r. Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi" podał: Oświęcim. Stolica księstwa oświęcimskiego, nic nie ma znakomitego, prócz tytułu próżnego stolicy[30]. Po reformie administracyjnej z 1854 r. Oświęcim został miastem powiatowym w cyrkule wadowickim[31], a od 1867 r. znalazł się w powiecie bialskim (do 1918 r.). W tytulaturze cesarzy austriackich znajdował się, między innymi, tytuł księcia Oświęcimia. W 1856 roku miasto zyskało dostęp do kolei.
Dnia 29 sierpnia 1863 r. miał miejsce wielki pożar Oświęcimia, w wyniku którego spłonęła połowa miasta. Pastwą płomieni padła setka domów, kościół, szpital, urząd powiatowy i dwie synagogi. Straty szacowano na 400 000 złotych reńskich[32].
W 1894 roku doszło w czasie procesjiBożego Ciała do objawienia maryjnego na ruinach kościoła klasztoru podominikańskiego[33]. Dało to impuls do odbudowy kościoła oraz powierzenia go Towarzystwu Salezjańskiemu w 1898 roku. Oprócz kościoła powstaje zakład szkolny z internatem dla młodzieży męskiej.
1 sierpnia 1910 wyłączono z powiatu bialskiego powiat sądowy oświęcimski i połączono go z powiatem sądowym zatorskim z powiatu wadowickiego celem utworzenia nowego powiatu oświęcimskiego. Powiat liczył 336 km², 46 gmin i 34 obszary dworskie, 42 254 mieszkańców z czego 97% posługiwało się językiem polskim, w większości katolików, a żydzi było 13% ogółu ludności[34].
Podczas I wojny światowej, bielsko-bialskie środowiska niemieckie podjęły starania o przyłączenie do Śląska przyległych terenów Galicji z Oświęcimiem włącznie[35]. Żądania te nasiliły się po wydaniu aktu 5 listopada 1916, kiedy pojawiła się groźba odłączenia Galicji od Austrii i na początku 1917 po wydaniu książki Gerharda Seeligera pt. Das Deutschtum in den Westbeskiden und die Herzogtumer Auschwitz und Zator, która starała się udowodnić tezę, że tereny te rzekomo zachowały niemiecki charakter pomimo przynależności do Polski w wiekach XVI do XVIII[36]. Żądania przyłączenia terenów czysto polskich mogły być aczkolwiek częścią taktyki przed planowanymi ustępstwami w pertraktacjach[37]. W latach 30. XX wieku Kurt Lück oszacował, że Niemców zamieszkiwało w XV wieku, 3/4 ogółu mieszkańców miasta, które by tym samym, tworzyło część bielskiej wyspy językowej.
W latach 1920–1931 miasto było siedzibą powiatu, ale w 1932 r. powiat oświęcimski zlikwidowano, włączając go na powrót do powiatu bialskiego.
We wrześniu 1939 r. miasto zostało zajęte przez Wehrmacht. Wycofujące się z Oświęcimia i okolic Wojsko Polskie wysadziło w powietrze most na rzece Sole, łączący lewo- i prawobrzeżną część miasta. Oświęcim został wcielony do III Rzeszy dekretem Hitlera z 8 października 1939 r. a jego nazwa zmieniona na Auschwitz. W czasie II wojny światowej znajdował się tutaj największy niemiecki obózkoncentracyjny i ośrodek zagładyAuschwitz-Birkenau. W skład kompleksu wchodził obóz macierzysty KL Auschwitz I w Oświęcimiu, KL Auschwitz II – Birkenau w Brzezince, KL Auschwitz III – Monowitz w Monowicach, z systemem wielu podobozów. W 1941 r., biorąc pod uwagę dogodne położenie miasta i możliwości techniczno-surowcowe terenu, koncern IG Farben przyjął od rządu niemieckiego zlecenie zbudowania i uruchomienia na jego wschodnich obrzeżach fabryki chemicznej, która miała wytwarzać produkty niezbędne w czasie wojny dla potrzeb militarnych.
Oświęcim został wcielony administracyjnie do III Rzeszy w granice rejencji śląskiej, do powiatu Bielitz. Niemcy postanowili usunąć miejscową ludność z najbliższej okolicy planowanego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Aby pozbyć się świadków i uniemożliwić miejscowej ludności kontakt z przyszłymi więźniami, zaplanowano wokół obozu strefę buforową o powierzchni około 40 kilometrów kwadratowych[40]. Wysiedlenia okolicznej ludności odbyły się w dwóch etapach, na przełomie 1940 i 1941 r. W pierwszej turze, 19 czerwca 1940 r. zostali wysiedleni mieszkańcy tak zwanej Osady Barakowej. Większość budynków wysiedleńców została rozebrana, a pozyskany materiał wykorzystany do rozbudowy obozu. W bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz I rozebrano ponad sto budynków. W drugiej na przełomie lipca i listopada 1940 r. i kwietniu 1941 r., Niemcy usunęli ludność z lewobrzeżnej dzielnicy Oświęcimia, Zasola[41]. Również w tym przypadku po deportacjach rozbierano zabudowania mieszkalne. W Brzezince, Pławach i Harmężach zburzono ponad 90 procent gospodarstw, a w Babicach, Broszkowicach, Borze i Rajsku ponad 40 procent domów. Część budynków, które pozostały, przeznaczono dla rodzin SS-manów z załogi obozowej i Niemców zatrudnionych przy budowie fabryki chemicznej koncernu IG Farben[42]. Dnia 8 marca 1941 r. wysiedlono mieszkańców wsi Pławy, których wywieziono do Gorlic. Wysiedlono również mieszkańców Boru i Bud (przysiółki Brzeszcz), Harmęża, Rajska, Brzezinki, Babic i Broszkowic, których wywieziono do miejscowości znajdujących się w granicach Generalnego Gubernatorstwa i do pobliskich miejscowości na Górnym Śląsku (Bojszowy, Jedlina, Wola), a także w powiecie bielskim (Dankowice, Osiek, Grojec, Monowice, Dwory). W efekcie wysiedlenia z Oświęcimia i okolic usunięto około 17 000 Polaków i Żydów całkowicie niszcząc osiem wsi. W Oświęcimiu pod koniec kwietnia mieszkało jedynie 7600 ludzi, z czego około 90% byli to Polacy. Do gett deportowano całą żydowską ludność Oświęcimia, łącznie około 7 tysięcy osób.
Brama główna niemieckiego obozu zagłady Auschwitz I utworzonego tu w wiosną 1940 r. na bazie austriackich, następnie polskich koszar artyleryjskich, dziś muzeum
17 stycznia 1945 r. rozpoczęła się ewakuacja obozów w KL Auschwitz, której efektem był marsz śmierci do stacji kolejowej Loslau[43].
W dziesięć dni później 27 stycznia obóz Auschwitz-Birkenau został wyzwolony przez Armię Czerwoną; ok. godz. 15:00 tego dnia na teren obozu wkroczyli żołnierze 107 Dywizji Strzeleckiej 60 Armii, dowodzonej przez generała dywizji Wasilija Jakowlewicza Petrenkę[44]. Do dziś, obóz w Oświęcimiu, pozostaje symbolem tragicznej historii masowej zagłady 1,1–1,3 mln ludzi[45], różnej narodowości i wyznań. Około 90% ofiar, to byli Żydzi. Drugą nacją wśród ofiar byli Polacy, w liczbie około 75 tysięcy.
Po wyzwoleniu obozu, NKWD utworzyło na jego terenie dwa obozy przejściowe dla jeńców niemieckich. Obóz w Oświęcimiu funkcjonował przypuszczalnie do jesieni 1945 r., natomiast drugi z nich – założony w obrębie byłego KL Auschwitz II-Birkenau w Brzezince – do wiosny 1946 r. W obozach tych przebywało około piętnastu tysięcy osób. Ich komendantem był sowiecki pułkownik o nazwisku Masłobojew.
Ponadto w Oświęcimiu istniał obóz nr 149[46]Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, który został utworzony niedaleko dworca kolejowego w Oświęcimiu na terenie byłego „Gemeinschaftslagru”. Trzy bloki, które wchodziły kiedyś w skład „Gemeinschaftslagru”, zachowane do dzisiaj, są położone w połowie drogi między muzeum Auschwitz a Birkenau. W usytuowanych obok pięciu drewnianych barakach powstał obóz, w którym komunistyczne władze polskie umieszczały osoby podejrzane o członkostwo w NSDAP, Hitlerjugend i BDM (Związek Niemieckich Dziewcząt – należały do niej obowiązkowo dziewczęta w wieku od 13 do 17 lat) i niemieckich cywilów i volksdeutscherów, jak również Górnoślązaków podejrzewanych o brak lojalności wobec Polski. Obóz był dookoła ogrodzony i strzeżony przez wartowników. Więźniowie tego obozu m.in. demontowali urządzenia w zakładach chemicznych w Monowicach, które następnie były wywożone do ZSRR. Obóz został zlikwidowany prawdopodobnie w marcu 1946 r. Od 20 kwietnia 1945 r. do lutego 1946 r. odnotowano tam 144 zgony osób pochodzących głównie z okolic Bielska-Białej, z Górnego Śląska i z Niemiec.
W 1952 r. powstał powiat oświęcimski, który po reformie administracyjnej w 1975 r. wszedł w skład województwa bielskiego. W 1979 r. utworzono urząd Prezydenta Miasta. W 1999 r. w wyniku nowego podziału administracyjnego ponownie miasto stało się siedzibą powiatu wchodzącego w skład województwa małopolskiego.
W 1959 roku w Zakładach Chemicznych „Oświęcim” ruszyła po raz pierwszy w Polsce produkcja syntetycznego kauczuku. Z tej okazji zakład odwiedził I sekretarz PZPR Władysław Gomułka[47].
Podczas pierwszej pielgrzymki do Polski (1979 r.) miasto i muzeum znalazło się na trasie pielgrzymki papieża Jana Pawła II.
1 września 1980 r. w Zakładach Chemicznych „Oświęcim” założono Komisję Kombinatu NSZZ „Solidarność” (Region Podbeskidzie). Redagowano zakładowe pismo Solidarności – „Ozon”. Po wprowadzeniu stanu wojennego w mieście organizowano podziemną działalność Solidarności, pomagano osobom represjonowanym i kolportowano wydawnictwa podziemne. Jednym z ówczesnych działaczów oświęcimskiego podziemia był Andrzej Chlewicki. 29 kwietnia 1983 r. (w czasie zawieszenia Stanu Wojennego) w Zakładach Chemicznych „Oświęcim” Milicja Obywatelska, zatrzymała trzyosobową nieformalną grupę kolporterów ulotek i wydawnictw.
28 maja 2006 r. Oświęcim odwiedził papież Benedykt XVI.
25 czerwca 2006 r. na terenie miasta odbyło się referendum lokalne w sprawie wystąpienia do Rady Ministrów z wnioskiem o połączenie Gminy Miasto Oświęcim z okalającą ją Gminą Oświęcim w jedną jednostkę samorządu terytorialnego. Referendum okazało się nieważne ze względu na niską frekwencję (wzięły w nim udział 2362 osoby, czyli 6,97% uprawnionych do głosowania)[48].
29 lipca 2016 r. Oświęcim odwiedził papież Franciszek.
W 2021 r. sformowano tu 112 Batalion Lekkiej Piechoty 11 Małopolskiej Brygady Obrony Terytorialnej[49].
Pierwsi Żydzi przybyli do Oświęcimia w połowie XVI w. W 1563 r. wydano zakaz osiedlania się Żydom w mieście, jednak już w 1588 r. udało im się tutaj zbudować bóżnicę z kirkutem. W 1666 r. Żydzi mieli w mieście 20 budynków. Kahał powstał w drugiej połowie XVIII w., obejmując swoją władzą obszar dawnego Księstwa Oświęcimskiego. W drugiej połowie XIX w. znaczne tu były wpływy chasydyzmu. W 1765 r. mieszkało w Oświęcimiu 133 Żydów, w 1910 r. – 3 tys., a w 1921 r. – 4950 (40% ludności).
Po wojnie nieliczni ocaleni Żydzi wrócili do Oświęcimia. W 1946 r. żyło tutaj 186 Żydów. Do 1955 r. prawdopodobnie wszyscy wyemigrowali. W latach 60. do miasta wrócił Szymon Kluger.
W 1998 r. nastąpiło uroczyste przekazanie Gminie Wyznaniowej Żydowskiej z Bielska-Białejsynagogi Chewra Lomdei Misznajot przy placu ks. J. Skarbka 3, przy której otwarto Centrum Żydowskie w Oświęcimiu – instytucję, która prowadzi muzeum przedstawiające losy żydowskiej społeczności Oświęcimia, opiekuje się synagogą oraz prowadzi działania edukacyjne. Celem ośrodka jest upamiętnianie ofiar Zagłady poprzez studia nad historią i kulturą Żydów polskich na przykładzie Oświęcimia. Otwarcie centrum nastąpiło 12 września 2000 roku. Także w 2000 roku zmarł Szymon Kluger, ostatni do końca mieszkający w Oświęcimiu Żyd. Został pochowany na miejscowym cmentarzu.
Obecnie istnieje tzw. Północna Obwodnica Oświęcimia, obchodząca Miasto Oświęcim od wschodu w ciągu DW933 oraz obwodnica Oświęcimia w ciągu DK44.
Planowane jest także wybudowanie Południowej Obwodnicy Oświęcimia w ciągu DK44. Droga docelowo miałaby się łączyć z S1 na nowym węźle „Oświęcim”. Dalej możliwe byłoby szybkie dostanie się do Katowic lub do Bielska-Białej poprzez drogę ekspresową S1.[50]
Aktualnie w mieście istnieją dwie stacje kolejowe Oświęcim oraz Dwory. Stacja Oświęcim jest ważnym węzłem kolejowym w ruchu towarowym i pasażerskim. Bezpośrednie połączenia z wieloma miastami: Budapeszt, Czechowice-Dziedzice, Katowice, Kraków, Lubliniec, Praga, Wiedeń, Trzebinia, Zator. Stacja Dwory obecnie ma marginalne znaczenie.
W przeszłości istniała także zakładowa linia, prowadząca z dworca fabrycznego w okolice ul. Bema na Osiedlu Chemików, gdzie był zbudowany prowizoryczny peron. Kolejka należała do Zakładów chemicznych w Oświęcimiu, dziś synthos i służyła głównie do przewozu pracowników. Zerwano ją w latach 70 XX wieku. Na przełomie XIX i XX, także w Okresie Międzywojennym planowano budowę jednotorowej linii kolejowej z Oświęcimia do Żywca. Miała biec od stacji Oświęcim, początkowo wzdłuż linii 94, następnie odbijać na poludnie. Na linii planowano stację Oświęcim Miasto, która miałby być położona niecały kilometr na wschód od centrum.
W Oświęcimiu funkcjonują liczne placówki kulturalne i oświatowe. Ich zadaniem jest kreowanie wizerunku Oświęcimia jako miasta pokoju, popularyzowanie podejmowanych w nim inicjatyw pokojowych oraz promocja miejscowych środowisk twórczych w kraju i za granicą. W ramach tych inicjatyw powstał między innymi szlak murali w Oświęcimiu.
Działające instytucje:
Państwowa Szkoła Muzyczna im. Karola Szymanowskiego
Organem wykonawczym władzy samorządowej od 1987 roku jest prezydent miasta. Oświęcim tytuł prezydenta miasta otrzymał w 1987 roku jako 1 z 11 miast, które nie posiadały wtedy wymaganej liczby 50 tys.[55] mieszkańców. W 1990 roku, kiedy podwyższono wymagane kryterium do 100 tys.[56] mieszkańców, tytuł prezydenta dla Oświęcimia został zachowany.
Obecnie Oświęcim jest gminą miejską. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Oświęcimia 21 radnych, w trzech okręgach wyborczych. Organem wykonawczym władz jest prezydent miasta. Siedzibą władz miasta jest urząd miasta przy ul. Zaborskiej.
Aktualnie prezydentem Oświęcimia jest Janusz Chwierut, który piastuje urząd prezydenta już trzecią pełną kadencję, choć prezydentem jest już od 2011 roku, ponieważ został wyznaczony przez premiera RP na komisarza na miejsce Jacka Grossera. W wyborach w 2014 roku zdobył 59.13%, wygrywając w 1 turze, w 2018 zdobył 68.99% w 1 turze oraz w wyborach w roku 2024 roku zdobył 54.62%, także wygrywając w 1 turze.
Jacek Grosser (2010–2014)[58]. Nie został zaprzysiężony ze względu na stan zdrowia. Pełniącymi obowiązki prezydenta byli Janusz Marszałek (do 2011) oraz Janusz Chwierut (od 2011 do końca kadencji samorządowej w 2014).
↑Franciszek Leśniak, Król i jego miasta w województwie krakowskim (od wieku XVI do pierwszej połowy XVIII), w: Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, Kraków 2003, s. 148.
↑Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, s. 94.
↑Uchwała Nr 16/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie krakowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50).
↑Celina Bobińska: Kraków i Małopolska przez dzieje. Studia i szkice profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1970, s. 34.
↑Paweł Mostowik: Z dziejów Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego XII-XVI w. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005, s. 41. ISBN 83-7441-175-9.
↑Jerzy Horwat: Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r. Książęta, miasta, kościół, urzędy, własność prywatna. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2002, s. 24. ISBN 83-7338-130-9.
↑Jakub Basista: Dzieje Polski. Kalendarium. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1999, s. 1658. ISBN 83-08-03028-9.
↑Stanisław Ziemba: Śląsk w nazwach dawnych i obecnych w: Dzieło narodu. Rocznik ziem zachodnich i północnych. Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich, Warszawa 1964, s. 91.
↑Marceli Antoniewicz (red.): Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej. Wydawnictwo DiG, Warszawa 2002, s. 171, 179. ISBN 83-7181-249-3.
↑Andrzej Wyczański: Polska Rzeczą Pospolitą Szlachecką. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1991, wyd. II poprawione, s. 63. ISBN 83-01-10044-3.
↑„Karte von der, Germania, Kleinpolen, Hungary, Walachai u. Siebenbuergen nebst Theilen der angraenzenden Laender” z „Claudii Ptolemaei geographicae enarrationis libri octo”, 1525, Strassburg.
↑Na podstawie:Elżbieta Skalińska-Dindorf, Kronika Oświęcimia, Oświęcimskie Centrum Kultury 2007, ISBN 978-83-7204-614-7.
↑Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 223.
↑The Dukedomes of Oswitz and Zator. Lawrence H. Slaughter Collection of English maps, charts, globes, books and atlases. Abraham Ortelius his epitome of the theater of the worlde. Nowe latlye ... renewed and augmented..., Micheal Coignet, Antwarpe 1603..
↑Paweł Mostowik: Z dziejów Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego XII-XVI w. Toruń: 2005, s. 41. ISBN 83-7441-175-9.
↑Krzysztof RafałK.R.ProkopKrzysztof RafałK.R., Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne, Kraków: PAU, 2002, ISBN 83-88857-31-2, OCLC830341815. Brak numerów stron w książce
↑M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków, 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
↑Carte nouvelle des Royaumes de Galizie et Lodomerie avec le District de Bukowine, Augsburg po 1772.
↑Carte Generale de l’Atlas des Roiaumes Galicie et Lodomerie divisés en 19 Cercles avec la Buckowina, 1786.
↑Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786, s. 8
↑Uibersichts Karte der neu organisirten Gerichts und Verwaltungs Bezirke der Kronländer Königreich Galizien und Lodomerien und des Herzogtums Bukowina, Wiedeń 1855.
↑„Czas” nr 199 i 202, Kraków 2. i 5 września 1863, s. 3.
↑Niemieckie plany włączenia południowo-zachodniej Galicji do Śląska w latach 1916–1917. W: Grzegorz Wnętrzak: Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji Zachodniej w latach 1897–1920. Toruń: adam marszałek, 2014, s. 267–268. ISBN 978-83-7780-882-5. (pol.).
↑F. Piper, Ilu ludzi zginęło w KL Auschwitz. Liczba ofiar w świetle źródeł i badań 1945–1990, Oświęcim 1992, s. 92–94, gdzie autor opowiada się raczej za niższą z tych dwóch granic, nie odrzucając teoretycznie wyższej.
↑Zlikwidowana stacja kolejowa powstała dla Zakładów Chemicznych na linii kolejowej nr 94
↑Przystanek istniał najpewniej na pocz. XX wieku. Nie wiadomo, ile miał peronów. Istniał w przy dzisiejszej ul. Wysokie Brzegi oraz w pobliżu przejazdu kolejowo-drogowego na dzisiejszej ul. Szpitalnej. Aktualnie szeroko rozważa się ponowną budowę przystanku, ze względu na jego korzystne położenie blisko Starego Miasta oraz osiedla Chemików. Rozważa się dwie lokalizacje, pierwszą w okolicach, gdzie ten przystanek dawniej był położony lub bardziej na zachód, w okolicy wiaduktu kolejowego nad ul. Ignacego Krasickiego.
↑Zarządzenie Ministra – Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1986 r. ws. ustalenia miast, w których terenowym organem administracji państwowej o właściwości ogólnej jest prezydent miasta (M.P. z 1986 r. nr 33, poz. 245).
↑(Art. 16 ust. 4) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. z 1990 r. nr 16, poz. 95, s. 19).
↑Janusz Marszałek sprawował funkcje prezydenta Oświęcimia, pomimo że nie otrzymał reelekcji. Ponieważ Jacek Grosser kilka dni po wyborach doznał ataku serca, po reanimacji znalazł się w śpiączce farmakologicznej. Z uwagi na stan zdrowia nie złożył ślubowania i zgodnie z ówczesnym prawem nie mógł rozpocząć urzędowania.
↑money.pl, „Money.pl”, 2 czerwca 2011 [dostęp 2024-06-02], Cytat: Prezydent elekt Oświęcimia nie obejmie stanowiska jeszcze przez rok Przez rok prezydent elekt Oświęcimia Jacek Grosser, który zachorował na serce, nie obejmie stanowiska. Lekarze orzecznicy skierowali go na roczną rehabilitację - oświadczyła rzecznik ugrupowania Grossera "Oświęcimianie-Oświęcimianom" Agata Rakoczy-Kot. Przez rok prezydent elekt Oświęcimia Jacek Grosser, który zachorował na serce, nie obejmie stanowiska. Lekarze orzecznicy skierowali go na roczną rehabilitację - oświadczyła rzecznik ugrupowania Grossera "Oświęcimianie-Oświęcimianom" Agata Rakoczy-Kot. Grosser po wyborczym sukcesie nie złożył ślubowania i nie objął stanowiska. Przeszkodziła w tym poważna choroba serca. W drugiej turze ubiegłorocznych wyborów na prezydenta miasta pokonał on kandydata PO posła Janusza Chwieruta. Prezydentem nadal jest natomiast Janusz Marszałek, który ubiegając się o trzecią kadencję przegrał wybory w pierwszej turze. Zdaniem Chwieruta dotychczasowy włodarz nie posiada legitymacji społecznej do sprawowania mandatu. Choroba elekta mogła sprawić, że bez wprowadzenia zmian ustawowych taki stan mógłby być trwały. Dlatego polityk PO zaproponował zmiany w ustawodawstwie dotyczącym samorządu gminy likwidujące lukę prawną. Znowelizowana ustawa o samorządzie gminnym pozwala premierowi na wprowadzanie na fotel wójta, burmistrza lub prezydenta miasta osoby, która przejmuje wykonywanie zadań i kompetencji w sytuacji, kiedy po wyborach elekt nie złożył ślubowania z powodu przemijającej przeszkody, choćby choroby. Nowelę podpisał już Bronisław Komorowski. Wkrótce wejdzie w życie i umożliwi przeprowadzenie zmian w Oświęcimiu. Jacek Grosser trafił do szpitala w nocy z 9 na 10 grudnia, w przeddzień sesji, podczas której miał złożyć ślubowanie. Był trzykrotnie reanimowany. Lekarze mówili o poważnym incydencie sercowym, który wymagał operacji. W marcu Gosser wyszedł ze szpitala, ale jego stan uniemożliwia ślubowanie. Grosser ma 57 lat. Jest inżynierem mechanikiem. Od 1998 roku jest radnym. W 2003 roku przez pięć miesięcy był wiceprezydentem miasta. Zrezygnował ze stanowiska, gdyż - jak informował - utracił zaufanie do ówczesnego prezydenta Oświęcimia Janusza Marszałka.(PAP)(pol.). Brak numerów stron w czasopiśmie
↑Serwis Samorządowy PAP, samorzad.pap.pl, 8 lipca 2011 [dostęp 2024-06-02], Cytat: Janusz Chwierut został p.o. prezydenta Oświęcimia 08.07.2011 Premier Donald Tusk wyznaczył Janusza Chwieruta na p.o. prezydenta Oświęcimia. Nowy prezydent obowiązki przejmie 11 lipca Premier Donald Tusk wyznaczył Janusza Chwieruta na p.o. prezydenta Oświęcimia. Nowy prezydent obowiązki przejmie 11 lipca. W Oświęcimiu władzę nadal sprawuje prezydent Janusz Marszałek, który przegrał ostatnie wybory już w pierwszej turze. Zwycięzca – Jacek Grosser - w przededniu ślubowania poważnie zachorował na serce i został skierowany przez ZUS na roczną rehabilitację. Wyznaczony na p.o. prezydenta Chwierut zadanie to będzie pełnił do czasu przejęcia ich przez Grossera. Sytuacja była precedensowa, więc aby wyeliminować tego typu problemy prawne, znowelizowana została ustawa o samorządzie gminnym. Wcześniej wojewoda małopolski Stanisław Kracik zwrócił się za pośrednictwem ministra spraw wewnętrznych i administracji do premiera Donalda Tuska o wyznaczenie osoby, która przejmie wykonywanie zadań i obowiązków prezydenta Oświęcimia.(pol.). Brak numerów stron w książce
↑Oświęcim [online], epifania.pl [dostęp 2022-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-29].
↑Wykaz miejscowości wyróżnionych odznaczeniami państwowymi, [w:] UrszulaU.LewandowskaUrszulaU., KrystynaK.MalikKrystynaK., Przewodnik po Polsce, Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1991, s. 20, ISBN 83-217-2519-8(pol.).
↑ abcdefghijklmnopqrstuDo 1991, miasto i jednoimienna gmina posiadały wspólne organa, mimo że stanowiły odrębne jednostki administracyjne.
↑ abcdefghijklmnopqrstuNa przełomie 1991/92, miasto i jednoimienną gminę (posiadające wspólne organa) formalnie połączono w jedną gminę miejsko-wiejską.
French
Deutsch
50°02′21″N 19°13′15″E/50,039167 19,220833 
.jpg)
Arezzo, Włochy (14.06.2009)
Ballan-Mire, Francja (29.11.2013)
Breisach, Niemcy (14.06.2009)
Sambor, Ukraina (3.09.2003)
,_Lesser_Poland_Voivodeship,_Poland,_February_2022.jpg)
