Parysów (powiat garwoliński) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Parysów
	wieś
	; Kościół parafialny w Parysowie
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	garwoliński
Gmina	Parysów
Liczba ludności (2021)	1084
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	08-441
Tablice rejestracyjne	WG
SIMC	0683743
	Położenie na mapie Polski Parysów
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Parysów
	Położenie na mapie powiatu garwolińskiego Parysów
	Położenie na mapie gminy Parysów Parysów
	51°58′35″N 21°40′47″E/51,976389 21,679722
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Parysów – wieś sołecka^[6] w Polsce oraz siedziba gminy Parysów położona w województwie mazowieckim, w powiecie garwolińskim^[5]^[7]. Siedziba gminy Parysów oraz rzymskokatolickiej parafii Najświętszej Maryi Panny. W latach 1538–1869 miasto. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Według danych z 31 grudnia 2006 roku Parysów zamieszkiwało 1100 mieszkańców.

W pobliżu wsi przebiega droga wojewódzka nr 805.

Historia

Pierwotnie wieś nazywała się Siećcza, nazwa ta pojawia się w zapisach z XV i XVI wieku jako Scheschcza (1444), Syeczcza (1448), Syecza (1494), Szieczicza (1523). Pierwotna nazwa najprawdopodobniej brzmiała Siedźcza, i uległa przekształceniu w Siećcza. Przy słuszności takiej hipotezy, nazwa pochodziłaby od nazwy osobowej Siadek. Dzięki staraniom Floriana Parysa, kasztelana zakroczymskiego, miejscowość w 1538 otrzymała prawa miejskie na prawie magdeburskim. Od osoby założyciela pochodzi obecna nazwa^[8]. W 1869 roku Parysów stracił prawa miejskie.

W XIX wieku miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Pszonka.

Kalendarium

1444 – pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pod nazwą Scheschcza.
4 października 1445 – biskup Andrzej Bniński dokonuje aktu konsekracji świątyni.
1448 – wzmianka o osadzie tym razem jako Syeczcza.
1494 – następna wzmianka, tym razem jako Syecza.
1523 – następnie jako Szieczicza.
27 lutego 1538 – na obszarze wsi Syecza, zostaje lokowane na prawie magdeburskim miasto Parysów.
1541-1599 – budowa nowego kościoła.
1605 – pożar kościoła w Parysowie
1609 – budowa nowego kościoła.
1721 – ostatni Parys z Parysowa (Adam) sprzedaje miasteczko.
pierwsza połowa XVIII w. – pożar kościoła.
1750 – budowa czwartego w dziejach osady kościoła.
1868 – budowa kaplicy na cmentarzu grzebalnym.
1869 – na mocy ukazu cara Aleksandra II Parysów utracił prawa miejskie.
koniec XIX w. – budowa synagogi w Parysowie.
1914 – rozebranie drewnianego kościoła i rozpoczęcie budowy murowanego.
17 września 1939 – wkroczenie wojsk niemieckich do Parysowa.
październik 1939 – okupacyjne władze powołują Judenrat.
listopad 1941 – 27 września 1942 – na terenie Parysowa znajdowało się getto. Stłoczono w nim około 3,5 tys. osób.
16 listopada 1942 – trzy grupy wypadowe Gwardii Ludowej z Mińska Mazowieckiego i Parysowa (34 partyzantów) na kilka godzin opanowują Parysów, palą posterunek policji i żandarmerii, rozbijają urząd gminny (spalone zostają listy osób, które mają być wywiezione na roboty do Niemiec i spisy podatkowe) i agencję pocztową. Po wojnie na pamiątkę akcji wmurowano płytę w budynek urzędu gminy^[9].
1944 – wycofujące się wojska niemieckie podpalają Parysów.
28 lipca 1944 – do Parysowa wkraczają wojska 2 Armii Pancernej frontu białoruskiego.
1981-1984 – przebudowanie budynku opuszczonej synagogi na Gminny Ośrodek Kultury oraz Gminną Bibliotekę Publiczną.

Zabytki

kościół parafialny z początku XX wieku
cmentarz parafialny z przełomu XVIII/XIX wieku
kaplica cmentarna z 1868 roku
wiatrak koźlak z końca XIX wieku
młyn przy ul. Franciszkańskiej
grób gen. Michała Pełczyńskiego zm. 1833
grób Leopolda Eysmonta zm. 1852
grób rodziny Frelków z XIX w

Miejsca pamięci

tablica pamiątkowa ku czci poległych 11 listopada 1918 r.
pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej Placówki Parysów Obwodu Gołąb

Edukacja

Publiczne Gimnazjum w Parysowie
Szkoła Podstawowa w Parysowie im. Armii Krajowej
Publiczne Przedszkole w Parysowie

Kultura i sport

Gminna Biblioteka Publiczna w Parysowie
Klub Sportowy ULKS Orzeł Parysów
Boisko Orlik przy Szkole Podstawowej w Parysowie

Parysów w filmie

Kochaj i rób co chcesz (1998)
Wyrok na Franciszka Kłosa (2000)
Pokłosie (2012)
Tętno (1986) – stacja kolejowa^[10].

Ludzie związani z Parysowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Parysowem (powiat garwoliński)‎.

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 97602
↑ Wieś Parysów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-10-26] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-10-26] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 904 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Strona gminy, sołectwa
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 180. ISBN 83-04-02436-5.
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 649
↑ Motyw kolejowy w polskim filmie [online], motyw-kolejowy.blogspot.com [dostęp 2017-08-21] .

Linki zewnętrzne

Parysów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 876 .
Cmentarz żydowski. izrael.badacz.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-06)].
Informacje o Żydach w Parysowie

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 97602

[pwl-2] Wieś Parysów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-10-26] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-10-26] .

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 904 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[sol-6] Strona gminy, sołectwa

[roz-7] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[Rymut-8] Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 180. ISBN 83-04-02436-5.

[9] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 649

[10] Motyw kolejowy w polskim filmie [online], motyw-kolejowy.blogspot.com [dostęp 2017-08-21] .

[2]

[3]

[4]

[5]

[1]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

Wsie	Choiny Kozłów Łukówiec Parysów Poschła Słup Starowola Stodzew Wola Starogrodzka Żabieniec
Osada leśna	Józinek
Integralne części wsi	Andrzejówka Białynia Górki-Kolonia Henryków Józefina Majdan Obrąb Obręb Poschła-Kolonia Pszonka Pszonka-Las Słup (Starowola) Stodzew-Kolonia Żabie Łąki

Przynależność wojewódzka	gubernia siedlecka (1867–1912) gubernia lubelska (1912–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. warszawskie (II RP) (1939) woj. warszawskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Dęblin (1954–55 →) Garwolin Łaskarzew (do 1870 i od 1969) Maciejowice (do 1870) Osieck (do 1870) Parysów (do 1870) Stężyca (do 1870) Żelechów
Osiedla (1954–72)	Łaskarzew (1959–68)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Borowie (od 1973) Dąbrowa (do 1870) Garwolin (od 1973) Górzno (od 1874) Irena (←1939–54) Kłoczew (do 1954) Łaskarzew-Osada (1927–54) Łaskarzew(–Wieś) (od 1870) Maciejowice Miastków (Kościelny) (← od 1922) Osieck (do 1954) Parysów (od 191?) Pawłowice (do 191?) Pilawa (od 1973) Podłęż (1868–1954) Pszonka (do 191?) Ruda Talubska (do 1874) Ryki (do 1954) Sobienie-Jeziory (do 1954) Sobolew Stężyca (191?–1954) Trojanów (do 1954) Ułęż (do 1954) Unin (do 1874) Warszawice (1868–1939) Wilga Wola Korycka (do 1874) Wola Rębkowska (do 1954) Żelechów Życzyn (do 1874)
Gromady (1954–72)	Bazanów Nowy (1954–55 →) Białki Dolne (1954–55 →) Bobrowniki (1954–55 →) Borowie (1954–72) Budy Uśniackie (1954–68) Czernic (1954–55 →) Dąbrowa (1954–59) Dęblin (1954) Głosków (1954–72) Goniwilk (1954–59) Gończyce (1954–72) Gościewicz (1954–59) Górzno (1954–72) Grabów Szlachecki (1954–55 →) Izdebno (1954–59) Jagodne (1954–55 →) Jaźwiny (1954–59) Kłoczew (1954–55 →) Kobyla Wola (1954–57) Korytnica (1954–55 →) Kotłówka (1954–56) Krempa (1954–59) Łaskarzew-Osada (1954–72) Maciejowice (1954–72) Marianów (1959–72) Mariańskie Porzecze (1954–59) Miastków Kościelny (1954–72) Mierzączka (1954–56) Moszczanka (1954–55 →) Niwa Babicka (1954–55 →) Nowodwór (1954–55 →) Oblin (1954–57) Osieck (1954–57 →) Oziemkówka (1954–59) Parysów (1954–72) Pawłowice (1954–55 →) Piastów (1954–61) Pilawa (1954–72) Pilczyn (1954–59) Podłęż (1954–72) Puznówka (1954–61) Rębków (1954–59) Rokitnia Stara (1954–55 →) Rososz (1954–55 →) Ruda Talubska (1954–72) Ryki (1954–55 →) Sobienie-Jeziory (1954–57 →) Sobieszyn (1954–55 →) Sobolew (1954–72) Stężyca (1954–55 →) Strych (1954–55 → i ← 1957–59) Sulbiny (1956–57) Swaty (1954–55 →) Szymonowice Duże (1954–57 →) Trąbki (1954–61) Trojanów (1954–55 →) Ułęż (1954–55 →) Unin (1954–61) Warszawice (1954–57 →) Wilga (1954–72) Wola Rębkowska (1954–72) Wola Starogrodzka (1954–61) Wola Zadybska (1954–55 →) Wola Żelechowska (1954–57) Wola Życka (1954–55 →) Zadybie Stare (1954–55 →) Zakrzówek (1957) Zwola (1954–59) Żabieniec Nowy (1954–59) Żelechów (1958–72)